mgr15 - Otyłość u dzieci, Pielęgniarstwo - materiały na studia, żywienie otyłośc

Epidemiolodzy biją na alarm - liczba otyłych dzieci rośnie z roku na rok. Otyłość u dzieci wywiera negatywny wpływ na ogólny stan zdrowia - zarówno fizycznego, jak i psychicznego - nie tylko w dzieciństwie, ale również w życiu dorosłym. Dlatego należy podejmować wszelkie racjonalne działania mające na celu zapobieganie, tudzież leczenie nadwagi i otyłości już w wieku dziecięcym.

Przyczyny nadwagi/otyłości u dzieci

Rozpoznanie otyłości odbywa się z reguły na podstawie pomiarów wzrostu i masy ciała oraz zrzutowaniu tych wyników na siatki centylowe. Interpretacji wyników dokonuje zazwyczaj lekarz pediatra lub lekarz rodzinny. Najczęściej sprawcami niekontrolowanego wzrostu masy ciała u dzieci są czynniki środowiskowe, tzn. nieprawidłowe żywienie oraz zbyt mała aktywność fizyczna. Mówimy wtedy o tzw. otyłości prostej. Ten typ otyłości stwierdza się u zdecydowanej większości dzieci z nadmierną masą ciała. W pozostałych przypadkach otyłość może być wynikiem zaburzeń endokrynologicznych (np. niedoczynności tarczycy, zespołu Cushinga, somatotropinowej niedoczynności przysadki, rzekomej niedoczynności przytarczyc) lub towarzyszyć specyficznym zespołom uwarunkowanym genetycznie (np. zespół Downa, zespół Prader-Willi, zespół Laurence-Moon-Biedla, zespół Turnera, zespół Klinefeltera). Przed rozpoczęciem terapii redukcyjnej lekarz powinien wykluczyć inne niż środowiskowe przyczyny nadmiernej masy ciała małego pacjenta.

Konsekwencje otyłości u dzieci

Otyłe dziecko jest narażone na pojawienie się licznych problemów zdrowotnych, dla których nadwaga/otyłość jest czynnikiem ryzyka, np. zaburzeń związanych z: układem krążenia (dyslipidemie, nadciśnienie tętnicze), wydzielaniem hormonów (cukrzyca typu 2, zespół policystycznych jajników), układem kostno-stawowym (reumatyzm, stany zapalne stawów, płaskostopie), układem oddechowym (astma, nietolerancja wysiłku, zespół bezdechu nocnego). Dodatkowo, otyłe dzieci borykają się zaburzeniami emocjonalnymi. Są często dyskryminowane i krytykowane, nie tylko przez swoich rówieśników, ale także przez dorosłych. Brak akceptacji ze strony otoczenia sprawia, że czują się wyalienowane, gorsze od innych. Przez to mają niską samoocenę - brak im wiary we własne siły. Znacznej otyłości mogą towarzyszyć stany depresyjne. Zaburzenia psychologiczne mogą być bardzo groźne i mieć trwały charakter. Szczególnie trudne jest leczenie otyłości w okresie dojrzewania. Młode otyłe osoby mają silne poczucie winy za taki stan rzeczy. Wtedy zwykle sięgają po zgubne dla zdrowia rygorystyczne diety, zupełnie niedostosowane do ich potrzeb. Brak oczekiwanych rezultatów staje się często przyczyną frustracji. Ciągła chwiejność w sferze emocjonalnej i żywieniowej może być u takich osób przyczyną wystąpienia zaburzeń odżywiania (np. bulimii).

Leczenie dietetyczne, czyli dietoterapia

Leczenie dietetyczne nadwagi/otyłości wymaga przeanalizowania dotychczasowego sposobu żywienia dziecka i skorygowania ewentualnych błędów żywieniowych. Powielane błędy popełnianie w żywieniu z czasem mogą przejść w nawyk. Warto pamiętać o tym, że sposób żywienia i zwyczaje żywieniowe kształtują się w dzieciństwie i najczęściej są zachowane w późniejszym okresie życia. To właśnie dorośli (rodzice, dziadkowie, opiekunowie, starsze rodzeństwo) są wzorem do naśladowania dla dzieci - również w sferze żywieniowej. Otyłe dzieci często mają otyłych rodziców. Tylko w nielicznych przypadkach można doszukać się skłonności do tycia uwarunkowanej genetycznie. W zdecydowanej większości przypadków otyłość dziecka jest wynikiem przekazywania przez rodziców/opiekunów nieprawidłowych nawyków żywieniowych oraz niechęci do regularnej aktywności fizycznej. Utrwalone błędy żywieniowe mogą spowodować, że z otyłego dziecka wyrośnie otyły dorosły obarczony szeregiem konsekwencji takiego stanu rzeczy.

Błędy żywieniowe najczęściej popełniane przez dzieci:
- jedzenie dużej ilości słodyczy (batoniki, czekolada, cukierki, ciasteczka) i słonych przekąsek (chipsy, chrupki, paluszki, krakersy, itp.),
- picie dużej ilości słodkich napojów (napoje typu cola, inne kolorowe napoje gazowane i niegazowane, soki owocowe z kartonu),
- nie spożywanie pierwszego i/lub drugiego śniadania,
- zbyt długie przerwy między posiłkami,
- spożywanie wielu, pozornie małych, przekąsek zamiast/oprócz regularnych posiłków,
- spożywanie podwójnych obiadów - w szkole i w domu,
- jedzenie zbyt obfitych posiłków,
- zbyt późna pora ostatniego posiłku,
- spożywanie zbyt małej ilości warzyw i/lub chudych produktów mlecznych.

Dietoterapia otyłości u dzieci opiera się na zasadach prawidłowego żywienia. Podczas odchudzania dziecka absolutnie nie należy stosować dużych ograniczeń kalorycznych - z uwagi na konieczność zapewnienia składników niezbędnych do wzrostu i rozwoju młodego organizmu. Ważne są przede wszystkim zmiany jakościowe spożywanych produktów. W praktyce oznacza to ograniczenie w diecie źródeł węglowodanów prostych (tzn. cukru, słodyczy, ciast, deserów, słodkich napojów), eliminację produktów typu fast-food oraz słonych przekąsek, takich jak chrupki, chipsy, paluszki czy krakersy. Bazą energetyczną diety powinny być produkty zawierające węglowodany złożone i błonnik pokarmowy, dostarczane przede wszystkim w postaci niskoprzetworzonych produktów z pełnego ziarna zbóż (chleb razowy, naturalne płatki zbożowe: owsiane, jęczmienne, musli, makaron pełnoziarnisty, dziki ryż, grube kasze - gryczana, jęczmienna) oraz ziemniaków. Trzeba natomiast wyeliminować biały chleb, bułki, drożdżówki, słodkie płatki śniadaniowe, ziemniaki serwowane w postaci frytek, placków ziemniaczanych i te odsmażane. W żywieniu dziecka należy uwzględniać produkty zawierające pełnowartościowe białko, niezbędne do prawidłowego wzrostu i rozwoju młodego organizmu. Jego źródłem powinny być przede wszystkim: chude mięso, ryby, wędliny, chude mleko i przetwory mleczne oraz jaja. Z jadłospisu powinny natomiast bezwzględnie zniknąć potrawy smażone, tłuste wędliny (pasztet, salami, parówki, mortadela, kiełbasa, mielonki, itp.), sery żółte, topione i pleśniowe oraz śmietana i desery mleczne. W diecie dziecka niezbędna jest niewielka ilość tłuszczu, który umożliwia m.in. wykorzystanie przez organizm witamin tłuszczorozpuszczalnych. Źródłem tego składnika powinny być przede wszystkim tłuszcze roślinne (oleje, oliwa z oliwek oraz miękkie margaryny).

Bardzo ważnym elementem w żywieniu dzieci są warzywa i owoce - naturalne źródła pokarmowe witamin i składników mineralnych. Warzywa powinny stanowić dodatek do przynajmniej trzech posiłków w ciągu dnia. Dziecko może jeść surowe lub gotowane warzywa w dowolnej ilości. Owoce powinny pojawiać się 1-2 razy dziennie, najlepiej w formie deseru. Mogą zastępować w diecie słodycze, jednak należy spożywać je z umiarem, ponieważ zawierają pewne ilości cukrów prostych.

Istotne jest również stosowanie właściwych technik przygotowywania posiłków. Zalecane są techniki kulinarne, które nie będą w znaczący sposób zwiększały wartości energetycznej potraw, czyli: gotowanie w wodzie i na parze, duszenie, pieczenie czy grillowanie. Prawidłowo skomponowany jadłospis powinien uwzględniać również odpowiednią ilość niskokalorycznych płynów. Zalecana jest woda mineralna, słabe napary herbaty lub napary ziołowe oraz niewielka ilość naturalnych przecierowych soków warzywnych i/lub owocowych.

Proponowane zmiany jakościowe powinny iść w parze z przestrzeganiem pewnych zasad.

1. Jadłospis dziecka powinien składać się z 4-5 posiłków (I śniadanie, II śniadanie, obiad, podwieczorek i kolacja), spożywanych w odstępach około 3-godzinnych.

2. Należy zadbać, by dziecko codziennie zjadło pierwsze i drugie śniadanie.

3. Jeżeli dziecko uskarża się na głód między posiłkami, można mu podać produkty niskokaloryczne (surowe warzywa - np. pomidor, ogórek, papryka, lub owoce - np. jabłko, mandarynka).

4. W domu dziecko powinno jeść w miarę możliwości w towarzystwie pozostałych domowników, w miejscu do tego przeznaczonym - przy stole w kuchni/jadalni.

5. W domu nie powinny być gromadzone zapasy wysokokalorycznych przekąsek, takich jak: słodycze, desery mleczne, chipsy, paluszki, krakersy, orzeszki, itp.

6. Nie należy traktować jedzenia jako formy nagradzania dziecka, np. za dobre oceny czy posłuszeństwo.

7. Nie wolno pozwalać dzieciom spędzać dużej ilości czasu przed telewizorem czy komputerem - takie sytuacje sprzyjają niekontrolowanemu podjadaniu wysokokalorycznych przekąsek. Wolny czas dziecko powinno spędzać z rodzicami, rodzeństwem lub rówieśnikami - oczywiście aktywnie (wspólny spacer, zabawa w parku, ćwiczenia, wyprawa na basen, itp.).

Zaangażowanie całej rodziny zwiększa szanse na sukces terapii

Dietoterapia otyłości u dzieci wymaga wypracowania prawidłowych nawyków żywieniowych. Problem ten dotyczy całej rodziny. Dlatego w proces terapii powinny być zaangażowane wszystkie osoby z najbliższego otoczenia dziecka: rodzice, rodzeństwo, dziadkowie. Rodzice powinni tak pokierować odchudzaniem potomka, by ten proces był dla dziecka jak najmniej zauważalny, tzn. toczył się przy okazji zmiany stylu życia całej rodziny. Kiedy cała rodzina stosuje na co dzień zasady prawidłowego żywienia, łatwiej zaakceptować je dziecku. Proces odchudzania dziecka staje się wówczas integralną częścią życia całej rodziny. Gdy rodzina nie akceptuje zmian, a zaczyna wymagać ich wprowadzenia od dziecka, wówczas u tego ostatniego pojawia się poczucie niesprawiedliwości i związany z nim bunt. W takiej atmosferze terapia przebiega mało efektywnie i z reguły kończy się niepowodzeniem. W rozwiązywaniu tych i innych problemów pojawiających się w trakcie odchudzania dziecka często bardzo przydatna okazuje się pomoc doświadczonego psychologa.