Geografia polityczna - 1 (7. października 2008 r., wtorek)

1. Globalne koncepcje geopolityczne

2. Mapa polityczna

3. Przestrzeń geopolityczna

4. Europa Środkowa

5. Świat po klęsce zimnej wojny i liderzy współczesnej polityki światowej

„Geografia polityczna” - S. Otok

Geopolityka - proces polityczny i przestrzeń geopolityczna są najważniejszymi jej atrybutami

Arystoteles - zapoczątkował to zagadnienie (ur. w 384 p.n.e.). On stworzył teoretyczny model państwa. Badał ludność, terytorium i sposoby rządzenia się ludności na określonym terytorium.

Determinizm - Arystoteles doszedł do wniosku, że czynnikiem warunkujących zachowania ludzi jest klimat. Determinizm rozwinął się w Niemczech.

Uważał, że klimat strefy umiarkowanej jest optymalna - są tam najlepsi ludzie: odważni i pracowici.

Strefa rozległych, ale wietrznych równin - tam żyją ludzie, których reakcji ciężko przewidzieć.

Strefa południowa, wilgotna i gorąca - ludzie niechętni do pracy

Monteskiusz (XVII w. , Francuz) - on również jest deterministą

Huntington

Possibilizm - przedstawicielem nurtu Buffon; odrzuca determinizm mówiąc o wzajemnych relacjach człowieka ze środowiskiem. Jego zdaniem człowiek zmienił w przyrodzie więcej niż ona sama. Possibilizm widzi przyczynę kształtowania się stosunków społecznych i politycznych w woli jednostek, człowieka. Jest w swych konsekwencjach demokratyczny: państwo i społeczeństwo są tworzone z woli jednostek na zasadzie umowy społecznej. Rządzona społeczność wg tej woli jest demokracją. Possibilizm rozwinął się we Francji.

Determinizm i possibilizm rzutowały w XIX w. na przyrodę

Teokratyczna teoria - wszystko zależało od woli boskiej, upadek i powstanie państw jest dziełem Boga

Przyrodnicza (biologiczna) teoria - widzi przyczynę powstawania i rozwój państw w warunkach naturalnych.

Na rozwój geopolityki w XIX i XX w. miał wpływ niemiecki punkt widzenia. Szczególną rolę w tworzeniu tego pkt. Widzenia odegrał F. Ratzel, autor „Antropogeografii” z 1882 r i „Politishe geografia” z 1897 r.

Ratzel twierdził, że środowisko naturalne ma wpływ na ludzkie aspiracje. Stosował przykłady z biologii. Państwo jako organizm polityczny traktował jako organizm biologiczny.

- okres młodości

- okres dojrzałości

- okres starości

Lebensraum - przestrzeń życiowa, terytorialne „wyposażenie” we wszystkie czynniki naturalne. Wolność państwa mierzy się jego wielkością.

Polityka to sztuka osiągania celów. Geopolityka to sztuka osiągania celów w przestrzeni geograficznej.

Mancken: polityka to sztuka kierowania cyrkiem z klatki dla małp

Kjellen: terytorium jest ciałem państwa ważniejszym od ludzi. Większe państwa powinny być zwierzchnikiem mniejszych, powinny istnień tylko wielkie mocarstwa. Europa powinna być jednym wielkim superpaństwem.

1919 - utworzono Instytut Geopolityki, przymując powyższe teorie zmodyfikował je delikatnie, wprowadził szowinizm, kult woadza.

1936 - zjazd, na którym rzucono hasło „właściwe terytorium dla właściwej rasy”.

Powstanie kimlerlandu na Zamojszczyźnie już w II WŚ; wysiedlono mieszkańców, pozabierano dzieci z blondwłosami, niebieskookie.

Geopolityczne widzenie świata, regionów i państw uznano po II WŚ jako nadal ważne w analizach politycznyc. Odmianą geopolityki jest geostrategia. W rozwoju tego podziału rolę odegrali Amerykanie i Brytyjczycy, zajmujący się globalnymi problemami geopolitycznymi i prowadzonymi politykami.

Mahan - orędownik budowy marynarki wojennej w USA

Propozycja Mahana została zaakceptowana przez rząd:

1. włączyć do USA Hawaje

2. ??

3. USA powinny roztoczyć opiekę nad wszystkimi wyspami kanaryjskimi

McKinder - autor koncepcji „geograficzna oś historii” z 1904 r.

Heartland - jego centrum jest Afganistan

1. Kto rządzi Europą wschodnią, rządzi heartlandem

2. Kto rządzi heartlandem, rządzi wyspą świata (Eurazją)

3. Kto rządzi wyspą świata, rządzi całym światem

Sewrski - lotnik rosyjki w czasie I WŚ. W USA. Zajął się strategią geopolityczną. Zasugerował zbudowanie 3 stref szybkiego reagowania w razie nalotu Rosjan.

1. na Alasce

2. po środku Kanady

3. na pograniczu Kanady i USA

GEOGRAFIA POLITYCZNA - 2 (14 października 2008)

Po Sewrskim w latach 60. i 70. cieśnina Boeringa zamarzła, a po lodzie uciekali zesłańcy na Alaskę.

Izrael kupił od USA F-35 w ilości 70 sztuk. Były to niewykrywalne samoloty.

Zbigniew Brzeziński - autor wielu książek, a zwłaszcza „Planu gry” oraz „Wielkiej szachownicy”. Był doradcą Cartera.

Równowaga sił, którą utworzyli USA i ZSRR w okresie Zimnej Wojny, miała swoje teoretyczne podstawy w geopolitycznym spojrzeniu na świat podzielony między europejskim heartland i mocarstwami NATO. Późniejsze odprężenia przyczyniły się do przemijania dwubiegunowego układu sił. Wynikało to z przemian gospodarki światowej i zmian warunków społecznych, a także rozpowszechnienia się zaawansowanych technologii militarnych. Ponadto rozwijały się pewne światowe tendencje ideologiczne, odrzucające zarówno zachodni kapitalizm jak i wschodni komunizm. Wyrazem tych przemian jest zróżnicowany, a często cyniczny stosunek do terroryzmu, do wojen i podziału świata na bogatą Północ i biedne Południe. Nowym elementem w światowej geopolityce tego czasu był rozpad ZSRR i próby jego odbudowy przez Jelcyna i Putina.

Grudzień 1991 - w Białowieży białoruskiej Jelcyn podpisał akt o rozwiązaniu ZSRR.

Potem Jelcyn tworzył Wspólnotę Niepodległych Państw, kilka krajów odmówiło jednak wstąpienia do niej.

Ostatnio Ławrow oświadczył, że z WNP wyłączona zostanie Gruzja (to miała być niby kara).

Po rozpadzie ZSRR powstała „doktryna obronna Rosji” - w 1993 roku. Twórą jej był generał Graczow. Doktryna ta zakładała prawo do wojskowej interwencji w strefie bezpośredniego sąsiedztwa Rosji, gdy jej interesy lub bezpieczeństwo zostaje zagrożone.

Prezydent USA, Bill Clinton, uznał prawo Rosji do podejmowania takich kroków na obszarze byłego ZSRR. Uważał, że Rosja może pełnić „stabilizującą rolę” na tych terenach. Zgoda Clintona na ewentualny interwencjonizm wg Washington Post uznawana było jako przyzwolenie USA na odbudowę rosyjskiego imperium (patrz np. Czeczenia). Takiej roli Rosji nie chcą inne kraje, ani te, które wyzwoliły się spod rosyjskiej kurateli, ani dalsze.

POLSKA GEOPOLITYKA

1. Teoria przejściowości terytorialnej Polski; twórca - Wacław Nałkowski. Nałkowski rozumiał to jako brak wyraźnych granic naturalnych na wschodzie i zachodzie. Wg niego jest to przyczyną wszystkich nieszczęść.

2. Teoria pomostowości terytorium Polski; twórca - E. Romer. Pomostowość między Morzem Bałtyckim a Morzem Czarnym, między kulturą wschodu i zachodu; uważał położenia za korzystne z geopolitycznego punktu widzenia.

Zainteresowania geopolityką w okresie międzywojennym i po II WŚ koncentrowały się na dokumentowaniu istnienia niepodległego państwa oraz obrony interesów Polski przed atakami zagranicznych polityków, którzy kwestionowali Polską rację niepodległego bytu.

Mapa polityczna świata uległa zmianom wynikającym z rozwoju historycznych społeczeństw i ich reorganizacji. W starożytności i średniowieczu w Europie centrum życia koncentrowało się wokół Morza Śródziemnomorskiego. W okresie feudalnym w czasie rozdrobnienia państw (np. w Niemczech 400 państewek i samodzielnych księstw).

XV w. - okres odkryć geograficznych

1. K. Kolumb - 1492

2. Vasco da Gama - 1498

3. F. Magellan

1492 - 2000 - epoka atlantycka (wszystko przenosi się nad ocean Atlantycki, uczestniczą takie kraje jak: Francja, Hiszpania, Portugalia, Holandia). Jest to okres europeizacji świata.

Europeizacja - napływ ludzi na nowo odkryte tereny

Napływające z kolonii bogactwa przyczyniły się do rozwoju przemysłu i handlu w wielu metropoliach europejskich. Tak rodził się kapitalizm. Rewolucja przemysłowa z połowy XIX wieku wprowadziła technologiczną i ekonomiczną podstawę ustroju kapitalistycznego.

GEOGRAFIA POLITYCZNA - 3 (21 października 2008)

W Eurazji największych podbojów w XVII i XVIII wieku dokonuje Rosja.

1. Działania Rosji w Eurazji

1582 - 1697 - Rosjanie podbijają Syberię i docierają na Alaskę

1876 - Car Rosji sprzedaje Alaskę Amerykanom za 7 mln rubli

1700 - 1721 - walka Rosji ze Szwedami o dostęp do Morza Bałtyckiego.

1753 - Piotr I buduje wielki port na Bałtyku w Sankt-Petersburgu

1858 - założony zostaje Władywostok

1958 - demonstracje w Chinach - „Hongkong i Władywostok to Chińskie miasta i mają do Chin wrócić”.

2. Działania Rosji na Kaukazie

1801 - 1864 - Rosjanie podbijają Kaukaz

1856 - 1884 - Rosja podbija Azję Środkową, tj. Kazachstan, Uzbekistan, Tadżykistan, Turkmenię

3. Działania Rosji w Europie Środkowej

1772 - 1795 - 3 rozbiory Polski, które wprowadziły Rosję od Europy

1945 - spotkanie w Jałcie, dające pozycję Rosji w Europie

Grudzień 1991 - Jelcyn w Białowieży podpisuje ustawę o rozwiązaniu ZSRR. Chciał szybko odbudować imperium poprzez Wspólnotę Niepodległych Państw. Litwa, Łotwa i Estonia odcięły się jednak od tego planu.

4. Podboje USA w Ameryce Północnej

1763 - pokój paryski, Francja traci Kanadę na rzecz WB; tylko Quebek zostaje we Francji.

„Niech żyje wolny Quebek” - de Gaulle

Wojna USA - WB trwała od 1775 roku, a w latach 1812-1814 przyniosła niepodległość USA.

1783 - USA zdobywają dorzecze Missisipi

1819 - USA kupują Florydę

1845 - USA zdobywają Teksas

1848 - USA przyłączają Nowy Meksyk

1898 - USA dokonuje aneksji Hawajów

1959 - Alaska staje się 49. stanem USA, a Hawaje 50.

Na początku XX wieku z mapy polityczne świata znikły tzw. Tereny niczyje. Tak ukształtowana rzeczywistość nie zadowalała wszystkich mocarstw, gdyż nie odpowiadał układowi sił ekonomicznych i militarnych XX wieku. Na scenie politycznej odgrywały rolę takie potęgi, jak Niemcy, Japonia i USA.

I WŚ została nazwana wojną o nowy podział polityczny świata. Warunki pokojowe i nowe granice państw ustalono tzw. Traktatami wersalskimi z 1919 roku (5 tych traktatów)

Traktatów wersalskich nie ratyfikowały USA. Odmówiły wstąpienia do Ligi Narodów. Liczyły, że wyspy Mikronezji zostaną przyłączone do USA. Tymczasem trafiły one do Japonii.

W Mikronezji jest wyspa Guam. Tam znajduje się baza lotnicza należąca do USA.

W wyniku traktatów pokojowych po I WŚ niepodległość uzyskała masa państw.

Okres międzywojenny.

Uważano go za jeden z najdłuższych okresów pokojowych w Europie.

1919 - początek konfliktu Polska - ZSRR

1921 - pokój ryski

1931 - 1932 - Japonia zajmuje Mandżurię i tworzy w niej państwo Mandżukuo

1935 - Włochy tworzą imperium afrykańskie. Mają Somalię, zdobyli też Erytreę, chcieli podbić Etiopię. W imperium to włączają Albanię.

1838 - włączenie Austrii do Niemiec. Niemcy zaczynają okupować Czechosłowację

1939 - Kłajpeda zabrana zostaje Litwie (port niezamarzający) - uzupełnić

„Rodacy, uratowałem pokój” - Chamberlain

17 września 1939 - wybuch II WŚ

Pakt Ribbentrop - Mołotow

72 państwa brały udział w II WŚ. 5 państw ogłosiło neutralność: Hiszpania, Portugalia, Szwajcaria, Irlandia i Szwecja.

Oś:

Niemcy, Włochy i Japonia raz Finlandia, Węgry, Rumunia, Bułgaria, Słowacja, Chowacja.

Zwycięstwo koalicji antyfaszystowskiej nad państwami Osi stworzyło nową sytuację polityczną i układ sił.

Po wojnie wykrystalizowały się 3 zasadnicze mocarstwa: WB, USA i ZSRR.

30 listopada - 1 grudnia 1943 - konferencja w Teheranie

4 - 11 lutego 1945 - konferencja w Jałcie

18 lipca - 2 sierpnia 1945 - konferencja w Poczdamie

Polska została przesunięta na zachód.

Powstały trzy grupy państw:

- kapitalistyczne

- socjalistyczne

- trzeciego świata (rozwijające się)

Ten podział obowiązywał do 1991 roku.

1945 - powołanie ONZ.

GEOGRAFIA POLITYCZNA - 4 (28 października 2008)

1947 - konferencja paryska - WB, USA, ZSRR i Francja. Podpisano traktat pokojowy z państwami biorącymi udział w II WŚ po stronie Niemiec.

1951 - 3 mocarstwa: USA, WB i Francja podpisały traktat pokojowy z Japonią. Rosja formalnie do dziś jest z nią w stanie wojny.

Spór o Wyspy Kurylskie.

Jelcyn wpadł na pomysł, by bogate w gaz, ropę, złoto, uran i żelazo obszary, ale ubogie za to w ludzi, by te obszary zagospodarować wspólnie z Japonią.

Rzeka Amur zmieniała swój nurt - raz należała do Rosji, raz do Chin, co stanowiło pewną przeszkodę na tych terenach.

1949 - powstaje Chińska Republika Ludowa

Na początku XX w. było 50 samodzielnych niepodległych państw. W 1996 roku było ich już 196.

Polska miała ambicje kolonialne w Kamerunie, a w okresie międzywojennym w Brazylii w Paranie.

Po II WŚ nastąpił okres dezintegracji imperiów:

- brytyjskiego (utworzono Brytyjską Wspólnotę Narodów, potem wykreślono z tej nazwy „Brytyjską”)

- francuskiego

- ZSRR

Proces integracji związany jest z globalną gospodarką, z rewolucją naukowo-techniczną.

Liczą się państwa, które handlują:

- patentami

- licencjami

- doświadczeniem technicznym („know how”)

W ciągu ostatnich 60 lat było 55 wojen, śmierć poniosło 20 milionów ludzi.

3 lipca 2001 - J. Chirac oświadcza prezydentowi Rosji: „nie przewiduję możliwości przyjęcia Rosji do UE”.

Europa Środkowa - położenie geopolityczne.

Trudno zdefiniować ten obszar. Termin Mitteleuropa pojawił się w połowie XIX wieku, był wyrazem niemieckiej polityki.

Kierunek 3B - Berlin, Belgrad, Bagdad - to był główny kierunek aktywności Rzeszy.

W latach 90. XX w. termin Europa Środkowa nabiera innego sensu. Rozpada się ZSRR, państwa UE deklarują, że są gotowe przyjąć do swojego grona państwa Europy Środkowej.

1 maja 2004 - przyjęcie kilku państw

1 lipca 1991 - podpisano protokół w Pradze o rozwiązaniu Układu Warszawskiego (utworzonego 14 maja 1955 roku)

28 czerwca 1991 - w Budapeszcie rozwiązano Radę Wzajemnej Pomocy Gospodarczej obozu socjalistycznego

8 września 1993 - wycofano wojska rosyjskie z Polski

Jeśli integracja nie spełni się, to destabilizacja rosyjska może posunąć się na zachód i dotknie również kraje UE.

A.

Europa Środkowa to ta część Europy, która nie jest Europą Zachodnią, ale i z różnych przyczyn odcina się od pojęcia Europa Wschodnia i tym terminem określany był również ZSRR i obecna Rosja.

B.

Wspólną cechą tego obszaru jest to, że przez 3 wieku - XVIII, XIX i XX - leżące tu kraje walczyły o niepodległość lub zachowanie suwerenności.

C.

Z tej wspólnej historycznej przeszłości wynika także pewno podobieństwo struktury gospodarczej. Są to kraje rolniczo-przemysłowe, słabo zurbanizowane w porównaniu z Europą Zachodnią.

D.

Jakkolwiek jest to obszar dominacji słowiańskiej i należą tu także Estończycy, Łotysze, Litwini, Grecy, Turcy, Albańczycy i Rumuni.

Wniosek: pojęcie Europa Środkowa należy odczytywać geopolitycznie a nie geograficznie.

Niepokoje integracyjne - wynikają ze zróżnicowania potencjału krajów Europy Środkowej. Jeśli zjednoczona Europa będzie wspólnym domem, a nie organizacją państw o rozbieżnych interesach, obawy o dominację sąsiadów nie powinny się spełnić.

---