Przyczyny upadku Rzp Szlacheckiej
Potęga Rzp Obojga Narodów upadła w ciągu zaledwie 23 lat. Państwo, które pamiętało Jagiellonów, wielkie zwycięstwa króla Jana Sobieskiego, rozkwit kulturowy i urbanistyczny za panowania Wettinów- zniknęło z map świata przez najbardziej nieudolnego władcę w historii Polski- króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Nie bez powodu był nazywany przez historyków „grabarzem Rzeczypospolitej”. I nie bez powodu „przyjaciel” carycy Rosji Katarzyny II był gloryfikowany w czasach PRL-u. Dlatego przyczyn upadku Rzp należy głównie dopatrywać się w 31 latach jego rządów. Oczywiście nie bez winy pozostaje również szlachta, która wykorzystywała „złotą wolność” i stawiała własne dobro nad dobro państwa a w szczególności magnateria- tzw. Familia.
Przy wymienianiu przyczyn należy zacząć od elekcji króla S. A. Poniatowskiego w 1764 r. dokonanej „przy asyście” 30 tys. wojsk rosyjskich. Już tu widać wpływ Rosji na politykę Rzp. Stało się to za przyczyną Familii, która wiązała się z Rosją w nadziei na odzyskanie wpływów i urzędów, utraconych w wyniku elekcji Augusta II. Jej zadaniem nie było tylko dbać o interesy Petersburga, ale również nie dopuścić do jedynej reformy, do której parła ówcześnie polska szlachta - do aukcji, czyli powiększenia armii. Na wieść o śmierci Augusta II w październiku 1763r. Czartoryscy zdecydowali się wezwać na pomoc wojska Katarzyny II. Familia przyjęła warunki cesarzowej: m.in. jej sprzeciw wobec zamiaru radykalnej naprawy i wzmocnienia sejmu Rzeczpospolitej. Tak właśnie dokonała się elekcja zdrajcy na tron Polski. Nie bez winy jest tu też szlachta, którą Katarzyna II przekupiła połową miliona rubli.
Wpływ Rosji widać również w sejmie delegacyjnym w 1767r. Sterroryzowany przez ambasadora Rosji, Mikołaja Repnika, przyjął jako podstawę ustroju Polski prawa kardynalne, które można zawrzeć w jednym zdaniu- nie mogła być podjęta żadna decyzja w Polsce bez zgody Rosji. Stało się to już w 3 lata po wyborze króla. Zezwolił on na prowadzenie polskiej polityki wewnętrznej przez obcego ambasadora- czyli na utratę suwerenności. Jeszcze pełniej uwidoczniło się to podczas sejmu rozbiorowego w 1772r. , który powołał Radę Nieustającą, która miała ograniczyć władzę króla i ułatwić sterowanie Polską przez ambasadorów rosyjskich. Osłabiało to Polskę i stwarzało wizerunek łatwego kąska dla państw ościennych.
Jako przyczynę I rozbioru wskazuje się konfederację barską. Jednak tą kwestię należy dokładnie wyjaśnić- konfederacja broniła wolności i wiary, które zostały naruszone na sejmie w 1777 r. w Warszawie przez wojska rosyjskie. Do tej pory caryca myślała, że panuje nad sytuacją w Polsce, jednak działania konfederatów uświadomiły jej, że konieczne są rozbiory.
Jeśliby rozpatrywać przyczyny upadku Polski w takich kategoriach to również Konstytucja 3 Maja przyczyniła się do upadku Polski- każda próba reform czy przeciwstawienie się rozbiorom powodowało ich agresję na nasze ziemie. Po I rozbiorze Konstytucja 3 Maja (1791r.), pierwsza ustawa zasadnicza w Europie, wzmacniała władzę państwową, znosząc „liberum veto” i wolną elekcję, wprowadzając dziedziczność tronu w dynastii saskiej. Administracja państwowa miała zostać rozbudowana i unowocześniona, wszechwładza magnaterii ograniczona. Odebrano prawa polityczne szlachcie gołocie, bogate mieszczaństwo uzyskało prawo nabywania dóbr ziemskich. Chłopom obiecywano „opiekę prawa i rządu konstytucyjnego krajowego”. Reformy przeprowadzone przez Sejm Wielki wywołały opór magnaterii i zaniepokojenie mocarstw ościennych. Dlatego w 1792r. grupa magnatów pod przewodnictwem Stanisława Szczęsnego Potockiego, Franciszka Ksawerego Branickiego i Seweryna Rzewuskiego zawiązała konfederację targowicką. Konfederaci dążyli do obalenia reform Sejmu Wielkiego i unieważnienia Konstytucji 3 Maja. Wezwanie przez konfederatów wojsk rosyjskich dało początek wojnie polsko - rosyjskiej w 1792r. Król zezwolił, żeby wojsko rosyjskie weszło na tereny Rzp, nie wysłał nawet jednego oddziału, żeby pomóc swoim rodakom.
Ostateczną przyczyną upadku było przystąpienie króla do konfederacji targowickiej. Dał tym samym sygnał, że nie ma żadnych szans na odzyskanie suwerenności. W styczniu 1793r. w Petersburgu Prusy i Rosja zawarły porozumienie o II rozbiorze Polski. Okrojona w dwóch zaborach Rzeczpospolita, faktycznie okupowana przez wojska rosyjskie, obejmowała już tylko niewielki obszar 200 tys. km2 i niewiele ponad 4 mln. ludności. W takiej sytuacji nie pomogło już nawet powstanie kościuszkowskie. Król- zdrajca abdykował w 1795 r. zezwalając na III rozbiór i zniknięcie Rzp z map świata.
Przyczyn upadku I Rzeczpospolitej jest wiele. Na koniec warto jeszcze zwrócić uwagę na brak wyobraźni i bezmyślność polskiej szlachty, a szczególnie magnaterii oraz wady ustrojowe. Kiedy Rosja, Prusy i Austria wzmacniały się militarnie na terenach Polski pogłębiał się kryzys gospodarczy, a kraj daremnie oczekiwał reform. Polska była „kolosem na glinianych nogach” i potrzebowała wzmocnienia. W zamian za to otrzymała władcę, który ją tylko pogrążył. Gdyby „Kluchosław Poniatowski” odważył się przeprowadzić reformy, ustanowić władzę dyktatorską, przeciwstawić się szlachcie losy Polski potoczyłyby się inaczej.