W swojej pracy korzystam z obydwu form, które są bardzo ciekawe i dają wiele zadowolenia zarówno dzieciom, jak i rodzicom.4.Techniki dramy i ich charakterystyka

a) Rozmowa

Jest to najprostsza forma zajęć. Siadamy wtedy blisko siebie, aby dzieci czuły wspólnotę ze swoim nauczycielem. Celem tego rodzaju działań jest ukazanie bogactwa i złożonej psychiki, nauczanie rozmowy o doznaniach, uzewnętrznianie słowne uczuć, budowanie zaufania. Podczas rozmowy mam szansę korygować wszelkie zachowania dzieci zauważone wcześniej na zajęciach, np.:

- Niektórzy uczniowie spóźniają się: „wchodzimy w role” i staramy się wykonywać różne czynności, które w rezultacie prowadzą do tego, że ktoś się spóźnia. Następnie wspólnie zastanawiamy się, co można zmienić. Próbujemy przedstawić następną nową sytuację.

- Co odczuwamy okłamując swoją mamę?
(mimika twarzy, gesty, słowa)

b) Wywiad

Jako swoista rozmowa wywiad również łączy się z „wejściem w rolę”. Oparty jest na rozmowie z jedną lub dwiema wytypowanymi osobami. Kształci trudną umiejętność zadawania pytań. Fikcyjna sytuacja rozwija fantazję.

c) Scenki i sytuacje improwizowane

Mogą to być poszerzone wersje „wchodzenia w rolę”. Konieczny jest udział większej grupy, z którą wcześniej omawia się przebieg scenki.

d) Przedstawienie improwizowane

Jest to czasochłonna technika dramy. Wymaga doświadczenia, koncentracji. Przedstawienie odbywa się na podstawie dłuższej historii z książki lub opowiadania.

e) Inscenizacja

Nie jest typową dramą, opiera się bowiem na wyuczonym wcześniej tekście. Wszystkie ćwiczenie improwizacyjne są tu jednak zastosowane i pomagają w zorganizowaniu przedstawienia na określony temat.

f) Pomnik

Doskonali plastykę ciała, rozbudza fantazję dziecka, kształci opanowanie i koncentracje.

g) Żywe obrazy

Uczniowie zastygają w bezruchu w najbardziej dramatycznym momencie granej scenki; po chwilowym zatrzymaniu akcja zaczyna się toczyć, aż do następnego zatrzymania.

h) Ćwiczenia pantomimiczne

Zadaniem uczniów jest przedstawienie ciałem, gestem i mimiką określonego problemu lub tematu.

i) List

Tę technikę można wyprowadzić, gdy uczniowie posiadają umiejętności pisania i konstruowania zdań. Tematy mogą być różne, muszą jednak być ciekawe, a nawet zaskakiwać uczniów. Dzieci nie zawsze powinny pisać ze swojego punktu widzenia. Mogą zmieniać perspektywę wcielając się w inną postać. Ta forma może być wykorzystana do charakterystyki bohaterów czytanek, opisu zwierząt lub problemów matematycznych.

Drama nie stroni również od technik plastycznych. Są nimi: przedmiot - znak, rysunek, wykonanie stroju, organizowanie wystaw. W grupie ćwiczeń pomocniczych wyodrębniamy też ćwiczenia głosowe, wytwarzanie dźwięków. Mnogość technik dramowych umożliwia swobodę ich łączenia dla podniesienia atrakcyjności zajęć. Pamiętać należy o stopniowaniu trudności, aby szybko nie zniechęcić i dzieci, i siebie.

3. Techniki dramy.

Rozmowa Jest to najprostszy sposób bycia w roli. Może ona odbywać się na forum całej klasy, w grupach albo w parach. Przy stosowaniu tej techniki koniecznością staje się wprowadzenie konfliktu.

Przykład: W wydanej przeze mnie książce „Drama w katechezie” (Leszno 1998) znajduje się temat poświęcony ojcu Beyzymowi. Jednym z celów tej lekcji jest poznanie potęgi miłości, tego jak wiele może zdziałać jeden człowiek, jeśli jego współczucie dla nędzy ludzkiej przeradza się w konkretne działanie. Sytuacją wyjściową dla zrozumienia zagadnienia jest rozmowa na temat możliwości niesienia realnej pomocy trędowatym na Madagaskarze. Gdybym zaczęła tę rozmowę od poinformowania uczniów, że na Madagaskarze są ludzie potrzebujący pomocy i zadania pytania, czy ktoś nie zechciałby tam pojechać, wówczas rozmowa mogłaby się zakończyć stwierdzeniem „tak” albo „nie”. Trzeba było wprowadzić konflikt. Zrobiłam to w ten sposób, że opowiedziałam, w jakich warunkach żyją trędowaci na Madagaskarze (przy czym opis dotyczył warunków z XIX wieku) i nie spytałam, czy ktoś chciałby pojechać, tylko czy moglibyśmy coś zrobić dla tych ludzi i jak te pomysły zrealizować. To pozwoliło uczniom podjąć dyskusję. Konflikt można by tutaj wprowadzić jeszcze w inny sposób - podzielić klasę na dwie grupy; jedna z nich starałaby się przekonać drugą, że trzeba pojechać na Madagaskar, druga zaś próbowałaby się wykazać, że to szalony pomysł.

O konflikcie, jako naturalnej cesze dramy należy pamiętać przy stosowaniu wszystkich technik.

Zaletą metody rozmowy jest to, że można ją przeprowadzić w każdych warunkach, nie wymaga ona wiele miejsca, łatwo zaangażować wszystkich uczniów, nawet w licznych klasach, nie wymaga od uczestników umiejętności aktorskich; natomiast doskonale rozwija wyobraźnię, myślenie, bardzo angażuje emocjonalnie.

Podobnie jest z następną techniką.

Wywiad

Może być on przeprowadzany w parach albo w grupach, a nawet jako praca całego zespołu klasowego, jeśli będzie to forma konferencji prasowej lub sondy ulicznej. Uczniowie mogą pozostać sobą albo przyjmują jakieś role. Role mogą przyjmować zarówno ci, którzy przeprowadzają wywiad (np. dziennikarza), jak i ci, którzy wywiadu udzielają.

Rzeźba

Najłatwiej jest stosować tę technikę w ćwiczeniach w parach. Wówczas jeden uczeń jest rzeźbiarzem, a drugi materiałem plastycznym. Rzeźbiarz może wykonywać swoje dzieło na kilka sposobów: może rzeźbić poprzez wydawanie poleceń albo w milczeniu dotykiem ustawiając odpowiednio partnera. Najłatwiej i najkorzystniej jest połączyć słowo z dotykiem.

Stop - klatka

Jest to nazwa ćwiczenia polegającego na tym, że uczeń zamiera w bezruchu, jednocześnie ekspresyjnie i komunikatywnie wyrażając swoje uczucia, przekonania, czy jakąś sytuację. Inną wersją stop - klatki jest wykonywanie jakiegoś ruchu przez ucznia i zatrzymanie się w kulminacyjnym momencie.

Jeśli uczniowie pracują tą metodą po raz pierwszy, mogą czuć się nieco zażenowani. Warto byłoby więc przygotować ich do ćwiczenia poprzez jakąś zabawę, np. w parach na zmianę przekazują sobie różne komunikaty posługując się jedynie gestem i mimiką twarzy. Starają się robić to na tyle dobrze, by odbiorca był w stanie odczytać komunikat.

Zabawy

Metody zabawowe stosujemy najczęściej jako rozgrzewkę do innych technik dramowych, ale nie tylko. Mogą one same w sobie być sposobem zrealizowania wytyczonych celów.

Można wprowadzać je na zajęciach ze wszystkimi grupami wiekowymi, zwłaszcza gdy zauważamy u uczniów zmęczenie lub apatyczność. Zabawy są też doskonałym sposobem na integrację grupy, rozluźnienie atmosfery, zaangażowanie uczniów nieśmiałych i zamkniętych w sobie.

Ćwiczenia wykorzystujące zmysły

Na ogół wprowadza się je w celu wyciszenia wewnętrznego i skupienia grupy. Związane są ze zmysłami człowieka: wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem i smakiem. Np. uczniowie słuchają przez chwilę jakiegoś utworu muzycznego, a potem opowiadają o obrazach, jakie powstawały w ich wyobraźni pod wpływem tegoż utworu albo wyciszają się zupełnie i starają się wsłuchać w dźwięki dochodzące zza okna, zapamiętać jakie to były dźwięki oraz ich kolejność.

Opowiadanie odtwórcze

Metoda ta jest jednym ze sposobów pracy z tekstem, na przykład biblijnym. Spełnia swoją rolę w przypadku, gdy zależy nam na szczególnym przeżyciu jakiegoś tekstu przez uczniów. Dzięki tej metodzie opowiadanie przestaje być czymś, co dociera tylko z zewnątrz, a zaczyna wypływać z wnętrza ucznia.

Rozpoczynamy od uroczystego czytania tekstu biblijnego. Następnie przydzielamy poszczególne wersety uczniom (każdemu po jednym), po czym starają się oni zapamiętać dany werset. Nie jest konieczne, aby zapamiętać zdanie bardzo dokładnie, wystarczy zapamiętać jego sens. Kolejnym krokiem jest chwila zastanowienia się nad interpretacją - jak uczeń chciałby swoje zdanie wypowiedzieć, gdyby to on był jego autorem. Potem ustawiają się jeden obok drugiego w odpowiedniej kolejności i następuje odtworzenie tekstu. Na koniec, tak jak po każdym ćwiczeniu przeprowadzonym metodą dramy, omawiamy z uczniami ich przeżycia i wyciągamy wnioski.

Jeżeli klasa jest bardzo liczna, można tę samą pracę wykonać w kilku zespołach. Wtedy jednak trzeba tak zorganizować pracę, aby grupy sobie wzajemnie nie przeszkadzały.

mgr Mirosława Kajzer

Autorka korzystała z książki Anny Dziedzic, Janiny Pichalskiej i Elżbiety Świderskiej „Drama na lekcjach języka polskiego w szkole średniej”, Warszawa 1992

Przykładowe techniki dramowe

Istnieje wiele technik dramowych i rożnych możliwości ich zastosowania (w zależności od celu zajęć). Oto krótkie opisy kilku z nich:

• adwokat diabła - technika polegająca na zadawaniu pytań sprzecznych z intencją prowadzących; poprzez negację sądu prowadzących służy wypracowaniu konstruktywnych wniosków)

• karty czasowe - technika polega na osadzeniu improwizacji uczestników w momentach czasowych wyszczególnionych na kartach; np. "tydzień temu"; służy odtworzeniu sekwencji zdarzeń w określonej historii

• zza kotary - technika polega na werbalnym zainscenizowaniu danej sytuacji przez prowadzących, którzy pozostają niewidoczni dla uczestników; służy zarysowaniu akcji dramatycznej i pobudzeniu napięcia dramatycznego bez prezentacji scen zawierających akty przemocy

• improwizacja - spontaniczna aktywność twórcza polegająca na odgrywaniu ról zarysowanych w sytuacjach dramowych

• przynęta - technika polega na posłużeniu się przez prowadzących wybranymi przedmiotami lub nośnikami informacji w celu zwiększenia zainteresowania uczestników zajęć

• rola z podłogi - technika polega na przedstawieniu uczestnikom kart zawierających określone role, znaczniki miejsca i czasu, które składają się na sytuację dramatyczną; wprowadza do improwizacji

• galeria - technika polega na prezentacji stanów wewnętrznych i emocji odgrywanych postaci; służy zwiększeniu empatii

• prowadzący w roli - technika polega na wejściu prowadzącego w rolę postaci występującej w sytuacji dramowej; służy wprowadzeniu treści edukacyjnych

• płaszcz eksperta - polega na powierzeniu grupie zadania zgodnego z kompetencjami ekspertów, w roli, których pozostają uczestnicy; służy wprowadzeniu treści edukacyjnych.

Stowarzyszenie Praktyków Dramy STOP-KLATKA. Wszelkie prawa zastrzeżone.

adres strony: http://stop-klatka.org.pl/drama

Nauczyciel - wychowawca może w swojej pracy wykorzystać wiele technik dramy. Należą do nich między innymi:
- rozmowa - najprostsza do zorganizowania forma zajęć. Nauczyciel ma szansę korygować negatywne zachowania dzieci zauważone wcześniej na zajęciach;
- bycie lub wchodzenie w rolę - na przykład kłótnia sprzedawcy i klienta w sklepie;
- wywiad - oparty na rozmowie z jedną lub dwiema osobami. Fikcyjna sytuacja pobudza do oryginalności intelektualnej. Dziecko udaje wymyśloną postać, na przykład wróżki, krasnoludka, murarza. Po odgadnięciu odbywa się konferencja prasowa;
- samodzielne opowiadanie - na temat zadany przez nauczyciela lub wybrany przez dziecko;
- scenki i sytuacje improwizowane - poszerzona wersja wchodzenia w rolę;
- inscenizacja - nie jest typową techniką dramową ponieważ opiera się na wyuczonym wcześniej tekście. Przypomina ją teatr;
- pomnik (rzeźba) - modelowanie ciała, gestu, mimiki, ubioru;
- żywe obrazy - na przykład zastyganie w bezruchu w najciekawszym momencie;
- ćwiczenia pantomimiczne - przedstawienie ciałem, gestem, mimiką określonego tematu.

Mnogość technik dramowych umożliwia swobodę ich łączenia dla podniesienia atrakcyjności zajęć. W praktyce nie powinno się stosować tylko jednej z nich, gdyż zajęcia stają się monotonne. Każda technika ma swoje zalety, należy jednak pamiętać o stopniowaniu trudności, aby szybko nie zniechęcić dzieci.

Techniki dramy można podzielić się na 4 grupy:
1. Role typowe - dialogi, rozmowy, wywiady.
2. Konwencje rzeźby obrazu i filmu (istotą rzeźby i pozy jest bezruch).
3. Techniki plastyczne i manualne - rysunki, plakaty, colage, kostiumy, modele.
4. Ćwiczenia głosowe i pisemne - wiersze, skecze, piosenki, kawały, list, pamiętnik, dziennik.

Wśród technik dramowych popularność zdobyły:
- Stop-klatka - za pomocą pantomimy, wykorzystując mimikę, pozę i gest, uczniowie przedstawiają określoną postać, wydarzenie lub zjawisko, zatrzymując się w bezruchu. Mogą w niej brać udział całe grupy lub pojedyncze osoby. Kontynuacją "stop-klatki" jest film (akcja może przebiegać w zwolnionym lub przyspieszonym tempie).
- Wejście w rolę - na podstawie posiadanych wiadomości uczeń gra wybraną postać. Najprostszą formą bycia w roli jest rozmowa.
- Inscenizacja improwizowana - uczniowie przedstawiają postacie lub sytuacje zarysowane ogólnie przez nauczyciela, bez wcześniejszego przydziału ról i tekstów.
- Wywiad - opiera się na wypowiedziach uczniów. Są oni podzieleni na zadających pytania i odpowiadających.

Wykorzystanie na zajęciach odpowiednich technik dramy zależy od wielu czynników: od wieku uczniów i stopnia ich zaangażowania w aktywność dramatyczną, od celu i tematu zajęć, a także od umiejętności nauczyciela (ważna zasada: każdy może być uczestnikiem dramy, ale nie każdy może ją prowadzić).

Dzieci w młodszym wieku szkolnym nie dysponują jeszcze wystarczającym zasobem słów i pojęć, które umożliwiłyby im prawidłowe określanie różnych cech i procesów psychicznych, precyzyjne nazywanie czyichś zachowań, stanów, myśli i uczuć. Zachodzi więc konieczność wprowadzenia innych sposobów informowania o swoich przeżyciach, takich jak: zabawa, malowanie, rysowanie, lepienie, śpiewanie, scenki teatralne, przedstawienia kukiełkowe. Nauczyciel prowadząc takie zajęcia, może swoimi uwagami i komentarzami pomagać dzieciom rozumieć swoje emocje, nazywać je oraz rozwijać umiejętność wejrzenia w siebie samych.

Sposób realizacji dramy najczęściej przebiega następująco:
1. Nauczyciel wprowadza problem, podaje cele i temat dramy.
2. Wybór technik dramowych i "rozpisanie" ról, które mają odegrać podczas zajęć uczniowie i nauczyciel. W dramie muszą brać udział wszyscy uczniowie i nauczyciel. Jeśli z określonych powodów nie jest to możliwe i występują tylko wybrane osoby, reszta klasy musi wówczas stanowić widownię. Nauczyciel przekazuje uczniom instrukcje dotyczące sposobu wykonania zadań, pomaga w przygotowaniu odpowiednich rekwizytów i strojów. Następnie wyznacza termin i czas trwania przedstawienia.
3. Uczniowie przygotowują się i odgrywają wyznaczone im role.
4. Następnie dzielą się wrażeniami, dyskutują, oceniają przedstawienie i wyciągają wnioski.

WYBRANE TECHNIKI DRAMY

W nauczaniu wczesnoszkolnym, które stanowi pierwszy etap zajęć dramowych, nauczyciel może zastosować różne techniki dramy, poczynając od prostych ćwiczeń i doświadczeń, poprzez wprawki dramatyczne (ćwiczenia intonacyjne, ruchowe, mimiczne), ćwiczenia dramowe (np. zmień zakończenie opowiadania, wywiad, scenki i sytuacje improwizowane, improwizacje inscenizowane), "stop - klatki", "gry", "rzeźby", "obrazy", kończąc na strategiach związanych z wchodzeniem w role. Nie można pominąć prostych ćwiczeń aktywizujących proces rozwoju pięciu podstawowych zmysłów: słuchu, wzroku, dotyku, smaku i węchu dla lepszego kontaktu ze światem.

Najczęściej stosowanymi technikami dramowymi są:
- rozmowa - która jest najprostszą formą bycia w roli. Uczy rozmowy o doznaniach, słownego uzewnętrzniania uczuć, buduje zaufanie;
- wywiad - polega na rozmowie z jedną lub dwiema wytypowanymi osobami. Kształci umiejętność zadawania pytań. Fikcyjna sytuacja rozwija fantazję i myślenie;
- ćwiczenia pantomimiczne (etiudy) polegają na przedstawieniu ciałem, gestem i mimiką określonego problemu lub tematu. Sprzyjają rozwijaniu plastyki ciała, koncentracji i fantazji.;
- improwizacje - "wchodzenie w rolę" na podstawie opowiadania lub utworu literackiego(scenka, przedstawienie). Jest to praca w grupach bez nastawienia na efekty artystyczne;
- inscenizacja - opiera się na wyraźnym podziale widzów i aktorów. Aktorzy uczą się tekstów na pamięć i grają pod kierunkiem reżysera wg ustalonego scenariusza;
- rzeźba - polega na przyjęciu określonej pozy i zastygnięciu w bezruchu w najbardziej dramatycznym momencie granej scenki; po chwilowym zastygnięciu akcja zaczyna toczyć się dalej, aż do następnego zatrzymania. Doskonali współdziałanie i koncentrację;
- film - kontynuacja "stop klatki". Akcja może przebiegać w zwolnionym lub przyspieszonym tempie;
- rysunek - jest techniką plastyczna. Może przedstawiać realistyczny bądź fantastyczny portret postaci literackiej, szkic wyposażenia wnętrza, barwne plamy wyrażające uczucia i nastroje. Rozwija fantazje i zdolności manualne;
- ćwiczenia głosowe - polegają na naśladowaniu głosów zwierząt i odgłosów wydawanych przez przedmioty. Doskonalą rytm oddechowy i wyrazistą mowę;
- list - forma bycia w roli bohatera, który napisał list, adresata, przyjaciela, adresata za kilka lat. Stanowi punkt wyjścia do poznania utworu oraz zrozumienia motywów postępowania postaci literackich;
- dziennik lub pamiętnik - może być odczytywany jako świadectwo minionej epoki., np.: w związku z omawianiem warunków życia ludzi w dawnych czasach.

Zadania dramowe pobudzają zarówno wyobraźnię, jak i ekspresje ruchowo - mimiczną oraz ekspresję werbalną. Ekspresja ruchowo - mimiczna przejawia się poprzez gest, mimikę twarzy, pozę ciała, spontaniczny ruch, natomiast ekspresja słowna ujawnia się w czynności wyrażania emocji i przeżyć poprzez modulację barwy i dynamiki głosu, samodzielne próby tworzenia nowych połączeń słownych, krzyk, śmiech, recytację, opowiadanie itp.

Tak skoncentrowana na dziecku drama wykorzystuje jego wyobraźnię, przeżycia, sposób mówienia, motywację do pracy oraz zainteresowania.

Oto kilka przykładów wykorzystania dramy na lekcjach:
1. Pretekstem jest obraz np. "Krzyk" Muncha. Uczniom stawiamy pytanie o możliwe wyjaśnienia dlaczego ta kobieta krzyczy. W grupach --przygotowywana jest odpowiedź, w postaci scenki do odegrania.
2. Pretekstem jest jakiekolwiek zdanie - zakończenie. Uczniowie mają dopisać początek historyjki i odegrać scenki. Np. etiuda o zakończeniu "A to pech".
3. Teraz odwrotnie, znany jest początek historii, np. dziewczyna siedzi smutno wpatrzona w sufit.
4. Pretekstem jest hasło, np. pobudka poranna. Uczniowie - w grupach, przygotowują własne interpretacje tego tematu. Odegranie może być z użyciem tylko ekspresji pozawerbalnej (pantomima), z użyciem słów, okrzyków, z wykorzystaniem (bądź nie) rekwizytów.
5. Pretekstem może być konkretne wydarzenie - według scenariusza historycznego lub literackiego. Potraktowane z zachowaniem "prawdziwego scenariusza" lub sparafrazowane.
6. Spotkania niemożliwe - postaci historycznych, literackich lub ludzi z różnych epok.
7. Połączenie dramy z muzyką i wizualizacją. - przedstawienie ruchomych obrazów (rzeźb) oddających nastrój i dynamikę muzyki.

Każde ćwiczenie trzeba koniecznie podsumować i zweryfikować zmiany w osobistych założeniach. Można posłużyć się tutaj pytaniami: co czułeś? Jakie były twoje myśli? Co było najtrudniejsze?

Kiedy dzieci referują trudności w wyobrażeniu sobie pewnego obrazu lub mają kłopoty z nazywaniem emocji, uczuć, które odczuwają - można im pomóc pytaniami: A co by było, jakbyś wiedział? A co by było jakbyś mógł ten stan nazwać?

---