Lekcja problemowa, której twórcą był John Dewey, w przeciwieństwie do lekcji podającej nie polega na biernym podawaniu przez nauczyciela suchych treści, lecz poprzez sytuacje problemowe, które należy rozwiązać, uczniowie sami dochodzą do wiedzy.
Znaczącą zaletą tego typu lekcji jest aktywizacja uczniów. Uczniowie, którzy czynnie uczestniczą w lekcji, poprzez własny wkład myślowy lepiej zapamiętują treści. Wadą jest to, iż nie wszystkie zagadnienia da się przedstawić w formie problemu.
Wśród zalet lekcji problemowych należy wymienić:
- pozytywny wpływ na umiejętności uczniów
- rozwijanie zdolności logicznego myślenia
- kształcenie selektywnego wyszukiwania informacji
- tworzenie powiązań między teorią i praktyką - zastosowania praw i zależności
- kształtowanie umiejętności pracy w grupie - zrozumienie jej zasad funkcjonowania
Główną wadą lekcji problemowej jest jej stosunkowo niska uniwersalność w stosunku do tematów lekcji. Chodzi o to, że w przypadku lekcji tego typu trzeba uważnie dobierać tematy. Niektóre zagadnienia, głównie ze względu na złożoność, nie nadają się do realizacji w formie problemowej. Dzieje się tak zarówno ze względu na ograniczone ramy czasowe lekcji jak też zdolności umysłowe uczniów. Dzieciom na poziomie wiedzy gimnazjum może zabraknąć wiadomości, żeby stwierdzić chociażby czym są fale elektromagnetyczne, udowodnić twierdzenie Pitagorasa czy napisać wzór metanu. Bez pomocy nauczyciela nie są w stanie tego zrobić. Powodami są: ograniczona wiedza teoretyczna a także jeszcze nie w pełni rozwinięta zdolność abstrakcyjnego myślenia.
Dobierając tematy lekcji problemowych musimy się kierować poziomem wiedzy uczniów i ich osiągnięciami szkolnymi. Wiedząc, że mamy do czynienia z aktywnymi, pełnymi zapału i ciekawości młodymi ludźmi bez problemu zaplanujemy i zrealizujemy lekcję. Projektując zajęcia musimy pamiętać o kilku bardzo ważnych aspektach:
- zagadnienie nie może być bardzo skomplikowane
- temat lekcji swoją złożonością nie powinien przerażać uczniów i paraliżować ich poczynań
- problem powinien być sformułowany jednoznacznie i bez zbędnych stwierdzeń, które komplikują całość
- w miarę możliwości trzeba dążyć do przystosowywania dzieci do pracy w grupie - ukazać im płynące z tego korzyści
- przez prezentacje początkowe rozbudzamy w uczniach ciekawość a nie przerażamy ich złożonością zjawiska
- nie przytłaczamy uczniów swoją obecnością - to oni mają czuć się głównymi reżyserami lekcji od których w znacznym stopniu zależy powodzenie całego przedsięwzięcia
- biorąc pod uwagę poprzednie stwierdzenie, w przypadku kłopotów, staramy się delikatnie i dyskretnie pomagać uczniom w znalezieniu właściwej drogi do rozwiązania
- rola nauczyciela w trakcie lekcji sprowadza się do bycia przewodnikiem, kimś w rodzaju mistrza, który zna odpowiedź na trudne i będące poza zasięgiem uczniów pytania
Wszystkie powyższe czynniki mają znaczny wpływ na ostateczne powodzenie (lub jego brak) projektu. Stanowią ważne wskazówki dla nauczyciela chcącego w znaczący sposób zmodyfikować swoje działanie.
STRUKTURA LEKCJI PROBLEMOWEJ
Część Przygotowawcza
1. Wstępna organizacja i przystąpienie do lekcji
2. Sprawdzenie pracy domowej
3. Powtórzenie materiału i nawiązanie do nowego tematu inicjującego stworzenie sytuacji problemowej
Część Podstawowa
4. Zetknięcie uczniów z trudnością, jej odczucie i uświadomienie
5. Określenie trudności i sformułowanie problemów, pytań lub zagadnień
6. Ustalenie pomysłu rozwiązania, planu wykonania zadania lub hipotez do sprawdzenia
7. Wykonanie zadań, realizacja pomysłów, weryfikacja hipotez przez dobór i analizę danych
8. Sprawdzenie poprawności rozwiązania
Część końcowa
9. Usystematyzowanie, powtórzenie i utrwalenie materiału
10. Omówienie zadania domowego
11. Zastosowanie, wykorzystanie i wzbogacenie poznanych zagadnień.