Twarz zdradza emocje
W XIX w. zaczęto analizować mimikę jako sposób wyrażania emocji. Uważano, że warczenie i szczerzenie zębów jest związane z groźbą i chęcią odstraszenia przeciwnika. Gdy dawni ludzie jedli coś niesmacznego, to rzekomo marszczyli nos i wypluwali jedzenie, dlatego te wyrazy mimiczne związane są z uczuciem wstrętu. Zdziwienie miało objawiać się podniesieniem brwi, szerokim otwarciem oczu.
Darwin był zdania, że wyrazy mimiczne zwiększały szanse przetrwania. Np. gdy jeden osobnik zobaczył niebezpiecznego drapieżnika, to jego wyraz twarzy mógł ostrzec innych przed niebezpieczeństwem. Gdy twarz przybierała wyraz gniewu, był to czytelny komunikat dla słabszych osobników, aby trzymali się z daleka.
Przyjmuje się w związku z tym, że kultura nie ma wpływu na to, jakie wyrazy mimiczne przyjmujemy, ale na to kiedy je ujawniamy i jak je kontrolujemy.
Twarz jest dość łatwa do świadomego kontrolowania i można za jej pomocą świadomie wysyłać komunikaty. Ludzie mogą się uśmiechać, gdy są szczęśliwi, ale także wtedy, gdy chcą na takich wyglądać, myślą, że mogą coś w ten sposób uzyskać lub uważają, że jest to oczekiwane przez innych. W związku z tym niektóre wyrazy mimiczne powstają nie jako objaw emocji, ale jako wynik reakcji poznawczej. Pod względem informowania o reakcjach poznawczych bardzo ekspresyjne są brwi:
* całkowicie podniesione - niedowierzanie
* podniesione do połowy - zdziwienie
* stan normalny - bez komentarza
* obniżone do połowy - zakłopotanie
* całkowicie obniżone - niezadowolenie, złość
Obszarem twarzy, który również niesie wiele informacji o reakcjach danej osoby są usta. Podniesienie kącików ust świadczy o zadowoleniu, opuszczenie o niezadowoleniu.
Wiele wyrazów twarzy nie ma nic wspólnego z emocjami. Część wyrazów mimicznych pełni funkcję podobną do gestu. Mają znaczenie tylko w danej kulturze, np. mrugnięcie okiem, szybkie poruszenie kilka razy brwiami, wydęcie ust tak jak do pocałunku. Część ekspresji mimicznych to sygnały towarzyszące mowie. Możemy na przykład twarzą wyrazić znak zapytania lub wykrzyknik.
Mimika a kłamstwo
W toku socjalizacji ludzie uczą się kontrolować swoje wyrazy mimiczne i większość robi to dobrze. W związku z tym możliwe jest udawanie pewnych emocji. Jednak nawet przy pełnej kontroli własnej mimiki, "prawdziwy" stan emocjonalny jest ujawniany przez inne komunikaty niewerbalne, trudniejsze do świadomej kontroli, takie jak postawa ciała. Poza tym, pierwsza reakcja twarzy, która może być później zamaskowana jest zwykle szczera.
Wyrazy mimiczne szybko się zmieniają w toku konwersacji, toteż "przylepiony" uśmiech, który gości na twarzy przez cały czas rozmowy czy maskowata twarz zwykle nie odzwierciedlają rzeczywistego stanu emocjonalnego i często wzbudzają nieufność. Znakomita większość szczerych wyrazów mimicznych trwa nie dłużej niż dziesięć sekund. W oparciu o mimikę ust, nosa, czoła, oczu uważny obserwator potrafi wskazać podstawowe emocje, jakie towarzyszą jego rozmówcy, czasem może odgadnąć nawet odgadnąć jego myśli.
Stereotypy na temat wyglądu
Starsze teorie traktowały stereotypy jako źródło gotowych i ostatecznych wniosków na temat cech jednostki. Obecnie uważa się, że stereotypy są jedynie źródłem prawdopodobnych hipotez na temat tego, jaka okaże się jednostka.
Jedną z mózgowych sztuczek jest efekt pierwszego wrażenia. To znaczy pierwsze informacje uzyskane na dany temat wywierają bardzo silny wpływ na wyobrażenia na ten temat. Są to tzw. sądy migawkowe, czyli automatyczne, proste, silnie nasycone emocjami (pozytywnymi lub negatywnymi) wyobrażenia. Np. człowiek przy kości wydaje nam się wesoły, ale też leniwy, stary uważany jest za słabego i nudnego, ludzie z wysokim czołem wyglądają na inteligentnych.
To jak wyglądamy nie zawsze odzwierciedla to, jacy jesteśmy. Nie wszyscy łysi mężczyźni ubrani w dres są agresywni, a nie każdy długowłosy jest satanistą. O ludziach, którzy noszą okulary sądzi się, że są inteligentni, o tych, którzy mają rude włosy, że są fałszywi, a o blondynkach, że są mało inteligentne. Wiele badań udowodniło, że osobom atrakcyjnym fizycznie przypisywane są pewne cechy, które nie są zupełnie związane z wyglądem (np. inteligencja). Atrakcyjne osoby mają większą szansę na otrzymanie pracy i wyższego wynagrodzenia niż osoby nie obdarzone urodą.
Częstym zjawiskiem jest przypisywanie ludziom cech na podstawie jednej (znanej nam, bądź zasugerowanej) cechy. Jeżeli cecha, którą poznaliśmy jest pozytywna dołączamy do niej szereg równie pozytywnych cech, np. jeśli ktoś jest inteligentny, to przykładowo dopisujemy mu pracowitość. Rzadziej zdarza nam się skojarzyć cechę pozytywną z negatywną (np. inteligentny-leniwy).
Niejednokrotnie zaś zderzamy się z rzeczywistością, która dowodzi, że pozory mylą. Wygląd drugiego człowieka może być bardzo mylący bądź całkowicie sprzeczny z jego naturą. Poważnie i mrocznie wyglądający człowiek może okazać się spokojny, miły i wrażliwy. Następnie osoba bardzo miła, grzeczna i ułożona okazać się może szalona, spontaniczna i zwariowana.