Literatura grecka - liryka

Archiloch:

- prawdopodobnie I poł. VII w. p.n.e.,

- elementy legendy w biografii,

- 1900, 1949- odnalezienie inskrypcji na terenie Archelocheion na Paros; poeta cieszył się

kultem herosa na rodzinnej wyspie,

- 1952 - opublikowanie inskrypcji Mnesiepesa mówiącej o spotkaniu Archilocha z Muzami

(motyw hezjodeski) oraz o pieśni ku czci Dionizosa,

- pierwsza indywidualność; jambograf,

- ostrożność w utożsamianiu podmiotu lirycznego z poetą; konwencja jambu wiąże się z rolą szydercy i kpiarza, który zawzięcie i bezpardonowo atakuje konkretnych wrogów,

- deklaracja poetycka - fr. 1 - żołnierz i poeta; kolejność wymienionych zawodów może

sugerować prymat zawodu żołnierza; niemniej istotne jest jednak samo zestawienie obu

zajęć, które nie stoją w opozycji, ani się nie wykluczają; oba są wypełnianiem rodzaju

powołania,

- fr. 2 - niejednoznaczne tłumaczenie en dori - „na pokładzie” lub „ we włóczni”,

pierwsza wersja odnosi się do pełnego trudów i niewygody życia żołnierza ( kontrast

stanowi „wino ismaryjskie”, wykwintny trunek wspominany przez Odysa, Od., 9., 198);

wg drugiej poeta przedstawia się jako żołnierz najemny;

- fr. 4 - przeniesienie sytuacji uczty w warunki zupełnie biesiadowaniu niesprzyjające;

- fr. 126 - oświadczenie jambografa,

- fr. 120 - kolejna deklaracja poetycka, dotycząca tym razem dytyrambów, o których

komponowaniu mówi Archiloch,

- fr., 5 (motyw porzuconej tarczy), fr. 101 (opowieści o sławnych czynach), fr. 114 (wygląd

wodza) - polemika z epicką tradycją i homeryckim kodeksem wartości czy nowe

spojrzenie i uaktualnienie dawnych ideałów?

- fr. 177-178 - bajka zwierzęca; skarga na niesprawiedliwość i brutalność silniejszego; pycha (ubrij) ukarana, Zeus - stróż dikh w świecie,

- cechy twórczości: jamby - agresja, dosadny język,

niezależność myślenia, pewność siebie, świadome nawiązania do języka i stylu Homera,

nowe użycie tradycyjnych wzorów,

różnorodność: erotyki, wiersze biesiadne, elegie miłosne i refleksyjne, jamby

Hipponaks:

- II poł. VI w. p.n.e., jambograf, prezentujący się jako poeta-żebrak, podejrzany bywalec

spelunek i mieszkaniec

nędznych dzielnic, (przez długi czas utożsamiano Hipponaksa z tą postacią; zastrzeżenia:

wykształcenie autora, pochodzenie z wyższych sfer); poeta-żebrak to najprawdopodobniej

rola, którą Hipponaks sam przyjmuje, udana poetycka autokreacja, doskonale pasująca do

jambicznej konwencji jego napastliwych wierszy,

- przeciwnik - niejaki Bupalos (postać autentyczna lub wymyślona przez poetę ofiara),

wfr. 120-121 - mach boupaleioj - określenie Kallimacha, synonim zaciętej inwektywy

osobistej,

- rytualny charakter jambu (M.West), fr. 5-10, nawiązanie do rytuału wypędzania kozła

ofiarnego (farmakoj),

- parodystyczne przetworzenie wzorców epickich: fr. 16 - „rozbijanie namiotów: w domu

hetery (vide Doloneia w Odysei), fr. 120-121 - walka na pięści z Bupalosem (Odys i Iros w

Odysei), fr. 128 - parodia inwokacji, fr. 32 - modlitwa do Hermesa,

- poufały stosunek do bóstw (Hermes, Plutos),

- cechy charakterystyczne: prostactwo języka, błazenada, burleska, parodia, wyrafinowane

nawiązania do tradycji epickiej, wyszukana metryka,

Semonides z Samos (lub Amorgos):

- II poł. VII w. p.n.e., jambograf (2 księgi jambów),

- najdłuższy fragment - „Satyra na kobiety”; 10 kategorii wg typów zwierzęcych; vide: bajki ludowe i obiegowe wyobrażenia na temat charakteru przypisywanego poszczególnym gatunkom; mizogynizm (vide: Hezjod);

- pesymizm;

Elegicy: Kallinos z Efezu, Tyrtajos, Asjos, Solon, Fokylides, Teognis z Megary, Mimnermos,

Elegia bojowa: Kallinos - autor najstarszej zachowanej elegii bojowej, w której zwraca się do młodych mieszkańców Efezu (wojny z Magnezją i Kimmeryjczykami), jednak elegia ma charakter dość uniwersalny; wg niektórych badaczy jest to elegia ekshortacyjna o charakterze biesiadnym (tłumaczenie wyrażenia: katakeisqe); nawiązania do Homera (język, temat) i szeroko pojętej tradycji epickiej; odmienność zapatrywań na ideał bohatera: u Homera są wzmianki o śmierci za ojczyznę, Kallinos mówi o walce w obronie ojczyzny i chwale, jaką ona przynosi, wojna jest niebezpieczna i ryzykowna, ale może być drogą do sławy i uznania

Tyrtajos - zachowany fragment elegii wg niektórych (Heinrich, Wilamowitz, Jakoby, Gentili, Prato, Degani, Gianotti) pochodzi z dwóch elgii, wg innych (Bowra, Greber, West, Adkins, Verdenius) jast to jeden wirsz; utwór można podzielić na dwie części zgodnie ze sposobem ujmowania osoby adresata: „my/wy”; pierwsza część - zachęta do walki w obronie ojczyzny, część druga - obraz starca ginącego na polu walki; motywy epickie, ukazanie bohaterskiej postawy żołnierza w wymiarze etycznym, heroizm ukazany jako wzorzec estetyczny ( „brzydki” widok umierającego starca - piękno śmierci młodego bohatera), myśl o „pięknej śmierci”,

Solon - polityk, reformator, autorytet moralny, myśliciel, poeta, który w formie elegii przedstawia nam swoje rozmyślania natury etycznej i jedyny w swoim rodzaju komentarz ujawniający intencje przeprowadzanych przez siebie reform (fr. 5, 6); w poglądach etycznych kontynuuje rozważania Hezjoda (niektórzy badacz zarzucają mu zupełną wtórność), największym zagrożeniem dla jednostki i państwa jest ubrij kojarzona z dążeniem do bogactwa i chciwością, zapłata za niesprawidliwość jest nieunikniona, choć czasami nie przychodzi natychmiast; niemoralne postępowanie obywateli jest największym zagrożeniem dla polis (fr. 4); fr. 13 - elegia do Muz, zawiera katalog życzeń i wytyczne moralnego życia; dikh staje się nie tylko zasadą rządzącą życiem całej społeczności, ale w coraz większym stopniu oddaje ideał postępowania jednostki.

Mimnermos - autor elegii miłosnych o dość refleksyjnym charakterze, zawierającymi niejednokrotnie opowieści mitologiczne.

Poezja chóralna

Alkman - prawodawca greckiej poezji chóralnej, Sparta VII w. p.n.e.,

- zasłynął jako twórca partheniów,

- fr. 1 - jeden z najtrudniejszych do interpretacji; zawiera wiele pochwał pod adresem wykonawczyń, Agido i Hegesichory, nie jest pewne, w jakich okolicznościach pieśń była wykonana (kult Artemidy Orthia, Ejletyi, Dionizosa, Heleny lub Dioskurów),

- cechy charakterystyczne: wdzięk i dowcip (także pod swoim adresem), obrazowość, specyficzna konstrukcja podmiotu lirycznego, „ja” wydaje się oznaczać nie tylko wykonawcę, ale całą zbiorowość,

Stezychor - VII/VI w. p.n.e., innowator - wprowadził do liryki chóralnej system triadyczny, wg księgi Suda był autorem 26 ksiąg wierszy (prawdopodobnie chodzi o 26 utworów);

- utwory są dość długie; znane są tytuły: Igrzyska nad grobem Peliasa,Gerioneida, Helena, Palinodia, Erifile, Europeia, Zburzenie Ilionu, itp.,

- widoczne inspiracje tradycją epicką,

- twórczość Stezychora - przejście od epiki do liryki chóralnej; poematy autor wykonywał prawdopodobnie przy wtórze kithary, chór jedynie wykonywał taniec.

Epinikion - najprawdopodobniej rozwinął się z krótkich zaśpiewów i okrzyków na cześć zawodnika wznoszonych na stadionie, początkowo - utwór krótki i spontaniczny; wzór - „Hymn na Heraklesa” Archilocha;

- kompozycja o układzie stroficznym i budowie tridycznej (strofa, antystrofa, epod); modlitwa, wezwanie, opowieść mitologiczna; gnomy, partie osobiste- pochwały adresata, ostrzeżenia i pouczenia moralne; przejścia od tematu do tematu - dość nagłe, czasem za pomocą gnomy; dwie odmiany epinikionu: 1) krótka, prawie improwizowana 2) długa, wykonywana w ojczyźnie zwycięzcy; gnomy - ułatwiały przejścia pomiędzy tematami, podkreślały moralne znaczenie zwycięstwa; opowieści mitologiczne - związane z miejscem odbywania się igrzysk lub ojczyzną (osobą) zwycięzcy; najczęstszy schemat treściowy: pochwała zwycięzcy - mit - pochwała zwycięzcy,

Symonides z Keos,

- 556/555 - 468/467 p.n.e.,

- uprawiał wiele gatunków lit., uważany za twórcę epigramu literackiego, wysoko ceniony za

„talent i rozsądek”, jako pierwszy pisał pieśni na zamówienie, wprowadził do liryki

pochwałę, tren, epinikion,

- pomimo pisania poezji związanej z kultura dworską, nie podzielał w pełni

arystokratycznych przekonań: uważał, iż o wartości człowieka nie decyduje pochodzenie,

bogactwo, uroda; każdy ma jakieś wady, nikt nie posiada samych zalet, agaqoj dla Symonides oznacza dobrego człowieka, który stara się unikać złych czynów, nawet, jeśli nie zawsze odnosi w swych usiłowaniach sukces,

- najstarszy zachowany epininion - ku czci Glaukosa z Karystos, zwycięzcy w walce na pięści; Symonides jest też autorem epigramu na pomniku w Termopilach,

- podziwiany za słownictwo, styl pełen harmonii oraz umiejętność „wzbudzania litości i szlachetny pathos”,

- epinikia - kameralne, osobiste,

Bakchylides,

- 518 - 450 p.n.e., uczeń Symonidesa, który był jego wujem,

- rywal Pindara, zazwyczaj ceniony niżej od niego; wg inny - po prostu inny niż Pindar; poza epinikiami pisał m.in. dytyramby mające postać opowieści mitologicznych (ballady);

Pindar

-pochodzenie i poglądy arystokratyczne, ok. 518 - 438 p.n.e.,

- świat Pindara: bogowie - są doskonali i wszechpotężni, są w centrum świata, od nich pochodzi każde ludzkie osiągnięcie, zazdroszczą ludziom sukcesów i karzą dumę, przewyższają ludzi pod każdym względem, ich kontakty ze śmiertelnikami - dowód łaski; tradycyjne opowieści - nie zawsze są godne zaufania; Pindar „cenzuruje” mity tak, by bardziej przystawały do wzorca doskonałych bóstw; jeśli nie może „poprawić” opowiadanej historii, zachowuje pobożne milczenie;

ludzie: pomost pomiędzy światem boskim i ludzkim stanowią herosi - wzory do naśladowania; od nich wywodzi się arystokracja, do niej jedynie odnosi się termin areth; to, co wrodzone, zawsze lepsze jest wyuczonego, więc pochodzenie w decydującym stopniu wpływa na jakość jednostki. pojęcia moralne (dobry, zły) - często mają podtekst społeczny;

igrzyska: powstały w epoce heroicznej; są miejscem, gdzie kultywuje się dawne cnoty i gdzie są one nagradzana, zwycięstwo jest w rękach bogów; przyznają je temu, kto na zasługuje (ergo tylko zwycięzca posiada prawdziwą areth); areth - urodzenie + bogactwo + mądrość + uroda + młodość (u zawodnika),

poezja - w swobodnie rozsianych uwagach Pindar sporo mówi o twórczości i procesie twórczym; poeta - sługa Muz, sofoj, poezja - sofia, talent to powołanie i służba bogom i ludziom, poeta jest jak zwycięzca; jest również wybrańcem bogów, to on zapewnia innym nieśmiertelną sławę;

Alkajos (VII/VI w.p.n.e.), gr. poeta liryczny, pochodził z Mityleny na Lesbos, współczesny Safonie, arystokrata z pochodzenie był przeciwnikiem tyranów rządzących ojczystym miastem, wygnany po nieudanej próbie obalenia Myrsilosa; potem przez jakiś czas żywił nienawiść do dawnego przyjaciela, Pittakosowi, który objął władzę po śmierci Myrsilosa; z 10 ksiąg jego pieśni zebranych w czasach aleksandryjskich zachowały się jedynie fragmenty; pisał hymny ku czci bogów, pieśni biesiadne i miłosne, pieśni wzywające do walki (stasiotika), które stanowią główny nurt jego twórczości: przeznaczone do śpiewania w gronie towarzyszy, często w trakcie uczt, w zdecydowany i pełen pasji sposób wyrażają przekonania polityczne poety: atakują tyranów i wzywają do walki o władzę, zawierają m.in. słynną alegorię państwa-okrętu; również motywy mityczne służą do prezentacji opinii i moralizatorskich refleksji autora; A. potrafił z powodzeniem naśladować i przekształcać wzorce literackie, mi.in hymny homeryckie i Prace i dni Hezjoda .

Safona gr. Sappho, Psappho (664/650-604/590 p.n.e.), gr. poetka liryczna, należąca do najwybitniejszych poetów starożytności; pochodziła z Mityleny lub Eresos na Lesbos z arystokratycznej rodziny; miała dwóch braci: Larichosa i Charaksosa; ten ostatni, kupiec z Naukratis, martwił poetkę swoim romansem z heterą o imieniu Doriche; być może czas rozruchów politycznych na Lesbos przeczekała a Sycylii; nie znamy imienia jej męża; wiersze świadczą natomiast o wielkiej miłości do córki Kleis; legenda o jej życiu opowiada o nieszczęśliwej miłości poetki do Faona (bóstwo z otoczenia >Afrodyty), która miała stać się przyczyną jej samobójczej śmierci; wokół niej istniało koło dziewcząt, gr. thiasos, które w towarzystwie poetki dorastały i uzupełniały swą edukację, jednoczył je kult Afrodyty, Muz i Charyt; Safonę z wychowankami łączyły niewątpliwie bardzo silne więzy; fascynacja i przywiązanie do uczennic znalazły wyraz w jej twórczości zawierającej wiele elementów homoerotycznych; prawdopodobnie jednak jej stosunki z dziewczętami powierzonymi jej opiece pozostawały platoniczne; niektóre z podopiecznych opuszczały Safonę dopiero wychodząc za mąż, a poetka głęboko przeżywała takie rozstania; jej wiersze zebrano w 9 ks; ks.I składała się z wierszy pisanych strofą saficką (od imienia autorki), jedną lub dwie ks. wypełniały pieśni weselne, gr. epithalamia; w poezji Safony nie ma żadnych nawiązań do bieżącej sytuacji politycznej, poetka żyje we własnym świecie pełnym piękna i subtelnych uczuć, w odmalowywaniu których stała się mistrzynią; większość jej utworów obraca się wokół miłości; większość z nich skierowana jest do wychowanek: ich uroda i talenty artystyczne pozostają ciągłym źródłem inspiracji; do najsłynniejszych utworów należą Modlitwa do Afrodyty i tzw. pieśń patograficzna, w której autorka opisuje swoje reakcje (onieśmielenie, suchość w ustach, drżenie, gorąco, bladość) w towarzystwie dziewczyny, pod której urokiem pozostaje; świetnie znająca tradycję literacką Safona w oryginalny sposób korzysta ze słownictwa rodem z eposów >Homera i form istniejących gatunków (hymny do bóstw w jej wydaniu przekształcają się w lirykę osobistą); znamienna jest jej wrażliwość na piękno w każdej postaci, ludzi i przyrody, widoczna w pełnych delikatności erotykach; w starożytności cieszyła się wielkim szacunkiem i sławą; jej twórczość podziwiali Solon, Bakchylides, Herodot, Platon (nazwał ją dziesiątą Muzą), naśladowali poeci epoki hellenistycznej, a w Rzymie jej utwory parafrazowali Katullus, Horacy i Owidiusz.

---