GMINA
Gmina jest - zgodnie z art. l ustawy o samorządzie gminnym - wspólnotą samorządową oraz odpowiednim terytorium. Przez pojecie wspólnoty samorządowej należy rozumieć prawnie zorganizowany, terytorialny związek osób. Gminy tworzy, łączy, znosi i ustala ich granice Rada Ministrów w formie rozporządzenia.
Obecnie istnieje w Polsce 2489 gmin.
Zadania gminy zostały określone w art. 6 ustawy samorządowej, zgodnie z którym do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym, nie zastrzeżone ustawowo dla innych podmiotów. Jak więc wynika z powyższego, gmina załatwia lokalne sprawy publiczne, które przydzielone zostały jej przez ustawę, a także te, które nie zostały ustawowo przekazane innemu podmiotowi.
Do zadań gminy należy przede wszystkim zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty. Do zadań własnych gminy zaliczyć należy sprawy z zakresu:
infrastruktury technicznej gminy (np.: gminne drogi, ulice, place, kanalizacja, komunalne budownictwo
mieszkaniowe),
infrastruktury społecznej (np.: ochrona zdrowia, oświata, kultura),
porządku i bezpieczeństwa publicznego (np.: organizacja ruchu drogowego, ochrona przeciwpożarowa),
ładu przestrzennego i ekologicznego (planowanie przestrzenne, gospodarka terenami, ochrona środowiska).
Zadania własne wykonuje gmina w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność, na zasadach określonych przez ustawy, korzystając z samodzielności chronionej na drodze sadowej. Gmina ma obowiązek wykonywać zadania własne. Zaspokajanie potrzeb publicznych nie może zależeć bowiem od swobodnej oceny aktualnego składu osobowego organów gminy. Ustawodawca zabezpiecza realizację tych funkcji przez wprowadzenie ich do zadań obowiązkowych, które mają zapewnić mieszkańcom gminy określony poziom zaspokojenia potrzeb publicznych.
Do zadań gminy należy również wykonywanie zadań zleconych z zakresu administracji rządowej - zgodnie z art. 8 ustawy samorządowej są to zadania zlecone gminie przez inny podmiot administracyjny, jakim jest państwo. Gmina wykonuje te zadania po zapewnieniu jej środków finansowych na ich realizację. Gmina może również wykonywać zadania zlecone dobrowolnie, na podstawie porozumienia z właściwym organem administracji rządowej.
Podmiotami upoważnionymi do rozstrzygania w sprawach gminy są władze gminy. Głównym organem władz gminy jest wspólnota samorządowa, którą z mocy prawa tworzą mieszkańcy gminy. Wspólnota ta podejmuje rozstrzygnięcia bezpośrednio w głosowaniu wyborczym oraz w referendum, a także poprzez organy gminy. W referendum mogą brać udział wszyscy mieszkańcy gminy uprawnieni do głosowania. Szczegółowe zasady określa ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików wojewódzkich. W sprawach samo opodatkowania się, ustawa gminna przewiduje wyłączność referendum. Może ono być ponadto przeprowadzone w każdej innej sprawie ważnej dla gminy. Decyduje o tym rada gminy, jeżeli ma ono zostać przeprowadzone z jej inicjatywy. O przeprowadzeniu referendum mogą zdecydować również obywatele, jeżeli z inicjatywą wystąpi co najmniej 1/10 uprawnionych.
Zgodnie z art. 18 ustawy samorządowej rada gminy jest we wszystkich sprawach z zakresu działania gminy, jeżeli ustawy nie stanowią inaczej. Ustawa określa również katalog spraw, należących do wyłącznej właściwości gminy. Zaliczymy do nich:
organizacyjne (np.: uchwalanie statutu gminy, ustalanie zakresu działania jednostek pomocniczych),
finansowo - majątkowe (np.: przekazywanie jednostkom pomocniczym składników mienia do korzystania oraz
zasad przekazywania im składników mienia do korzystania);
osobowe (wybór i odwołanie zarządu gminy, powoływanie i odwoływanie sekretarza oraz skarbnika gminy),
kierownicze - kontrolne (np.: rozpatrywanie sprawozdań z zakresu wykonania budżetu oraz podejmowania
uchwały w sprawie udzielenia lub nie udzielenia absolutorium zarządowi z tego tytułu),
inne (podejmowanie uchwal w sprawach herbu gminy, nazw ulic i placów publicznych, wznoszenia pomników,
nadawania tenorowego obywatelstwa).
Powyższe wyliczenie nie jest zamknięte, ponieważ do wyłącznej właściwości rady gminy mogą być przekazywane w drodze ustawy także inne sprawy.
Rada gminy wybiera ze swego składu przewodniczącego oraz od l do 3 wiceprzewodniczących. Jej obrady mają charakter sesyjny, a sesje są czasowo ograniczone. W związku z szerokim zakresem zadań rady istnieje potrzeba przekazywania części jej zadań innym organom do rozstrzygania - z wyłączeniem spraw zastrzeżonych do wyłącznej właściwości rady; bądź też do zaopiniowania, bądź opracowania projektu rozstrzygnięcia - we wszystkich sprawach.
Ważną rolę odgrywają komisje - organy wewnętrzne rady. Ich istnienie, przedmiot działania oraz skład osobowy zależy od uznania rady, która może powoływać zarówno komisje stałe (z których jedna ma charakter obligatoryjny - komisja rewizyjna dla kontroli zarządu i podległych mu jednostek). Rada ma również uprawnienia do powoływania komisji doraźnych dla wykonania zadań nadzwyczajnych.
Organem wykonawczyni gminy zgodnie z art. 26 ustawy samorządowej jest zarząd. W jego skład wchodzi od 3 do 7 członków wybranych przez radę ze swego grona lub spoza składu rady. Jeśli rada gminy nie wybierze zarządu w terminie 6 miesięcy od daty ogłoszenia wyników wyborów - ulega rozwiązaniu z mocy prawa. Po rozwiązaniu rady gminy, Prezes Rady Ministrów na wniosek Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zarządza przeprowadzenie w terminie 3 miesięcy od dnia rozwiązania rady. Do czasu wyboru zarządu, Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji wyznacza osobę, która pełni w tym czasie funkcje organów gmin. Jeżeli nowa rada nie wybierze zarządu, ulega rozwiązaniu z mocy prawa aż do dnia wyboru rady na kolejną kadencję. Na ten okres Prezes Rady Ministrów ustanawia zarząd komisaryczny.
Zarząd wykonuje uchwały rady gminy oraz zadania gminy określone przepisami prawa. Zarząd podlega wyłącznie radzie gminy, która decyduje o sposobie realizacji tych zadań. W zakresie wykonywania zadań zleconych administracji rządowej zarząd podlega także wojewodzie.
Przewodniczącym zarządu gminy jest wójt lub burmistrz (prezydent), który jest ponadto kierownikiem urzędu gminy. Wójtowi lub burmistrzowi przysługuje kompetencja podejmowania działań o charakterze doraźnym, w sprawach nie cierpiących zwłoki, wymagających szybkiego rozstrzygnięcia, związanych z zagrożeniem interesu publicznego. Jeżeli w takiej sytuacji, zarząd gminy nie może zebrać się na czas, wójt lub burmistrz powinien podjąć odpowiednią czynność w zastępstwie zarządu. Musi ona zostać zatwierdzona na najbliższym posiedzeniu zarządu. W wypadku odmowy zatwierdzenia jej przez zarząd, traci moc z chwilą określoną w odmowie jej zatwierdzenia; jeżeli zaś nie została w ogóle przedstawiona do zatwierdzenia - z końcem dnia najbliższego posiedzenia zarządu. Jeżeli na skutek tej czynności powstały już uprawnienia dla osób trzecich, wówczas utrata mocy prawnej czynności jest uzależniona z reguły od przeprowadzenia wymaganego przez prawo postępowania weryfikacyjnego.
Gmina jest podzielona terytorialnie na jednostki pomocnicze, takie jak sołectwa na obszarach wiejskich, a dzielnice czy osiedla w miastach, wreszcie miasta na terenie gminy. Tworzy je w drodze uchwały rada gminy, z urzędu, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami lub z inicjatywy samych mieszkańców. Zasady tworzenia jednostek pomocniczych określa statut gminy. Organizacja i zakres działania sołectwa, dzielnicy lub osiedla ustala rada gminy indywidualnie w formie odrębnego statutu.
Ustrój Gminy
Mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa najmniejszą lokalną wspólnotę samorządową. Gmina posiada osobowość prawną, jej samodzielność podlega ochronie sądowej. O ustroju gminy stanowi jej statut, publikowany po uchwaleniu w wojewódzkim dzienniku urzędowym. Projekt statutu gminy powyżej 300.000 mieszkańców podlega uzgodnieniu z Prezesem Rady Ministrów. Tworzenie i łączenie, podział i znoszenie gmin, ustalanie ich granic, nazw oraz siedzib władz następuje w drodze rozporządzenia Rady Ministrów, po przeprowadzeniu konsultacji z mieszkańcami. Teren gminy zawsze musi obejmować obszar możliwie jednorodny ze względu na układ osadniczy, przestrzenny, więzi społeczne i gospodarcze, zapewniające zdolność wykonywania zadań publicznych. Mieszkańcy gminy podejmują wszelkie rozstrzygnięcia w głosowaniu powszechnym (wybory i referendum), lub przez organy gminy (rada gminy, komisja rewizyjna, zarząd gminy, urząd gminy).
Zadania własne gminy obejmują:
ład przestrzenny gospodarki terenami, ochrona środowiska
zarząd dróg, mostów, organizacji ruchu drogowego
wodociągi, kanalizacja, usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych
utrzymywanie urządzeń sanitarnych, wysypisk, utylizacji odpadów komunalnych
zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną
lokalny transport zbiorowy
ochrona zdrowia
pomoc społeczna komunalne budownictwo mieszkaniowe
oświata : utrzymanie szkół podstawowych, przedszkoli, innych placówek oświatowo-wychowawczych kultura, w tym biblioteki i inne placówki upowszechniania kultury
kultura fizyczna, w tym tereny rekreacyjne i urządzenia sportowe
targowiska i hale targowe
utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych
zapewnienie kobietom w ciąży opieki socjalnej, medycznej i prawnej.
RADA GMINY
Jest to organ stanowiący i kontrolny w gminie. Jeżeli siedziba gminy znajduje się w mieście położonym na terytorium danej gminy, rada gminy nosi nazwę rady miejskiej. Ilość radnych jest proporcjonalna do ilości mieszkańców. Kadencja rady gminy trwa 4 lata od dnia wyboru. Na czele rady gminy stoi przewodniczący wybierany w drodze głosowania równolegle z trzema wiceprzewodniczącymi (decyduje bezwzględna większość głosów przy obecności przynajmniej połowy radnych). Przewodniczący organizuje pracę rady i prowadzi obrady. Nie może pełnić funkcji członka zarządu. Odwołanie przewodniczącego i wiceprzewodniczących następuje na wniosek ya ustawowego składu rady gminy. Sesje rady gminy odbywają się na wniosek przewodniczącego rady nie rzadziej niż raz na kwartał. Na wniosek zarządu lub co najmniej ya składu rady gminy przewodniczący jest zobowiązany zwołać sesję najpóźniej w ciągu 7 dni od dnia złożenia wniosku.
Zadania rady gminy
Należą do nich wszystkie sprawy pozostające w zakresie działania gminy, o ile ustawa nie stanowi inaczej:
uchwalenie statutu gminy
wybór, nadzór nad pracą i odwołanie zarządu
uchwalenie i kontrola wykonania budżetu gminy, udzielanie absolutorium zarządowi gminy, powoływanie i odwoływanie skarbnika gminy
uchwalanie programów gospodarczych, planów zagospodarowania przestrzennego,, ustalenie zakresu działań jednostek pomocniczych
podejmowanie uchwał w sprawach podatków i opłat w granicach gminy w określonym przez ustawę zakresie
podejmowanie uchwał w sprawach majątkowych gminy
emitowanie obligacji
tworzenie i przystępowanie do spółek, spółdzielni
określenie wysokości sumy, do której zarząd gminy może samodzielnie zaciągać zobowiązania
podejmowanie uchwał w sprawie przyjęcia żądań z zakresu administracji rządowej
podejmowanie decyzji o współdziałaniu z innymi gminami
ustanawianie symboli gminy, nazw ulic
nadawanie honorowego obywatelstwa gminy
Uchwały dotyczące zobowiązań finansowych zapadają bezwzględną większością głosów, w obecności co najmniej połowy składu organu gminy. Za prawidłową gospodarkę finansową gminy odpowiada jej zarząd. Z obsługi bankowej gminy wyłączony jest Narodowy Bank Polski. Gospodarka finansowa gminy jest jawna, wójt (lub burmistrz) i zarząd są zobowiązani do informowania mieszkańców o założeniach projektu budżetu oraz o wykorzystaniu środków budżetowych. Rada gminy powołuje komisje (stałe i doraźne) dla realizacji poszczególnych zadań gminy. Zarząd gminy jest organem wykonawczym, powoływanym przez radę gminy, liczy od 3-7 osób (w zależności od woli rady). Na czele zarządu stoi wójt lub burmistrz
(prezydent miasta), wybierany przez radę gminy spośród radnych lub spoza składu rady w ciągu 6 miesięcy od dnia ogłoszenia wyników wyborów. Kierują oni bieżącymi sprawami gminy, organizują pracę zarządu gminy, reprezentują gminę na zewnątrz. W zakres zadań zarządu wchodzą:
- przygotowywanie projektów uchwał rady gminy, określenie sposobu ich wykonywania - gospodarowanie mieniem komunalnym wykonywanie budżetu
- zatrudnianie i zwalnianie kierowników gminnych jednostek organizacyjnych,
- wykonywanie innych zadań zleconych Po upływie kadencji rady gminy zarząd działa do dnia wyboru nowego zarządu.
GOSPODARKA FINANSOWA
Gmina prowadzi samodzielną gospodarkę finansową na podstawie budżetu gminy, uchwalanego na rok kalendarzowy. Projekt budżetu przedstawiony jest przez zarząd radzie gminy najpóźniej do 15 listopada roku poprzedzającego rok budżetowy i uchwalany do końca roku poprzedzającego rok budżetowy. W uchwale budżetowej określa się również źródła pokrycia niedoboru budżetu.
Dochodami gminy są:
podatki, opłaty i inne wpływy określone w odrębnych ustawach jako dochody gminy
dochody z majątku gminy
subwencja ogólna z majątku państwa Dochodami gminy mogą być także:
dotacje celowe na realizację zadań zleconych oraz na dofinansowanie zadań własnych
wpływy z samoopodatkowania mieszkańców
spadki, zapisy i darowizny
inne dochody.