W larbiryncie kultur
Autor: Dominik Ciołek SJ i Wacław Oszajca SJ
źródło: Przegląd Powszechny
data publikacji: 2004-12-01
- Wydaje się, że ten krytycyzm nie funkcjonuje tak, jak powinien, jeśli chodzi o zachodnią cywilizację. Przykładem jest chociażby forum ONZ. Jeżeli państwa Zachodu wypowiadają się na temat problemów globalnych, to ciągle używają terminologii zaczerpniętej z hasła rewolucji francuskiej, terminologii oświeceniowej. Wygląda to na zakamuflowany egoizm, na obawę utraty pozycji lidera. To, co naszym zdaniem jest najlepsze dla jednostki, może być zupełnie nieważne dla człowieka Azji. Natomiast wciąż język, którym posługuje się Europa i Ameryka Płn., jest nieadekwatny do sytuacji parcia z zewnątrz, ze strony innych cywilizacji.
- To jest istota rzeczy. Dawni gospodarze świata, władcy świata, mają ogromne trudności w znalezieniu sobie nowego miejsca na tym świecie. Ciągle używa się języka epoki, która już minęła, a epoka, która nastaje, ciągle nie wypracowała żadnego nowego języka. Jesteśmy w tej chwili w tym okresie przejściowym, okresie przemiany. Jak to będzie wyglądać, tego nie wiemy, dlatego że żyjemy w świecie, w którym wszelkie przewidywanie jest bardzo ryzykowne. Dzisiejszy świat jest jak nowy, tak niebywały, że nie mamy żadnych wzorców z przeszłości, by do nich sięgnąć i posłużyć się nimi do objaśnienia przyszłości. Wszyscy jesteśmy u początku jakiejś ery, która nie jest jeszcze ani rozpoznana, ani zdefiniowana, ani ukształtowana. Wszystko, co możemy robić, jeśli jesteśmy rozsądni, to po prostu obserwować i starać się te wypadki, zjawiska analizować, poznać, próbować je definiować. Świat jest dzisiaj bardzo fragmentaryczny i trudno definiowalny.
- Załóżmy, że poszlibyśmy na wymianę wartości, ale pojawia się od razu porównywanie, która wartość, kultura jest lepsza, a która gorsza.
- Na to pytanie Malinowski odpowiedział w 1912 r. w artykule na temat kultur, że nie ma kultur wyższych i niższych, lepszych czy gorszych. Wszystkie kultury są jednakowe, one są tylko po prostu różne. Kultura jest spoiwem, dzięki któremu istnieje społeczeństwo. Nie istniało nigdy żadne społeczeństwo na świecie, nawet najbardziej prymitywne, które by nie miało kultury. Gdyby kultura nie zaspokajała wszystkich elementów potrzebnych do funkcjonowania społeczeństwa, po prostu by nie istniała. Nastąpiłby rozkład społeczeństw - one by po prostu zniknęły. Wchodzimy tutaj w problem definicji, co jest kulturą, a co jest cywilizacją. Są dwie różne szkoły. Jest szkoła niemiecka, która uważa, że kultura to są tylko najwyższe wytwory ducha. Metafizyka jest kulturą, muzyka jest kulturą, literatura. Szkoła anglosaska uważa, że kulturą jest to wszystko, co człowiek wytwarza. Garnek, który człowiek zrobił, też jest elementem kultury. Mamy więc różne definicje. Elias napisał ważną książkę „Przemiany obyczajów na Zachodzie”, gdzie wprowadza rozróżnienie między cywilizacją a kulturą. Dyskusja ciągle trwa.
- Jednak świat polityki i ekonomii ciągle odrzuca to piękne twierdzenie Malinowskiego, że nie należy porównywać kultur, które są równe i cały czas udowadnia, że najwyższą kulturą jest kultura zachodnia.
- Tak, więc właśnie na tym polega - na szczęście - to, że jest tyle w humanistyce przedmiotów sporu, przedmiotów dyskusji, różnych interpretacji, bo inaczej ta nauka umarłaby po prostu. Nie miałaby się czym żywić. Żywi się konfliktem, żywi się sporem, różnicą zdań.