HISTORIA
PNF ( Proprioceptiv Neromuscular Facilitation ) znany również jako metoda Kabat - Kaiser co jest pojęciem błędnym, ponieważ jego pionierami i twórcami byli pod koniec lat czterdziestych Dr Herman Kabat - neurofizjolog i wybitny fachowiec na polu biomechaniki oraz Margaret ( Maggie ) Knott.
Mr. Kaiser był bardzo bogatym przedsiębiorcą, który w dowód wdzięczności dla tych dwojga za ich pracę z chorym na SM synem założył w Vallejo ( Kalifornia) centrum rehabilitacji neurologicznej gdzie PNF w ostatnich pięćdziesięciu latach został dopracowywany i dopasowywany do najnowszych osiągnięć z dziedziny neurofizjologii, biomechaniki oraz analizy chodu. 24 luty 1951 roku wzorce kończyn górnych i dolnych były szczegółowo znane. Do tego czasu wszystkie fizjoterapeutyczne koncepcje były oparte na odruchowych teoriach, co oznaczało, że człowiek porusza się dzięki odruchom. W ciągu ostatnich 20 lat zdobyliśmy nową wiedzę na temat systemu nerwowego i pracy mózgu. Wiedza ta jest oparta na badaniach ludzi. Badania Merzenich(1980) dowiodły, iż uszkodzenia mózgu są odwracalne i że mózg ma zdolności adaptacyjne przez całe życie.
W Vallejo szkoli się na trzy i sześciomiesięcznych kursach terapeutów PNF, od niemal czterdziestu lat przyjeżdżają terapeuci z całego świata by uczyć się tej bardzo obszernej i najbardziej uniwersalnej koncepcji w terapii pacjentów z różnymi schorzeniami, ta metoda uczy analizy prawidłowego ruchu, jego patologii, daje niezliczoną ilość możliwości pracy z pacjentem wykorzystują techniki, wzorce, zasady główne jak: kompresja ( Aproxymacja ), rozciąganie ( Trakcja ) , optymalnie dopasowany do pacjenta opór i wiele innych. Kursy sześciomiesięczne mają tą wielką zaletę, że ich uczestnik otrzymuje wynagrodzenia miesięcznie oraz możliwość noclegu. Inną drogę uzyskania tytułu międzynarodowego terapeuty PNF jest tzw. europejski system szkolenia, który proponuje nasza firma Top School
O TERAPII PNF
PNF to metoda kinezyterapeutyczna stosowana w celu odtworzenia utraconej funkcji mięśnia. Może być stosowana u chorych neurologicznych istotne jest, aby był z nimi kontakt, gdyż terapia ta wymaga koncentracji i zaangażowania pacjenta.
Teoretyczne podstawy koncepcji oparto na prawidłowościach fizjologii rozwoju ruchowego człowieka rozwój cefalo-kaudalny, od części proksymalnych do dystalnych, z uwzględnieniem poszczególnych faz kontroli motorycznej, nierozerwalnie związanych z osiąganiem nowych pozycji i możliwości poruszania się w nich. Proces uczenia ruchu, rozumiany w PNF jako odtwarzanie utraconej funkcji, wspomagany jest w terapii zarówno wcześniejszymi doświadczeniami, pochodzącymi ze schematów rozwoju ruchowego dziecka (wiele elementów tych oddziaływań zawarto m.in. w programie pracy na materacu) jak i wielozmysłowym bodźcowaniem, polegającym na czasowym i przestrzennym sumowaniu się w obrębie synaps pobudzeń różnego rodzaju ( bodźce dotykowe, wzrokowe, słuchowe, równoważne, proprioceptywne i in.), które oddziaływają na pacjenta ze środowiska zewnętrznego.
Opierając się na budowie anatomicznej człowieka PNF proponuje ruchy naturalne, przebiegające trójpłaszczyznowo, zbliżone do aktywności dnia codziennego. Ruchy te prowadzone są wzdłuż skośnych ( diagonalnych) osi ruchu, które ze względu na swój przebieg stwarzają możliwość zaktywizowania największej ilości mięśni należących do tego samego łańcucha mięśniowego. Zgodnie ze skośnym przebiegiem większości mięśni szkieletowych za najważniejszą komponentę ruchu uważana jest rotacja. Warunkuje ona siłę i koordynację wykonywanego ruchu.
Według filozofii PNF, proponowana pacjentowi terapia ma być bezbolesna i funkcjonalna, to znaczy zgodna z potrzebami ruchowymi zgłaszanymi przez chorego i wzorowana na naturalnych ruchach zdrowego człowieka. Ostatnie lata jeszcze silniej zaakcentowały ten aspekt terapii praca nad funkcją to nie tylko ustalenia poczynione między pacjentem i terapeutą, to przede wszystkim dążenie do uzyskania w terapii sytuacji zadaniowej, w której chory może w bezpieczny sposób podjąć próbę odtworzenia funkcji. Oznacza to analizę ruchu pacjenta w odniesieniu do jego prawidłowego fizjologicznego przebiegu oraz włączenie do procesu usprawniania elementów treningu samoobsługi z wykorzystaniem przedmiotów codziennego użytku i sytuacji zadaniowych, które pacjent zgłosił jako trudne bądź niemożliwe do wykonania.
Zauważono, że czynności, które wykonujemy w życiu codziennym przebiegają w płaszczyznach skośnych. Badania neurologiczne wykazały, że aby pobudzić receptory odpowiedzialne za skurcz mięśni należy:
- prowadzić ruch w płaszczyźnie złożonej i połączyć go ze skrętem - użyć oporu submaksymalnego - wykonać elongację na początku ruchu - każdy ruch zakończyć krótkim napięciem izometrycznym - używać komend słownych - każdy ruch prowadzić z kontrolą wzroku pacjenta.
Schemat ruchu jest to płaszczyzna, w której prowadzony jest ruch. Wyróżniamy dwa schematy:
- z przywiedzenia do odwiedzenia - z odwiedzenia do przywiedzenia
Każdy schemat zawiera wzorce- jest to zespół ruchów wykonywanych w danym schemacie. Wzorce określa się ze względu na położenie kończyny i ustawienie w stawie pośrednim. Przykładowo w kończynach górnych są trzy wzorce początkowe i trzy końcowe. Wzorzec początkowy to ustawienie kończyny górnej, gdy wyprostowany jest staw główny, czyli staw barkowy. Wzorzec końcowy to układ kończyny ze zgiętym stawem głównym. Dodatkowo ważny jest układ kończyny w stawie pośrednim. W przypadku kończyny górnej jest to staw łokciowy. Może on występować w dwóch położeniach w wyproście i w zgięciu. Stąd trzy wzorce początkowe:
- wyprost w stawie głównym i pośrednim- ruch do zgięcia w stawie głównym i wyprostu w stawie pośrednim - wyprost w stawie głównym i pośrednim- ruch do zgięcia w stawie głównym i pośrednim - wyprost w stawie głównym i zgięcie w pośrednim- ruch do zgięcia w stawie głównym i wyprostu w pośrednim
Ustawienie kończyny we wzorcu końcowym jest przeciwne do wzorca początkowego. Jednorazowo wykonujemy kilka powtórzeń, gdyż jest to duże obciążenie dla ćwiczonych mięśni i szybko ulegają one zmęczeniu. W metodzie PNF jest wiele technik, które pozwalają dostosować terapię do aktualnego stanu pacjenta i optymalnie przywrócić zaburzoną funkcje mięśni. PNF daje bardzo dobre rezultaty w usprawnianiu chorych po udarach. Wykorzystywane wzorce w terapii są składowymi ruchów czynności dnia codziennego. Przygotowują do nauki chodu, obracania się, prawidłowego chwytu.
Terapeuta poszukuje przyczyn problemów zgłaszanych przez pacjenta, jednak w realizacji celów wyznaczonych w terapii opiera się przede wszystkim na potencjale nieuszkodzonych bądź najsprawniejszych jego sfer ruchowych (najsilniejszych, bezbolesnych, o największym zakresie ruchu) i wykorzystuje je do pozyskiwania aktywności motorycznej w słabszych lub uszkodzonych obszarach narządu ruchu w oparciu o mechanizm irradiacji, czyli przeniesienia pobudzenia. Takie planowanie terapii wymaga znajomości anatomii funkcjonalnej ciała ludzkiego oraz zasad biomechaniki i fizjologii skurczu mięśniowego.
PNF wiele uwagi poświęca także kontroli motorycznej pacjenta, czyli interakcjom między stabilnością i mobilnością jego ciała, ze szczególnym uwzględnieniem pracy ekscentrycznej mięśni w warunkach grawitacji. Ze względu na szerokie możliwości oddziaływania koncepcja PNF przestała być utożsamiana ze sposobem pracy przeznaczonym wyłącznie dla pacjentów neurologicznych. Z powodzeniem stosuje się ją również w ortopedii, pediatrii, chorobach nerwowo-mięśniowych, wadach postawy czy skoliozach.
Szczególne znaczenie w koncepcji PNF przypisuje się oporowi manualnemu. Jego podstawowym zadaniem jest przekazanie pacjentowi ścisłej informacji na temat kierunku, kolejności i szybkości wykonywanego ruchu, który jak wcześniej wspomniano posiada trzy komponenty i biegnie w skośnych płaszczyznach na podobieństwo aktywności ruchowych dnia codziennego. Opór jest modyfikowany stosownie do celów terapii i możliwości motorycznych ćwiczącego i nawet podczas jednego ruchu może ulegać zmianom w poszczególnych jego zakresach, najczęściej jest to tzw. opór prowadzący lub kierunkowy, w odróżnieniu do sił zewnętrznych utrudniających wykonanie zadania ruchowego, stosowanych m.in. w treningu siłowym.
Uwzględnienie podczas planowania terapii potrzeb ruchowych i problemów zgłaszanych przez chorego przynosi wiele korzyści i czyni z PNF metodę przyjazną dla pacjenta:
pozytywne rozpoczęcie terapii ( z dala od faktycznego miejsca dysfunkcji ) buduje w chorym, pomimo świadomości uszkodzenia, wiarę we własne siły i powodzenie ćwiczeń, stymulując do mobilizacji rezerw tkwiących w jego organizmie bez obawy o wystąpienie bólu,
jasno określone, osiągalne cele wpływają na pełną świadomość pacjenta podczas zabiegu,
PNF znajduje funkcjonalne rozwiązania dla problemów ruchowych dnia codziennego pacjenta,
wyjaśniając zasady wykonywania poszczególnych aktywności, chroni pacjenta przed samoistną, patologiczną kompensacją,
uczy zmian pozycji oraz ruchów globalnych (np. poruszania się w obrębie łóżka, przesiadania się z wózka na toaletę), jakie wszyscy wykonujemy w życiu codziennym,
ze względu na sumowanie się podczas terapii wielu bodźców odbieranych przez pacjenta stanowi silną stymulację polisensoryczną (w ćwiczeniach aktywizowany jest wzrok, słuch, receptory dotyku, równowagi, czucia głębokiego i wiele innych).
W terapii PNF, w zależności od potrzeb pacjenta, wykorzystywane są techniki uczące ruchu i koordynacji, stabilizujące, rozluźniające, mobilizujące, przeciwbólowe i inne, typowe dla metody, a także program ćwiczeń funkcjonalnych na materacu, nauka chodzenia, usprawnianie funkcji wegetatywnych (mięśni twarzy, języka oraz funkcji oddychania połykania i artykulacji), a pośrednio dochodzi również do regulacji pracy autonomicznego układu nerwowego, szczególnie podczas terapii oddechowej oraz oddziaływań w obrębie tułowia i klatki piersiowej.
Korzyści z pracy w Koncepcji PNF to:
metoda przyjazna dla pacjenta oparta na bezbolesnej pracy, wykorzystującej silne odcinki ciała i umiejętności chorego do ułatwiania reedukacji utraconych funkcji,
wysoki poziom bezpieczeństwa terapii wynikający z integracji zabiegu z diagnostyką,
możliwość pracy z chorym na każdym poziomie dysfunkcji zabezpieczenie terapią wszelkich funkcji od ruchowych do wegetatywnych,
wysoki poziom edukacji pacjenta, oparty na współuczestnictwie w planowaniu terapii oraz kontynuacji ćwiczeń w formie programu domowego,
niewielki wymagania sprzętowe,
duża efektywność prowadzonej terapii, wynikająca z dokładnej analizy problemu i ukierunkowanych oddziaływań.
PNF z swoimi możliwościami kombinacji wzorców ruchowych podpatrzonych z życia codziennego oraz aplikacji technik, do których zalicza się:
Rytmiczne pobudzanie ruchu
Kombinacja skurczów izotonicznych
Stabilizacja zwrotna
Rytmiczna stabilizacja
Trzymaj - Rozluźnij oraz Napnij - Rozluźnij
Odtwarzanie ruchu
Dynamiczna zwrotność ciągła
Stretch na początku ruchu oraz Stretch w czasie ruchu
umożliwia kreację terapii dostosowanej w 100 % do problemów funkcjonalnych pacjenta.
Dokładna analiza wszystkich faz chodu jak również jego torowanie ( Facilitacja), bardzo obszerny program pracy na materacu uwzględniający wszystkie możliwe terapeutyczne pozycje wyjściowe oraz ich zmianę, praca nad funkcjami "wegetatywnymi" jak: oddychanie, połykanie, mimika twarzy kompletują warsztat narzędziowy każdego terapeuty i rozszerzają w znaczący sposób możliwości pracy z pacjentem nad jego problemami w życiu codziennym.
Międzynarodowa klasyfikacja czynności - praca w funkcji - stworzona przez WHO
Oceniana jest zdolność pacjenta do uczestniczenia w społeczno-kulturalnych zajęciach oraz zdolność wykonywania czynności życia codziennego Najważniejszym pytaniem jest czy pacjent jest niezależny czy potrzebuje pomocy z zewnątrz i ta zależność obniża jakość życia pacjenta. Kolejne pytanie dotyczy zdolności ruchowych pacjenta. Najważniejszym celem niniejszej terapii jest zapewnienie wykorzystania przez pacjenta najbardziej efektywnych strategii leczenia, zależnych od możliwości, zdolności i motywacji pacjenta do pracy. Ponieważ zapobieganie upadkom czy dalszym uszkadzaniem struktur ciała pacjenta jest celem terapii, zachowanie bezpieczeństwa pacjenta jest kwestią zdecydowanie najważniejszą.
Terapeuta stawia hipotezy tłumaczące, dlaczego dane czynności nie mogą być tymi optymalnymi. Brane pod uwagę są te struktury, które mogą odpowiadać za brak kontroli nad mięśniami, np. sztywne mięśnie, przykurcze stawów, osłabienie, utrata głębokiego czucia, niedobór poznawczy, itp. Główna ocena skupia się na poziomie wykonywania czynności. Równie dobrze można przeprowadzić testy na poziomie strukturalnym. Najważniejszym celem tej części jest udowodnienie poprawności założonych hipotez. Ponowna ocena powinna zawsze być przeprowadzona na poziomie funkcjonalnym.