G. W. LEIBNIZ „Monadologia”
Rzecz złożona - skupisko substancji prostych.
Monada - substancja prosta, czyli pozbawiona części; nie ma rozciągłości, kształtu, nie jest podzielna; jest „atomem natury”.
Monady powstają tylko przez stworzenie i giną tylko przez unicestwienie (nie w sposób naturalny).
Nie mogą zachodzić w ich wnętrzu żadne zmiany wywoływane przez stworzenia, bo takie zmiany musiałyby zachodzić między częściami, których monady nie posiadają; „nie mają okien” więc niemożliwe jest przypadłości z zewnątrz przedostawały się do monady.
Muszą mieć jednak jakieś jakości, aby były bytami; gdyby nie różniły się jakościami nie dałoby się dostrzec żadnej zmiany w rzeczach.
Każda monada różni się od pozostałych i podlega naturalnym zmianom, które pochodzą od jakiejś wewnętrznej zasady. Oprócz tej zasady musi być coś szczegółowego, co się zmienia (odpowiedzialne za swoistość i rozmaitość prostych substancji):
Ta szczegółowość to wielość w jedności - naturalna zmiana dokonuje się stopniowo, więc w monadzie istnieje wielość modyfikacji 9chociaż brak części).
Wielość w jedności w substancji prostej to postrzeżenie, które należy odróżnić od świadomości. Przejście od jednego postrzeżenia do drugiego, będące skutkiem działalności zasady wewnętrznej to dążność (osiąganie postrzeżeń, dochodzenie do nowych). Wielości w substancji prostej doświadczamy, gdy przekonujemy się, że każda myśl, którą sobie uświadamiamy zawiera rozmaitość swojego przedmiotu.
Postrzeżenie nie da się wytłumaczyć racjami mechanicznymi tzn. przez kształty i ruchy. Dlatego postrzeżenia i ich zmiany można odnaleźć tylko w substancji prostej i na tym polegają czynności wewnętrzne substancji prostych.
DUSZA (żywe zwierciadło/obraz świata stworzeń)
Jeśli duszą ma być to, co posiada postrzeżenia i dążenia w znaczeniu ogólnym (jak wyżej), to duszami można nazwać wszystkie substancje proste, czyli monady stworzone. Ale czucie jest czymś więcej niż prostym postrzeżeniem, więc duszami są tylko te monady, których postrzeżenie jest wyraźniejsze i uzupełnione pamięcią.
Ponieważ postrzeżenie może pochodzić tylko od innego postrzeżenia, więc gdy uprzytamniamy sobie postrzeżenia, musieliśmy je mieć bezpośrednio przedtem, choć nie uprzytamnialiśmy sobie tego (u człowieka pamięć + wyraźniejszość postrzeżeń).
Pamięć to rodzaj zdolności przewidywania następstw (podobna do rozumu, ale należy ją od niego odróżnić!, bo pamięć również u zwierząt)
Przyzwyczajenie wiele postrzeżeń słabych, ale wielokrotnie powtórzonych.
Duch (dusza rozumna: obraz samego Bóstwa) - rozum i wiedza, które są konsekwencją znajomości prawd koniecznych i wieczystych, co odróżnia człowieka od zwierzą i pozwala na refleksję, której efektem poznanie siebie i Boga (to główne przedmioty naszych rozumowań).
2 zasady, na których opiera się rozumowanie:
zasada sprzeczności - fałszywe to, co objęte sprzecznością
zasada racji dostatecznej - żaden fakt nie może okazać się istniejący, jeżeli nie ma racji dostatecznej, dal której to jest takie, a nie inne.
2 rodzaje prawd:
rozumowe - konieczne; ich przeciwieństwo niemożliwe
faktyczne - przypadkowe; ich przeciwieństwo możliwe.
Jeśli prawda jest konieczna można znaleźć jej rację przez rozbiór, rozkładając ją na idee prostsze, aż osiągnie się prawdy pierwotne. Zasady pierwotne - aksjomaty i postulaty, czyli idee proste = wypowiedzi tożsamościowe (ich przeciwieństwo zawiera sprzeczność).
Racja dostateczna znajduje się też w prawdach faktycznych, ale tu nieskończony ciąg szczegółowości rzeczy przypadkowych dlatego racja ostateczna rzeczy musi tkwić w substancji koniecznej (Bóg - substancja jedyna; powszechna; stanowi proste następstwo bytu możliwego, więc musi być bez granic i zawierać tyle rzeczywistości, ile jest możliwe - Bóg bezwzględnie doskonały). Doskonałość to wielkość rzeczywistości pozytywnej jako takiej, z wykluczeniem granic lub ograniczeń, które znajdują się w rzeczach; bezwzględnie nieskończona w Bogu. Nie jest jednak tak, że prawdy wieczyste zależą od woli Boga, który może je zmienić - to słuszne tylko w odniesieniu do prawd przypadkowych, których zasadą jest dostosowanie, czyli wybór najlepszego; prawdy wieczyste zależą od intelektu Boga, którego są wewnętrznym przedmiotem.
W Bogu jest moc - źródło wszystkiego, wiedza - zawierająca szczegółowość wszystkich idei i wola - sprawiająca zmiany lub wytwarzająca wg zasady najlepszego (w monadach naśladowanie tego).
Stworzenie działa na zewnątrz w takiej mierze, w jakiej posiada doskonałość; doznaje działania innego stworzenia w tej mierze, w jakiej jest niedoskonałe. Jedno stworzenie doskonalsze od drugiego, gdy znajduje w nim coś, co służy do uzasadnienia a priori tego, co się dzieje w drugim (tak działanie jednych stworzeń na inne).
W substancjach prostych wpływ jednej monady na inną idealny, więc skutek możliwy tylko dzięki interwencji Boga.
Nieskończenie wiele możliwych światów w ideach Boga - istnieje tylko jeden!
Racja dostateczna Boskiego wyboru - dostosowanie, czyli stopień doskonałości zawartej w możliwych światach.
Każda substancja prosta zawiera w sobie odniesienia, wyrażające wszystkie pozostałe substancje - jest wiecznym zwierciadłem wszechświata (nieskończona mnogość substancji prostych = tyle samo wszechświatów, które są widokami tego samego wszechświata z różnych punktów widzenia każdej monady). Bóg porządkując całość uwzględnił każdą monadę, której natura polega na przedstawieniu (całości). Wszystkie monady dążą do nieskończoności, ale ogranicza je i wyróżnia stopień wyrazistości postrzeżeń (inaczej każda byłaby bóstwem). Każde ciało odczuwa wszystko, co się dzieje we wszechświecie (bez względu na odległość).
Chociaż monada przedstawia cały wszechświat, jednak najwyraźniej przestawia ciało jej przydzielone. Każda cząstka organicznego ciała jest nieskończenie podzielna i poddana aktualnemu podziałowi (każda część na dalsze części) - tak możliwe przedstawienie wszechświata.
Nie ma dusz całkiem oddzielonych od ciała dlatego nie ma całkowitych narodzin, ani zupełnej śmierci - narodziny to rozwój, wzrost; śmierć to zwinięcie, zmniejszenie.
Nie tylko dusza jest niezniszczalna, ale także ciało. To tłumaczy związek/zgodność duszy z ciałem organicznym: dusza i ciało łączą się na mocy harmonii wprzód ustanowionej między wszystkimi substancjami, są one bowiem wszystkie przedstawieniami tego samego wszechświata. Dusze działają wg praw przyczyn celowych, cele i środki; ciała działają wg praw przyczyn sprawczych, czyli praw ruchu.
1