●Podział składników ze względu na miejsce gdzie się znajdują:
•wnetrze komórki - rozpuszczalne - białko, tłuszcze, cukry, sacharydy.
•na zewnątrz kom - w ścianach - węglowodany (polisacharydy), pektyny, ligniny, celuloza, hemiceluloza, białko denaturowane.
●Składniki główne:
*składniki budulcowe:
- białko
*skł energetyczne (w wyniku spalania składników):
- węglowodany
- tłuszcze
*skł dodatkowe (antyżywieniowe):
- olejki eteryczne
- alkaloidy
- woski
- ligniny
- estrogeny
Przeciwdziałają normalnym torom metabolicznym, ograniczaja spożycie paszy.
*substancje biologicznie czynne:
a) własne
- enzymy
- hormony
●TŁUSZCZOWCE - są to związki pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego, które rozpuszczają się w rozpuszczalnikach organicznych takich jak eter, benzen, benzyna czy alkohol. Są to estry wyższych kwasów tłuszczowych i alkoholi.
Rola: są ważnymi składnikami komórek i tkanek organizmów żywych.
Funkcje: energetyczne i strukturalne
PODZIAŁ TŁUSZCZY:
I - Lipidy proste, czyli estry kw tłuszczowych i alkoholi.
1. Tłuszcze właściwe - estry kw tłuszczowych i glicerolu.
2. Woski - estry wyższych kw tłuszczowych i alkoholi jednowodorotlenowych o długim
łańcuchu węglowodorowym
II - Tłuszcze złożone - oprócz alkoholi i kw tłuszcz w ich skład wchodzą związki pochodzenia organicznego i mineralnego.
1. Fosfolipidy - tłuszcze zawierające kw ortofosforowy w postaci mono lub diestru.
- glicerofosfolipidy - pochodna kw fosfoglicerynowego
2. Glikolipidy - związki zawierające resztę cukrową połączoną z częścią tłuszczową
wiazaniem glikozydowym
- glikoglicerolipidy
- glikosfingolipidy
III - Związki pochodne tłuszczowców lub związki towarzyszące -
- karotenoidy
- tetrole
- terpeny
-sterole
- witaminy rozpuszczalne w tłuszczach
-kw tłuszczowe
-glicerol
*Tłuszcze proste
●Tłuszcze właściwe - Są magazynowane w organizmie zwierząt jako tłuszcz zapasowy.
Tłuszcze występujące w roślinach nazywamy je olejami (gdyż po ekstrakcji mają płynną postać). W tłuszczach roślinnych występuje przewaga kw tł nienasyconych. Zawartość tłuszczu w roślinach zawiera się w granicach 3-40% s.m. Najwięcej tłuszczu zawierają nasiona lnu, rzepaku, soi, słonecznika, orzeszki ziemne. Tłuszcze, podobnie jak kw tłuszczowe są produktami nietrwałymi i po pewnym czasie ulegaja jełczeniu (przy dostępie tleny atmosferycznego, światła, wilgoci).
●Woski - są dobrym materiałem izolacyjnym i nawilżającym. Czynią skórę elastyczną i nieprzepuszczalną dla mikroorganizmów chorobotwórczych.
*Tłuszcze złożone
●Glicerofosfolipidy - biorą udział w budowie błon komórkowych oraz wszystkich organelli wewnątrzkomórkowych zarówno roślinnych jak i zwierzęcych.
*Pochodne tłuszczowców
●Kwasy tłuszczowe - Kwasy organiczne o prostym łańcuchu węglowym, parzystej liczbie atomów węgla i jednej grupie karboksylowej. Są składnikiem lipidów. Mogą być nasycone (np. kwas stearynowy, palmitynowy, masłowy, arachinowy) albo nienasycone (kwas oleinowy, palmitooleinowy, linolowy, linolenowy, arachidonowy). Są katabolizowane na szlaku beta-oksydacji kwasów tłuszczowych. Kw tłuszczowe zawierające powyżej 12 at węgla są praktycznie nierozpuszczalne w wodzie.
Kwasy tł nienasycone - mają jedno lub kilka podwójnych wiązań. Mają niższą temp topnienia niż odpowiadające im co do liczby at węgla nasycone. Im więcej wiązań podwójnych ma kwas tł tym jest od bardziej korzystny ze wzglądów żywieniowych. W tłuszczach roślinnych i zwierzęcych najczęściej spotykane kwasy to stearynowy, palmitynowy, oleinowy, linolowy, linolenowy. Te dwa ostatnie występują w dużych ilościach w zielonkach, kiszonkach, sianie.
●Sterole - typowym przedstawicielem steroli zwierzęcych jest cholesterol. Występuje we wszystkich komórkach zwierzęcych, a najwięcej jest go w tkance nerwowej. Pośród steroli roślinnych najważniejszy jest ergosterol obecny w drożdżach, grzybach. Cholesterol w organizmie zwierzęcym stanowi substrat do syntezy kwasów żółciowych, hormonów płciowych, a także wchodzi w skład glikozydów nasercowych . Cholesterol związany z niskocząsteczkową lipoproteiną (LDL) jest niekorzystny gdyż odkłada się na ścianach tętnic. Cholesterol związany z cząsteczkami białka o wyższej gęstości (HDL) jest mniej niebezpieczny, wydalany jest z organizmu.
●Karotenoidy - SA to barwniki rozpuszczalne w tłuszczach, nie ulegające hydrolizie. Występują w tłuszczach zwierzęcych i roślinnych.. Mamy kilka form karotenów: α - β - γ - karoten. Najważniejszą formą jest β - karoten - ma zamknięty pierścień, jest prowitaminą wit A. Występuje w roślinach. Występują obok chlorofilu w chloroplastach. Nadają roślinie czerwonawa barwę. W paszach roślinnych, zielonkach., trawach zawartość β - karotenu zmienia się w zależności od wieku rośliny (młoda roślina ma go dużo). Trawy pastewne zawierają 80 mg% - 120-150 mg %. Wiosna rośliny zawierają więcej karotenu niż latem.
●BIAŁKA - Funkcje - *tworzy strukturę ciała i tkanek organizmu, wiąże szkielet kostny, tkankę łączną , tworząc mięśnie, skórę, włosy, kopyta. * umożliwia ruch ciała i jego narządów dzięki kurczliwości włókienek białkowych w mięśniach, umożliwia także zapłodnienie wprowadzając w ruch plemniki. *wszystkie enzymy są białkami więc decyduje o charakterze i przebiegu procesów życiowych. *jest transporterem wielu cząsteczek i jonow w organizmie. *tworzy ochrone immunologiczną organizmu.
Budowa - zbudowane jest z aminokwasów które łącząc się z wiązaniem peptydowym tworzą łańcuchy. W organizmie białko jest poddane hydrolizie (pod wpływem kwasów lub zasad). Następuje uwolnienie aminokwasów pod wpływem działania enzymów proteolitycznych.
Podział aminokwasów - A) Białkowe: I aminokwasy egzogenne, aminokwasy które nie mogą byś syntetyzowane w org zw z innych aminokwasów, muszą być dostarczone w paszy: Lizyna lys, metionina met, treonina thr, tryptrofan trp, arginina arg, fenyloalanina phe, histydyna his, izoleucyna ile, leucyna leu, walina val. II aminokwasy względnie egzogen syntetyzowane w orz z aminokwasów niezbędnych: cystyna cys, tyrozyna tyr, hydroksylizyna III aminokwasy endogenne syntetyzowane w org z łatwo dostępnych substancji: alanina ala, asparganina asn, glicyna gly, glutamina gln, hydroksyprolina, kwas asparginowy asp, kwas glutaminowy glu, prolina pro, seryna ser.
B) Amin syntetyzowane w org lecz nie wchodzą w skład białek: β -alanina, cytrulina, kwas γ-aminomasłowy, ornityna, 3-monojodotyrozyna.
Podział białek - I BIAŁKA PROSTE (proteiny) - A) Globularne:1. Protaminy (zbudowane na zasadzie polipeptydów). 2. Histony (występują w narządach i gruczołach wewnętrznych). 3. Gluteiny (białko wyst w ziarnie zbóż np. gluteina) 4. Gliadyny (białko ziarna zbóż np. zeina kukurydzy, gliadyna pszenicy, hordeina jęczmienia). 5. Albuminy (są w mleku, jajach, ziarnach zbóż . Są rozpuszcz w wodzie). 6. Globuliny (występ w płynach ustrojowych, jajach mleku, nie rozpuszczają się w wodzie, tworzą rezerwy białka). B) Strukturalne (skleroproteiny- wchodzą w skład tkanek zwierzęcych, są nie rozpuszczalne w wodzie, występują w tk chrzęstnej, włosach, kopytach): 1. Keratyna (składnik naskórka, włosów, rogów, kopyt, paznokci i piór, zawiera duzo cysteiny). 2. Kolagen - żelatyna (białko tk łącznej i kostnej) 3. Miozyna (składnik mięśni). 4. Elastyna (znajduje się w ścięgnach, chrząstkach, ścianach naczyń krwionośnych) II BIAŁKA ZŁOŻONE (proteidy) - oprócz białka zawierają grupę prostetyczną. 1. Fosfoproteidy - zawierają kw fosforowy. Np. kazeina mleka, kazeina soi. 2. Glikoproteidy - białka w połączeniu z cukrowcami. Wystep w płynach ustrojowych, jajach, sokach trawiennych, ślinie. 3. Lipoproteidy - białka połączone z kwasami tłuszczowymi, fosfolipidami, są składnikiem cytoplazmatycznych błon komórkowych. 4. Nukleoproteidy - białka połączone z kw nukleinowymi. Wchodza w skład enzymów, jądra komórkowego. 5. Chromoproteidy - białka połączone z róznymi związkami barwnymi (hemoglobina, cytochromy, melanoproteiny.
*Związki azotowe niebiałkowe
●Kwasy nukleinowe - tworzą materiał genetyczny i podstawę syntezy białka. Związki te poza węglem, tlenem i wodorem zawierają azot i fosfor
●Alkaloidy - w roślinach prawdopodobnie pełnia funkcję ochronną. Występują głównie w roślinach dwuliściennych, takich jak motylkowate, makowate, jaskrowate i inne. W łubinach alkaloidy nadają gorzki smak i są szkodliwe dla zwierząt.
●Glikozydy - SA to związki o charakterze cukrów złożonych. Zaliczamy tu antocyjaniny (barwniki kwiatów i czerwonej kapusty), betacyjaniny (w burakach), glikozydy steroidowe i nasercowe itd.