Wiedza o kulturze? Wobec antropologii, etnologii, historii, filozofii i socjologii kultury. Podstawowe pojęcia: cywilizacja a kultura, wzory i normy a struktury i instytucje.

F. Baudel Gramatyka cywilizacji:

1. Zmienność słownictwa:

• Nie ma możliwości jasnego zdefiniowania słowa cywilizacja

• Pochodzi od civiliser, civilise

• Słowo pojawiło się we Francji w XVIII w. jako neologizm (i to ukradkiem)

• Po raz pierwszy w druku: 1756 r. (w Traktacie o ludności)

• Wolter - twórca pojęcia, ale nie posługiwał się nim

• Zaprzeczenie barbarzyństwa

• Towarzyszyło mu słowo kultura (jako synonim); kulturo - pielęgnować, kultywować

• Obejmuje dwa znaczenia:

• Wartości duchowe (kultura)

• Dobra materialne (cywilizacja)

• We Francji: kultura ->osobista forma życia duchowego

cywilizacja -> wartości zbiorowe

• Kultura jako pielęgnacja, uprawa

• Najpierw kultury pierwotne, potem cywilizacje (te już b. rozwinięte)

• Przymiotnik kulturowy (odnosi się zarówno do kwestii duchowych jak i materialnych)

• Cywilizacja od początku XIX wieku - całość cech znamionujących zbiorowe życie pewnej grupy/epoki

• Zmiana znaczenia słowa cywilizacja: w l. pojedynczej jako doskonałość, wyższość istoty ludzkiej; dziś jako wspólne dobro (dorobek) - pismo, ogień itp., ETAP JEDNEJ CYWILIZACJI - unifikacja wielu aspektów życia

2. Pojęcie cywilizacji a nauki humanistyczne:

CZYM SĄ CYWILIZACJE?

• PRZESTRZENIAMI - bo każda można zlokalizować na mapie, każde miejsce na ziemi ulega inteligencji człowieka, rozwojowi. Możliwość przemieszczania się jest podstawową wartością istnienia cywilizacji (wymiana doświadczeń)

Obszar kulturowy - obszar, na którym mamy do czynienia z przewagą pewnych cech kulturowych

• SPOŁECZEŃSTWAMI - istnienie społeczeństw jest warunkiem istnienia cywilizacji, ich przeobrażenia ożywiają i stymulują cywilizacje.

Społeczeństwo a cywilizacja - pojęcie cywilizacji jest znaczenie mniej jasne, oba słowa dotyczą tej samej rzeczywistości; dwie dopełniające się perspektywy tego samego zjawiska.

Goldman: cywilizacja jako lustro - maszyna zapisująca napięcia i zmagania

• GOSPODARKAMI- każda społeczność i cywilizacja jest zależna od czynników ekonomicznych, technologicznych, biologicznych, warunków materialnych (bardzo ważna jest tu liczba ludności - człowiek jako narzędzie wytworu cywilizacji).

Zmienność (fluktuacja) gospodarek - upadki, wzloty, epidemie

• MENTALNOŚCIAMI ZBIOROWYMI - zbiorcze widzenie, pojmowanie świata i rzeczy charakterystycznych dla danej epoki, przenika społeczeństwo, kieruje jego działaniami, wyborami itp. Te wartości struktury psychicznej są tym, co różni cywilizacje względem siebie (najważniejsza: RELIGIA - zwłaszcza w cywilizacjach pozaeuropejskich; Zachód zapomina o korzeniach chrześcijańskich)

• TRWAŁOŚCIĄ - każda cywilizacja jest przeszłością, żywą przyszłością i w ciągu wieków wszystko ulega prawdziwej lub pozornej zmianie. Cywilizacja jako spektakl, którego kolejne odsłony, oddzielone zaciemnieniami, niewiele mają ze sobą wspólnego. Cywilizacje to przede wszystkim LUDZIE, ich pasje, działania, najważniejsze jest długie trwanie osób/zdarzeń.

3. Cywilizacje i ich struktury:

• STRUKTURY - siły nie dostrzegane na pierwszy rzut oka, zwłaszcza przez ich współczesnych (np. uczucia religijne, postawa wobec śmierci), modelują cywilizacje, a one ich strzegą - uważają za wartości bezwzględne (niełatwo się zmieniają)

• Przyjęcia i odmowy struktur z innych cywilizacji, wartości, postaw ( np. nie dla komunizmu w Europie Zachodniej) - tak kształtują swoje oblicze cywilizacje

• Cywilizacja kształtuje swoją świadomość poprzez odrzucenie tego, co jej się wydaje obce, co jej zawadza

• Cywilizacja to OSOBOWŚĆ ZBIOROWA

4. Historia i cywilizacja:

• Cywilizacja jest najdłuższą ze wszystkich długich historii, domeną czasu długiego

• Cyw. Jest tym, co trwa i żyje bez końca w całej serii rzeczywistości ekonomicznych i społecznych, wykazując ograniczoną elastyczność

• CYWILIZACJA NIE JEST HISTORIĄ! Choć obejmuje wszystkie dziedziny historyczne, czyni to z pewnej perspektywy, maksymalnie rozszerzając perspektywę czasu

ANTROPOLOGIA KULTURY:

• Pierwszy manifest antropologii kultury: J.J. Rousseau (Rozprawa o pochodzeniu i podstawowych nierównościach między ludźmi), po 100 latach dopiero etnologia (antropologia kultury) staje się nauką powszechną, uprawianą na uniwersytetach

• Darwin stworzył ewolucyjny paradygmat nauki (wzór myślenia)

• Człowiek nie mieści się ani logicznie, ani empirycznie w porządku przyrody

• PRZEŁOM XIX/XX w: wyobraźnia antropologiczna staje się dominującą

• System pokrewieństwa i pierwotnych związków społecznych - Morgan

• KULTURA jako swoisty porządek ludzi wyniesiony ponad żywiołem przyrody

Wizja kultury osobnej -> IDEALIZACJA

• Osobowość jest kształtowana, stwarzana, urzeczywistnia się w interakcjach z otoczeniem, tworzona przez kulturę

• PIERWOTNOŚĆ:

• Stan uprzedni

• Ideał utracony

(etnologia - ucieczka od społeczeństwa cywilizowanego)

• Antropologia kult. jest wiedzą o tym, co uprzednie i utracone, ale też o tym co niezbywalne