st. magisterskie uzupełniające
policencjackie dzienne
sem. IV.
CEFTA
Środkowoeuropejska Strefa Wolnego Handlu
Przedmiot: Rynki Międzynarodowe
Anna Januszkiewicz
nr albumu 87202
Jarosław Olbromski
nr albumu 88015
1. Przesłanki integracji w Europie Środkowej i Wschodniej
Integracja gospodarcza - w gospodarce światowej integracja polega na powstawaniu powiązań między państwami w określonych dziedzinach (jednej lub wielu) działalności gospodarczej. Powiązania te mogą przybierać postać dwu- lub wielostronnych porozumień lub umów międzynarodowych, dotyczących określonych elementów polityki gospodarczej (np. ceł, produkcji, cen i zbytu niektórych surowców, wspólnych inwestycji). Wyższe formy integracji przyjmują postać międzynarodowych organizacji integracyjnych (np. Unia Europejska). Poprzez koordynację polityki gospodarczej poszczególnych państw procesy integracyjne zmierzają do stworzenia warunków swobodnego przepływu towarów, kapitału i siły roboczej pomiędzy ich uczestnikami, pozwalają na podejmowanie wspólnych przedsięwzięć gospodarczych, umożliwiają wzajemną pomoc gospodarczą, tworzą nowe źródła wzrostu gospodarczego.
Za podjęciem współdziałania między Polską, Węgrami i Czechosłowacją przemawiało sąsiedztwo, powiązania komunikacyjne oraz takie ważne przesłanki, jak: doświadczenia historyczne, zbieżność kierunków transformacji ustrojowej i komplementarność struktur gospodarczych, przygotowania do integracji z Unią Europejską, polityka prointegracyjna państw Europy Środkowej, powiązania z rynkiem wschodnim.
Historia procesów integracyjnych w Europie Środkowej i Wschodniej jest już dość długa. Najbardziej znana była inicjatywa Władysława Sikorskiego i Edwarda Benesza, zmierzająca do utworzenia konfederacji polsko - czechosłowackiej. Po II wojnie światowej odżyły ponownie tendencje integracyjne w tej części Europy. W latach czterdziestych utworzono związek polsko - czechosłowacki, podejmowano też próby zorganizowania ugrupowań gospodarczych wśród państw bałkańskich.
Po rozpadzie bloku Wschodniego w 1989r. zmieniło sytuację geopolityczną tego regionu. Transformacja ustrojowa wymusiła zmianę dotychczasowych struktur, w pierwszej kolejności doszło do rozwiązania Układu Warszawskiego (01.07.1990). Dobiegła końca również działalność Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej. Podejmowane były różne próby reanimacji RWPG m.in. przedstawiono koncepcję tzw. „małej RWPG”, miało to miejsce na początku 1991r. Przedstawiono propozycję integracji na zasadzie równego partnerstwa oraz przekształcenie RWPG w Organizację Międzynarodowej Współpracy Gospodarczej (OMWG), jednakże wszelkie te zabiegi nie powiodły się i 28.01.1991 r. uzgodniono w Budapeszcie protokół o rozwiązaniu RWPG w ciągu 90 dni od podpisania.
Przed państwami Europy Środkowej i Wschodniej pojawiła się szansa nawiązania bliższej współpracy gospodarczej. W części postkomunistycznej Europy postęp demokratyzacji i tempo przemian ekonomicznych było najszybsze. Polska, Węgry i Czechosłowacja weszły na drogę przekształceń własnościowych i reform rynkowych, co umożliwiało nawiązanie bliższej współpracy gospodarczej.
Poważną dyskusję w kwestii zjednoczenia w ramach bloku Wschodniego podjął 03.01.1990 r. Zbigniew Brzeziński wysuwając propozycję utworzenia federacji polsko - czechosłowackiej, co spotkało się w Polsce z żywą reakcją. Propozycja ta została jednak dość zimno przyjęta ta przez stronę czechosłowacką. Kilka dni później węgierski wicepremier Peter Medggess, który zaproponował, aby Polska Czechosłowacja i Węgry utworzyły „zintegrowaną grupę gospodarczą” zmierzających do gospodarki rynkowej. Propozycja ta spotkała się z aprobatą strony polskiej, nie spotkała się z akceptacją strony czeskiej. Mimo trudności strona polska nie zrezygnowała z koncepcji zbliżenia z Czechosłowacją i Węgrami. Na jesieni 1990 r. zainteresowane strony uświadomiły sobie, że ugrupowanie umożliwi wzrost roli tych państw w Europie i świecie. Poza tym mogło to również przyśpieszyć proces integracji z Europą Zachodnią. W Wyszehradzie 15.02.1991 r. przywódcy Polski, Czecho - Słowacji i Węgier podpisali „Deklarację współpracy”. W dokumencie tym podkreślono, iż skoordynowanie wysiłków trzech państw zwiększa szansę osiągnięcia m.in. pełnej niezależności państwowej, demokracji i wolności oraz przejścia do gospodarki rynkowej. Państwa - sygnatariusze deklaracji miały podjąć współpracę na zasadach gospodarki rynkowej oraz rozwijać współdziałanie w dziedzinie ekologii, samorządów lokalnych, kultury, wymiany informacji, a także realizowania praw mniejszości narodowych. Ugrupowanie wyszehradzkie miało zharmonizować swe działania z instytucjami europejskimi i prowadzić konsultacje w sprawach dotyczących ich bezpieczeństwa.
Po Wyszehradzie rozpoczął się okres praktycznych uzgodnień. Na pierwszy plan wysunęła się kwestia utworzenia strefy wolnego handlu.
Strefa wolnego handlu, ugrupowanie integracyjne, w którym kraje uczestniczące znoszą cła i inne bariery w wymianie handlowej, ale zachowują autonomię w kształtowaniu stawek celnych w stosunku do krajów trzecich. Oznacza to, że cła, które nakłada każde państwo członkowskie na dobra i usługi sprowadzane z innych państw nie należących do strefy wolnego handlu, są ustalane samodzielnie przez kraj do niej należący.
06.10.1991r. podpisana została tzw. Deklaracja krakowska, podkreślono tam pierwszoplanowe znaczenie, jakie przywiązywane jest do stowarzyszenia ze Wspólnotami Europejskimi. Następstwem deklaracji krakowskiej było spotkanie w Warszawie 30.11.1991 r. ministrów odpowiedzialnych za współpracę gospodarczą z zagranicą trzech państw. Zadecydowali oni o rozpoczęciu formalnych negocjacji dotyczących liberalizacji handlu w ramach Grupy.
2. Przykładem strefy wolnego handlu jest Środkowoeuropejskie Stowarzyszenie Wolnego Handlu(CEFTA), która jest jednym z etapów integracji ekonomicznej
CEFTA ( Central European Free Trade Agreement ) - Porozumienie o powołaniu Środkowoeuropejskiej Strefy Wolnego Handlu .Podpisane zostało 21.12. 1992 r. Jego stronami są Czechy , Polska , Słowacja i Węgry. Przyjęto w nim przede wszystkim harmonogram redukcji stawek celnych i barier pozataryfowych we wzajemnym handlu. CEFTA zakłada powstanie całkowicie wolnej strefy wymiany handlowej między państwami -stronami porozumienia, w okresie od 5 do 8 lat. CEFTA nie posiada ani siedziby ani własnego personelu.
Sygnatariuszami porozumienia były pierwotnie trzy kraje: Czechosłowacja, Polska i Węgry. Przyczyną powstania CEFT - y był drastyczny spadek wymiany handlowej między krajami Europy Środkowej, po upadku muru berlińskiego i rozwiązaniu RWPG.
Twórcy CEFT- y postawili sobie ambitne zadanie tj. popieranie poprzez rozszerzanie wymiany handlowej harmonijnego rozwoju stosunków gospodarczych pomiędzy Stronami i sprzyjanie w ten sposób rozwojowi gospodarczemu poprawie warunków życia Europy wzrostowi wydajności i stabilizacji finansowej.
Wpływ organizacji na rozwój handlu okazał się niewątpliwy. Umowa środkowoeuropejska została głównie podpisana po to, aby uzdrowić handel w środku Europy po upadku RWPG.
Celem porozumienia jest zniesienie ceł w handlu między krajami członkowskimi. Towary podzielono na kilka grup w ramach których cła są stopniowo znoszone. Towary zaszeregowano do grup kierując się "wrażliwością" na konkurencje na rynkach państw członkowskich. Zawiera harmonogram redukcji stawek celnych i barier pozataryfowych (subsydia, embargo, podatki importowe itd.) we wzajemnym handlu.
Problemy związane są jedynie z liberalizacją handlu w zakresie towarów rolno-spożywczych, na które cła nie zostaną zupełnie zniesione a nastąpi jedynie ich redukcja, wynikające z silnych działań w zakresie ochrony własnych rynków żywnościowych. Kraje CEFTA wspierają się wzajemnie w dążeniu do przyjęcia do Unii Europejskiej.
Pierwsze dwa lata realizacji umowy stowarzyszenia dowiodły, że czterdziestomilionowa Polska nie zdąży do narzucenia hegemonii handlowej jedenastomilionowym Czechom, dziesięciomilionowym Węgrom i czteromilionowej Słowacji.
Od 1996 r. zniesiono cła na towary o „średnim stopniu wrażliwości na konkurencję” (do tej grupy zalicza się m.in. produkty chemiczne, maszyny dla rolnictwa, papier, drewno, kosmetyki), a rok później zrezygnowano z opłat od towarów „o wysokim stopniu wrażliwości” (tekstylia, wyroby hutnicze, obuwie, artykuły przemysłu elektromaszynowego).
Mimo ustaleń przyjętych w deklaracji poznańskiej (25.11.1994) nie udało się rozszerzyć procesu liberalizacji na inne dziedziny, tj. przepływ kapitału, usług i siły roboczej.
CEFTA jest ugrupowaniem otwartym. Kryteria przyjmowania nowych członków sygnatariusze organizacji sformułowali po raz pierwszy w listopadzie 1995 r.
Państwo ubiegające się o wstąpienie do CEFTA musi spełniać następujące warunki:
Posiadać umowę o stowarzyszeniu z Unią Europejską
Należeć do GATT (obecnie WTO)
Uzyskać akceptację wszystkich członków CEFTA
Wiele krajów zgłasza zainteresowanie przystąpieniem do CEFTA m.in.: Litwa, Łotwa, Estonia, Chorwacja, Macedonia, jak również Turcja i Izrael.
3. Trudności w realizacji procesów integracyjnych
Rozwój handlu w ramach CEFTA nie pobudził jednak współpracy o charakterze integracyjnym. Nie udało się uruchomić efektywnych instrumentów, które byłyby podstawą współpracy wielostronnej w tym regionie. Wprawdzie podjęto pewne inicjatywy integracyjne w przemyśle, ale dotychczas nie doczekały się one finalizacji.
Jednak współpraca w łonie Grupy Wyszehradzkiej się nie rozwinęła. Dlaczego tak się stało?
Negatywny wpływ na obumieranie inicjatywy wyszehradzkiej ma przede wszystkim stanowisko Czech. Uwidaczniało się ono zwłaszcza po powstaniu nie zależnego państwa słowackiego. Premier Czech Vaclav Claus celował w podważaniu sensu istnienia Grupy Wyszehradzkiej. Miało to również wpływ na działanie CEFTA.
Przedstawiciele UE, a także NATO wywierają delikatny nacisk, aby Grupa Wyszehradzka pozostała stabilizującym czynnikiem w Europie Środkowej. Funkcjonowanie Cefty zakłócone zostało ostudzeniem stosunków pomiędzy krajami członkowskimi , przede wszystkim Czech i Węgier oraz Słowacji i Węgier.
Jedną z głównych barier na drodze realizacji celów integracyjnych jest kwestia symetryczności korzyści. Realizacja założenia symetryczności korzyści w okresie liberalizacji handlu nie jest łatwa zarówno ze względów technicznych, jak i ekonomicznych. Liberalizacja handlu spowodowała dotychczas wiele konfliktów. Do poważniejszych należy zaliczyć podwyżkę ceł na paliwa i oleje napędowe przez Polskę, zamknięcie czeskiego rynku przed polską kapustą, protesty polskich i czeskich firm cukierniczych oraz ciągłe spory ze stroną węgierską najbardziej oporną w znoszeniu ceł. Konflikty i spory są jednak przezwyciężane, strony uzgadniają rozwiązania kompromisowe i w rezultacie liberalizacja handlu postępuje naprzód.
Obecnie CEFTA ma znacznie szerszy zasięg. Do porozumienia przystąpiły Bułgaria, w 1995 Słowenia, a w 1997 Rumunia, a o członkostwo starają się Kraje Bałtyckie, Chorwacja, Macedonia i Ukraina. CEFTA reprezentuje rynek, na którym obecnych jest 90 mln konsumentów. Obszar CEFTY rozciąga się od Bałtyku po Morze Czarne i Adriatyk.
Powszechnie uważa się, że CEFTA jest najbardziej „udanym dzieckiem” Grupy Wyszehradzkiej. Bez niej Wyszehrad zasłużyłby jedynie na krótką wzmiankę w podręczniku najnowszej historii Europy.
O powstaniu Grupy Wyszehradzkiej i Cefta zadecydowały zarówno względy natury politycznej, jak i gospodarczej. Po paru latach okazało się jednak, że w polityce zagranicznej i bezpieczeństwa każde państwo wybiera własną drogę, natomiast kwestie handlowe opłaca się rozwiązywać razem.
CEFTA przyczyniła się do odbudowy oraz restrukturyzacji więzi gospodarczych państw Europy Środkowej po upadku RWPG. Wniosła również nową jakość handlu państw stowarzyszonych, a mianowicie jego liberalizację oraz zmiany w strukturze wzajemnych obrotów. Przedmiotem wymiany są coraz częściej wyroby przemysłu elektromaszynowego, chemicznego, spożywczego, tj. dziedzin o stosunkowo wysokim stopniu przetworzenia przy równoczesnym ograniczeniu handlu surowcami i półfabrykatami.
Eksperci Unii Europejskiej oceniają pozytywnie liberalizację handlu w centralnej Europie. Środkowoeuropejska strefa wolnego handlu jest dobrą szkołą przed ostatecznym przyjęciem tych krajów do UE.
Nadal dużo trudności nastręczają wzajemne rozliczenia finansowe. Dyskutowany projekt powołania do życia Unii Płatniczej nie znalazł poparcia poszczególnych krajów. Utworzenie takiej unii na wzór Europejskiej Unii Płatniczej mogłoby zahamować postępujący we wszystkich krajach ugrupowania proces uzyskania pełnej wymienialności walut. Za bardziej trafne rozwiązania uważa się koncepcję tworzenia rozgałęzionego systemu banków rozliczeniowych, w tym przede wszystkim prywatnych. Międzynarodowy Bank Rozliczeń Wielostronnych lub cały system takich banków oraz ich zasady rozliczeń powinny być ukierunkowane na szybszą akceptację do zachodnioeuropejskiego systemu walutowego.
Załącznik: ”Środkowoeuropejska Umowa o Wolnym Handlu. CEFTA”
Bibliografia:
R. Smolski, M Smolski, E. Stadtmüller “Słownik Encyklopedyczny. Edukacja Obywatelska” Wydawnictwo Europa, 1999.
9