ĆWICZENIA SŁUCHOWE

Ćwiczenia wspomagające rozwój mowy

Ćwiczenia słuchowe

1. Ćwiczenia słuchu fizycznego i muzycznego

Są to ćwiczenia doskonalące umiejętność różnicowania dźwięków otoczenia, dźwięków instrumentów muzycznych ,cech tych dźwięków. Słuch fizyczny i muzyczny ma znaczenie dla różnicowania akcentu, tempa czy intonacji wypowiedzi czyli tzw. elementów prozodycznych mowy.

rozpoznawanie kolegów po głosie*
wskazywanie kierunku z którego pochodzi dźwięk*
poruszanie się w stronę źródła dźwięku (z zasłoniętymi oczami)*
* prezentowanie dźwięków wydawanych przez różnorodne przedmioty, wskazywanie źródła słyszanego dźwięku (stopniujemy trudność włączając nowe dźwięki, podając jednocześnie 2 lub 3, prosząc o powtórzenie z zachowaniem określonej kolejności)
rozpoznawanie dźwięków otoczenia nagranych na taśmę magnetofonową (nazywanie danego dźwięku lub wskazywanie obrazka)*
różnicowanie wysokości dźwięku - słysząc dźwięk o danej wysokości* dzieci reagują w określony sposób (np. wysoki - ptaki fruwają, niski - zbierają z ziemi okruszyny)
różnicowanie liczby dźwięków - podajemy różną liczbę dźwięków tej* samej wysokości - dziecko określa ją licząc, powtarzając, układając określoną liczbę klocków etc.
rozpoznawane przyspieszonego lub zwolnionego tempa, ilustrowanie go ruchem*
rozpoznawanie dźwięków zagłuszanych innymi (np. w trakcie słuchania* muzyki dzieci maja za zadanie rozpoznać inne, prezentowane w tym czasie odgłosy otoczenia)
różnicowanie rytmu*
- odtwarzanie rytmu ilustrowanego układem przestrzennym
- rozpoznawani układu przestrzennego odpowiadającego wystukanemu rytmowi
- rozpoznawanie rytmu zgodnego z układem przestrzennym
- słuchowa analiza podanego rytmu i ruchowe jego odtworzenie z uwzględnieniem następstwa czasowego
- odgadywanie słyszanego rytmu-wyszukanie go w zestawie rytmów
- graficzne odtwarzanie wysłuchanego rytmu za pomocą kresek i in.


2. Ćwiczenia słuchu fonetycznego


Słuch fonetyczny związany jest ze słuchem muzycznym. Na ogół dobrze wykształcony jest już u dzieci pięcioletnich. dzięki niemu stajemy się wrażliwi na piękno mowy, potrafimy prawidłowo akcentować, mówić w różnym tempie, nasza mowa staje się bardziej ekspresyjna. Od stanu słuchu fonetycznego zależy też powodzenie w usuwaniu takich wad wymowy, jak seplenienie, rotacyzm, nosowanie i in. Ćwiczenia słuchu fonetycznego łatwiej prowadzić po ćwiczeniach słuchu muzycznego.
ćwiczenia iloczasu- różnicowanie długości dźwięku przez wskazywanie* np. krótkiego lub długiego paska papieru, malowanie palcem, pędzlem, rysowanie, przesuwanie przedmiotów, dmuchanie itd.(jeśli chcemy do ćwiczeń wykorzystać spółgłoski, musimy pamiętać o tym, by dawały się przedłużać - f, w, s, z, sz. ,ż, h, m, n)
ćwiczenie tempa wypowiedzi-wypowiadamy proste zdania dzieląc wyrazy* na sylaby i przedłużając samogłoski, potem tempo wolne zmieniamy na szybkie zachowując dokładną artykulację samogłosek
ilustrowanie tempa wypowiedzi ruchem-„mama idzie powoli”, ”mama idzie szybko”*
ćwiczenia akcentu zdaniowego - np. zabawa w prezentację : miś idzie, małpka idzie /akcentujemy nazwę zwierzęcia/*
ćwiczenia akcentu wyrazowego - dzielimy wyrazy na sylaby, głośniej* wyklaskujemy sylabę akcentowaną, dopasowujemy do tego odpowiednie etykietki np.: sa-mo-lot o-o-o, te-le wi-zor o-o-o-o
ćwiczenia intonacji wypowiedzi- wypowiadamy krótkie zdania jako* oznajmujące lub pytające, dobieramy do tego określony znak graficzny: . ,?, ! albo układamy za pomocą klocków przebieg linii intonacyjnej, potem wypowiadamy zdania wg. określonego schematu


3. Ćwiczenia słuchu fonematycznego

Słuch fonematyczny (in. zwany fonemowym) to umiejętność odbioru, utożsamiania i różnicowania dźwięków mowy. Dzięki niemu odróżniamy tzw. dźwięki opozycyjne np. p-b, t-d, p-t-k, s-sz, t-s itd., co pozwala nam w efekcie różnicować wyrazy podobne brzmieniem np. półka- bułka, kasa- kasza. Słuch fonematyczny kształtuje się u dzieci w wieku 2,3 lat, dotyczy także głosek, których dziecko jeszcze nie wypowiada. Dzięki jego usprawnianiu koncentrujemy uwagę dziecka na wypowiadanych przez nas dźwiękach, pomagamy mu opanować poprawną wymowę w krótszym czasie .W przypadku zaburzeń słuchu fonematycznego dziecko ma trudności z różnicowaniem i artykulacją dźwięków podobnych. Ćwiczenia słuchu fonematycznego również powinny być poprzedzone ćwiczeniami słuchu fizycznego i muzycznego.
W języku polskim wyróżniamy następujące opozycje:
dźwięczność- bezdźwięczność*
p-b,pi-bi,f-w,fi-wi,t-d,k-g,ki-gi,s-z ,ć-dż, s-z, c-dz, sz-ż, cz-dż
ustność- nosowość*
b-m,bi-mi, babimi-n,dż-ń stopień zbliżenia narządów mowy*
f-p,w-b, fi-pi,wi-bi,s-t,z-d,sz-cz,ś-ć,ź-dź, ch-k,r-l
miejsce artykulacji*
f-ch,s-sz,fi-ś,wi-ż,m-n,w-z-ż,p-t-k,b-d-g,pi-ki,bi-gi,c-cz-c,dz-dż-dź


Przykładowe ćwiczenia:
różnicowanie głosek poprzez wskazywanie obrazków, rysowanie,* wycinanie itp.(np. które zwierzę wydaje dany odgłos wąż - sssss…,mucha-zzzz)
różnicowanie głosek z użyciem gestów-wymawiamy opozycyjne głoski, gdy* dziecko usłyszy np. [sz]- podnosi rękę do góry (tak jak układa się język przy artykulacji), gdy [s] -opuszcza na dół
różnicowanie takich samych głosek w szeregu różnych lub o podobnym* brzmieniu (s, z, s s, z, s, s) lub sylab (np.ba- da- ga- ba…) - dzieci sygnalizują moment usłyszanej głoski lub sylaby


Małgorzata Siczek

---