M. Montessori- spojrzenie na „nowego nauczyciela”.
M. Montessori, włoska lekarka i pedagog, na początku ubiegłego wieku stworzyła oryginalny system pedagogiczny oparty na osiągnięciach fizjologii i psychologii rozwojowej.
Jego istotą jest samodzielna i twórcza praca w odpowiednio przygotowanym otoczeniu. Wg tej koncepcji od najwcześniejszego dzieciństwa wychowanie powinno być podporządkowane zasadzie „ dopomóc rozwojowi”.
Warto, jak sądzę najpierw pokusić się o próbę odczytania sensu przełomu, jaki nastąpił w pedagogice XX wieku w Europie; przełomu, który określa się mianem „ nowego wychowania”.
Herbartyzm dążył do zbudowania spójnego systemu wiedzy pewnej i niepodważalnej. Wiedza ta miała być przekazywana za pośrednictwem formalnych stopni lekcji, co w konsekwencji doprowadziło do sformalizowania systemu szkolnego. Oto jak swój stosunek do wiedzy ujmuje J.F. Herbart: „ Niechaj wiedza będzie dla innych okularami; dla mnie jest okiem, i to najlepszym okiem, jakie ludzie mają, gdy chodzi o rozpatrywanie ich spraw”.
Przedstawiciele „ nowego wychowania” w Europie i Ameryce ( m.in. Freinet, Decroly, Montessori, Parkhurst) wyszli od krytyki szkoły herbartowskiej, by potem zwrócić uwagę na względność wszelkiej wiedzy, na jej zmienny, zależny od kontekstu użycia charakter. Zwolennicy „ nowego wychowania” zwracali uwagę na potrzebę respektowania prawa dziecka do wolności i nieskrępowanych poszukiwań własnych oraz na konieczność stwarzania mu okazji do rozwoju.
Innym aspektem przełomu edukacyjnego była płaszczyzna polityczna. Ruch „ nowego wychowania” nieprzypadkowo pojawił się wraz ze zmianą politycznych stosunków w Europie, czerpiąc z budzących się nadziei na odrodzenie społeczeństw i ich demokratyzację.
System Marii Montessori - zwany także Metodą Montessori, zrodził się w ramach ruchu „nowego wychowania”, na fali wzrastającej krytyki herbartowskiej „ szkoły tradycyjnej” z jej formalizmem dydaktycznym i rygorem wychowawczym, z oderwaniem od zmieniającego się życia i traktowania ucznia jako biernego przedmiotu.
M. Montessori stworzyła pedagogikę, która traktuje dziecko jako istotę samodzielną, pełną energii i spontaniczności. Domagała się ustąpienia „ szkoły książkowej”- szkoły nudy i „kucia”, a zamiast tego proponuje utworzenie szkoły, w której dzieci uczyłyby się według własnego rytmu pracy, w miarę swoich indywidualnych możliwości. Montessori- co ważne- nie neguje żadnych klasycznych form nauczania, lecz udoskonala je, dając dzieciom możliwość do własnych doświadczeń, a co za tym idzie, zapewnia im nauczanie odkrywcze. Dziecko chce i musi być „zajęte”, musi coś robić.
W placówkach typu Montessori pracuje się inaczej, niż znają to rodzice z własnego doświadczenia. W pracy z dziećmi nie stosuje się rywalizacji, akceptuje się natomiast pracę indywidualną oraz współpracę. Nie stosuje się tradycyjnego oceniania, nagród i kar. Nagrodą jest dla dziecka radość i satysfakcja z samodzielnie wykonanej pracy, podzielenie się tą radością z kolegami, rodzicami i nauczycielem.
Jaką więc rolę spełnia nauczyciel identyfikujący się z poglądami Montessori ? Kim jest i jakim zasadom hołduje?
Maria Montessoi widzi nauczyciela w zupełnie innym świetle. To nowy nauczyciel. Jest on jednocześnie twórcą i organizatorem otaczającej dziecko rzeczywistości. Jest „ pomocnikiem dziecka” w procesie jego uczenia się. W edukacji dzieci i młodzieży nie ma nic gorszego od monotonii. Czasem nauczycieli gubią stare nawyki i przyzwyczajenia. Robi się nudno zarówno nauczycielom, jak i dzieciom. Nauczyciele przestają wierzyć w siebie i w dzieci. Dlatego wychowawca w tej koncepcji potrafi zejść na drugi plan, ponieważ akceptuje dziecko jako istotę żywą i pełną aktywności. „ Chodzi tutaj o radykalne przesunięcie aktywności, która przedtem należała do nauczyciela, a teraz w naszej metodzie w przeważającym stopniu pozostawiona jest dziecku”. Nie oznacza to jednak, że wolność wychowanka jest nieprzemyślana, bezładna w swoich czynnościach. To co dziecko robi, musi mieć zawsze określony cel. Nauczyciel jest zatem swoistego rodzaju pośrednikiem pomiędzy dzieckiem a materiałem dydaktycznym. Funkcja jaką spełnia to funkcja obserwatora i pomocnika. Dyskretna obserwacja pracy dziecka to konieczny czynnik w zapewnieniu mu optymalnych warunków rozwoju, a tym samym- wyzwolenie procesów kształtowania się właściwych form postępowania. Rolą nauczyciela jest wybranie dla konkretnego dziecka najodpowiedniejszego materiału rozwojowego, wskazanie właściwego sposobu posługiwania się nim, i umiejętne wycofanie się w celu pozostawienia dziecku swobody wyboru zakresu aktywności oraz rytmu i tempa pracy. Innymi słowy- wyważenie pomiędzy zaufaniem w siły rozwojowe, które tkwią w dziecku a wymaganiami jakie mu należy stawiać. Trafnie ujęła to sama Montessori mówiąc; „ Wychowawca musi dać odczuć swoją obecność dziecku, które szuka a skryć się przed tym, które znalazło” Wspomniana wcześniej już obserwacja dziecka spełnia jeszcze jedną podstawową cechę pracy wychowawcy. Może wykazać, że dziecko potrzebuje bodźca, impulsu by mogło otworzyć się na nowy świat. W tej kwestii Montessori mówi w sposób następujący: „ Pobudzaj do życia, ale pozwól by życie to rozwijało się w poczuciu wolności”. Za każdym razem, gdy nauczyciel zauważy zaburzenia w zachowaniu się dziecka, będzie kontynuował poszukiwania sposobu modyfikacji tych zaburzeń. W takiej sytuacji od nauczyciela wymagana jest ogromna cierpliwość i wiara w potencjał rozwojowy dziecka. „ Poprzez studiowanie zachowań dzieci i sposobów ich wzajemnego reagowania na siebie w atmosferze pełnej wolności, prawdziwa tajemnica życia społecznego wysuwa się na plan pierwszy. Tajemnica ta składa się z subtelnych, delikatnych znaków, obserwowalnych jedynie pod duchowym mikroskopem, które mają ogromne znaczenie, ponieważ biorą swój początek z głębi ludzkiej natury”.
Nauczyciel nie ocenia. Zdarza się przecież bardzo często, że wypowiedziana przez nauczyciela ocena powoduje, że traci ono zainteresowanie dla tego, czym się przed chwilą zajmowało. Robiło to zatem dla oceny. Nauczyciel nie zdobędzie zaufania wychowanka subiektywnymi ocenami, zależnymi od samopoczucia, gustu lub od przyjętych kryteriów. Zdobędzie to zaufanie wykazując życzliwe zainteresowanie jego pracą. Jeżeli dziecko popełni błąd- materiał , umożliwiający przeprowadzenie samokontroli, pozwoli mu na samodzielne skorygowanie błędu. W pedagogice M. Momtessori, błędy uczniowskie są traktowane jako informacja, ze nie nadszedł jeszcze czas, aby uczeń zajmował się następnym tematem. Podjęcie decyzji, kiedy ma to nastąpić jest główną rolą nauczyciela, przy czym podjęcie tej decyzji jest łatwe, ponieważ wynika z obserwacji zachowania ucznia.
Inna niezmiernie ważną rolą nauczyciela jest wprowadzenie dziecka w szeroko rozumianą kulturę- pośrednio- poprzez przygotowane otoczenie. Dla dziecka nauczyciel jest tłumaczem i interpretatorem skomplikowanego świata. Organizuje również zajęcia grupowe-ogólnorozwojowe, np. zajęcia plastyczne, muzyczne, teatralne, rytmiczne, zabawy na świeżym powietrzu. Z dydaktycznego punktu widzenia jego istotną rolą jest udzielanie tzw. „lekcji słownych”; zachodzi to w momencie wprowadzania pojęć, nazw, określeń definicji.
Postawa nauczyciela jest postawą gotowości do pomocy i współpracy z dzieckiem, aby umożliwić mu maksymalnie radość samodzielnej pracy.
Maria Montessori wykazała, że nauczyciel powinien motywować swoje postępowanie dobrem dziecka. Jak we wszystkich systemach oświatowych, nauczyciel montessoriański- poprzez swoją rolę społeczną i kwalifikacje- jest główną postacią, od której zależą wyniki instytucjonalnego kształcenia. Rola jego jest bardzo trudna i wymaga nie tylko rzetelnego przygotowania merytorycznego ale i doskonałej znajomości materiału montessoriańskiego. Musi on wykazać się znajomością teoretycznych i praktycznych zagadnień związanych z Metodą Montessori . Przesłaniem metody Marii Montessori jest hasło:„ Pomóż mi zrobić to samodzielnie”. Tak sformułowane hasło należy uznać za kwintesencję przemyśleń pedagogicznych. Wyraża ono dążenia dziecka do samodzielnego i nieskrępowanego rozwoju, w warunkach właściwej pomocy nauczyciela, która musi opierać się na jego głębokiej i rzetelnej wiedzy o danym zjawisku. Jednak forma tej pomocy musi inspirować dziecko-ucznia do pracy samodzielnej.
BIBLIOGRAFIA
1. Badura- Strzelczyk G. , Pomóż mi zrobić to samodzielnie- Jak wykorzystać idee Marii Montessori we współczesności, Impuls, Kraków 1998
2. Guz S., Edukacja w systemie Montessori, Wychowanie w Przedszkolu 4/1994
3. Herbart J.F., Pisma pedagogiczne, Wrocław 1967
4.Miksza M., Pedagogika Marii Montessori- wprowadzenie dla rodziców dzieci w wieku przedszkolnym, Polskie Stowarzyszenie Montessori, Łódź 1989
5. Puślecki W., Kształcenie wyzwalające w edukacji wczesnoszkolnej, Impuls, Kraków 1996
6. Wołoszyn S., Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, PWN, Warszawa 1964
J.F. Herbart, Pisma pedagogiczne, Wrocław 1967, s. 13
S. Guz, Edukacja w systemie Montessori, Wychowanie w Przedszkolu 4/1994, s. 195
S. Wołoszyn, Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, PWN, Warszawa 1964, s. 404
G. Badura-Strzelczyk, Pomóż mi zrobić to samemu- Jak wykorzystać idee Marii Montessori we współczesności, Impuls, Kraków 1998, s. 58
tamże, s. 58
W. Puślecki, Kształcenie wyzwalające w edukacji wczesnoszkolnej, Impuls, Kraków 1996, s. 34-36
M. Miksza, Pedagogika Marii Montessori - wprowadzenie dla rodziców dzieci w wieku przedszkolnym, Polskie Stowarzyszenie Montessori, Łódź 1989, s, 14
tamże, s. 4