Prawidłowy rozwój mowy dziecka i możliwości jego stymulowania.
Prawidłowy rozwój mowy dziecka jest podstawą kształtowania się i rozwoju jego osobowości. I dlatego tak ważne z punktu widzenia ogólnego rozwoju dziecka, jest zadbanie o prawidłowy rozwój jego mowy. Dzięki umiejętności porozumiewania się dziecko komunikuje swoje potrzeby, pyta o rzeczy, których nie rozumie, dzieli się swoimi spostrzeżeniami, wyraża swoje opinie. Komunikując się z nami, daje się poznać jako „mały filozof”, „fantasta”, „despota”, „ żartowniś” ...
Mowa stanowi swoisty pomost między dwoma okresami - okresem „ niemego teatru” i okresem „ teatru żywego słowa”, w którym aktorem jest dziecko. To jak trudno zrozumieć potrzeby dziecka, które nie może ich nam zakomunikować, wiedzą ci, którzy z takimi dziećmi obcują. Jest to dramat nie tylko dziecka , ale i środowiska, w którym się ono wychowuje. W dużej mierze od nas, dorosłych - rodziców, nauczycieli, terapeutów, lekarzy ... - zależy, czy dziecko dostanie rolę w „teatrze żywego słowa”
Podstawy przyszłego sukcesu kształtują się już w okresie płodowym, w łonie matki.
W okresie prenatalnym rozwija się podstawowy organ nadawczy i odbiorczy mowy - mózg oraz drogi nerwowe. W życiu płodowym dziecko nabywa umiejętność otwierania i zamykania ust, reaguje na dotyk, poprzez intensywne połykanie i wypieranie wód płodowych ćwiczy pracę mięśni oddechowych i fonacyjnych, ważnych w procesie mówienia. Na długo przed urodzeniem jest zdolne do reakcji płaczu, ponieważ ma ukształtowane struny głosowe. Bardzo dobrze opanowuje umiejętność ssania. Bezpodstawne więc wydaje się stwierdzenie matek „moje dziecko nie umie ssać”.
W chwili urodzenia całkowicie dojrzałe do pracy jest ucho dziecka, które już w okresie płodowym było zdolne odbierać dźwięki. Szczególnie dobrze dziecko słyszy wówczas głos matki i uderzenie jej serca. Nic więc dziwnego w tym, że niemowlę szybciej uspokoi się słysząc głos matki czy przytulając się do jej piersi, niż podczas prób ukojenia przez inną osobę.
Każda przyszła matka w trosce o dziecko, które dojrzewa w jej łonie, powinna zadbać o odpowiednią dietę, nie narażać dziecka na szkodliwe działanie czynników zewnętrznych ( nikotyna, alkohol, lekarstwa, hałas, stres). Powinna stworzyć mu optymalne warunki rozwoju.
W okresie płodowym tworzy się podwaliny pod późniejszy rozwój mowy, dojrzewają kompetencje, które pozwolą noworodkowi od pierwszej godziny po urodzeniu włączyć się w świat społeczny.
Na to, jak będzie przebiegał rozwój mowy dziecka, wpływ mają nie tylko uwarunkowania prenatalne, które są swoistym fundamentem mowy, ale przede wszystkim najbliższe otoczenie dziecka, które musi zadbać o stworzenie odpowiednich warunków do jej prawidłowego rozwoju.
Szczególną troską należy otoczyć dzieci z obciążonym okresem ciążowo - okołoporodowym, które ze względu na swój stan muszą przebywać w inkubatorze i są podane matce do karmienia później. Należy wtedy rozpocząć stymulację narządów artykulacyjnych ( poprzez masaż), aby później dziecko bez większych trudności rozpoczęło ssanie piersi i nie było pozbawione największego dla siebie w tym okresie dobrodziejstwa, jakim jest karmienie naturalne.
Dziecko karmione piersią w naturalny sposób usprawnia język i wargi ( narządy, których sprawność warunkuje prawidłowy rozwój mowy ), ćwiczy oddychanie przez nos, dzięki czemu jest mniej narażane na infekcje górnych dróg oddechowych, żuchwa ma odpowiednie warunki wzrostu ku przodowi, co sprzyja prawidłowemu rozwojowi zgryzu, którego wady są częstą przyczyną nieprawidłowości mowy. Mleko matki sprzyja rozwojowi komórek mózgowych, zmniejsz ryzyko chorób alergicznych, chroni przed zakażeniem. Karmienie piersią zapewnia stały emocjonalny kontakt dziecka z matką. Daje możliwość przeżycia czegoś, czego nie da się opisać, czegoś co może przeżyć jedynie kobieta karmiąca. Tylko karmiąc piersią ma się poczucie pełni macierzyństwa, poczucie, że daje się dziecku siebie, że się je nie tylko urodziło, ale również wykarmiło.
Ocena warunków anatomicznych w obrębie jamy ustnej oraz odruchów z obrębu twarzy ważnych dla rozwoju mowy pozwala na wykrycie ewentualnych nieprawidłowości i podjęcie odpowiednich działań i stymulacji w postaci masażu. Dla przyszłego rozwoju mowy ważny jest prawidłowy rozwój funkcji pokarmowych ( ssanie, połykanie, żucie) i oddechowych ( oddychanie przez nos ). Stymulując rozwój tych funkcji, między innymi poprzez karmienie piersią, zapewniamy odpowiednie warunki rozwoju mowy.
Równocześnie musimy wyeliminować czynniki opóźniające bądź uniemożliwiające prawidłowy rozwój mowy. Należy zadbać o odpowiednie ułożenie dziecka w wózku tak, aby jego główka znajdowała się nieco wyżej, co sprzyja domykaniu warg i umożliwia regularne oddychanie przez nos. Mama musi pamiętać o stałym domykaniu warg dziecka. By umożliwić dziecku oddychanie przez nos, trzeba dbać o jego drożność.
Nie zaleca się podawania dziecku gryzaczków ( smoczków - uspokajaczy ). Dziecko nie zna takiego „wynalazku”, to rodzic mu go funduje. Prowadzi to do wypracowania szkodliwych nawyków. Przedłuża się odruch ssania, który zniechęca niemowlę do gaworzenia, wiotczeje mięsień okrężny ust, co w konsekwencji daje patologiczne oddychanie ustami, język nie pionizuje się, dochodzi do wad zgryzu. Tyle „ dobrodziejstw” zapewniamy dziecku, ofiarowując mu smoczek, od którego później trudno jest dziecko odzwyczaić.
Zadbanie o właściwe warunki rozwoju mowy oraz odpowiednia stymulacja dadzą oczekiwane rezultaty. Trzeba jednak pamiętać, że „ złoty okres” w rozwoju mowy dziecka trwa od urodzenia do trzeciego roku życia. Jeśli ten okres się zaniedba, nic nie jest w stanie nadrobić strat. Praktyka dowodzi jednak czegoś innego. Najczęściej niepokój rodziców o to, że dziecko nie mówi bądź mówi bardzo mało budzi się około trzeciego roku życia, kiedy powinno ono wchodzić w ostatni okres rozwoju mowy - okres swoistej mowy dziecięcej.
Stymulacja rozwoju mowy naszego dziecka nie może ograniczać się jedynie do zadbania o zapewnienie dziecku prawidłowych warunków anatomiczno - fizjologicznych. By dziecko nauczyło się mówić, musi słyszeć w swoim otoczeniu dużo „ dobrej” mowy. Musi być „zalewane” mową, poddane swoistej „kąpieli słownej”. To, że niemowlę nie mówi, nie znaczy, że nie oczekuje mówienia od nas. Podstawową zasadą stymulacji języka jest mówienie o rzeczach i zjawiskach, które dziecko aktualnie widzi, czuje, smakuje, przeżywa, w których uczestniczy.