Podgromada Coleoidea (pochewkowce) (karbon - rec)
Rząd: Belemnitida (belemnity) (jura - eocen)
Belemnity krewniacy współczesnych kalmarów, sepii; różnią się tym, że jeśli chodzi o tylną część ciała to mają bardzo rozbudowane rostrum.
Różnica między pochewkowcami a innymi głowonogami:
Cały szkielet (rostrum, fragmokon, prostrakum - u łodzikowatych to komora mieszkalna) obleczony przez ciało miękkie.
Podobnie jak amonitowate i łodzikowate belemnity pływały na zasadzie odrzutu. Fragmokon umożliwia podnoszenie i opadanie w toni morskiej.
Współczesne pochewkowce
Sepia (mątwa) - tym się karmi ptaszki, to delikatny wapienny materiał.
Rostra belemnitów
Rostrum - element dosyć ciężki, bardzo gęsto upakowany materiał zbudowany z kalcytu; gdy się go przetnie widać kolejne warstewki przyrostowe , zewnętrzna jest najmłodsza. Rostra często znajdowane w materiale kopalnym bo są dość odporne na erozje, wietrzenie, są twarde. Rzadko mamy do czynienia z pozostała częścią - prostrakum i fragmokon są niezachowane. Rostrum zazwyczaj brązowawe ciemne, w osadach jury i kredy.
Alweola - wcięcie w środek rostrum, gdzie pierwotne mieścił się fragmokon.
Często na zewnątrz występuje bruzda alweolarna - służyła do tego, by płaszcz był podczepiony do belemnita.
Kalmary - do jedzenia.
Podsumowanie głowonogów
łodzikowate, amonitowate, pochewkocwce
Dwie grupy mają szkielet zewnętrzny, jedna wewnętrzny
Przydatność do badań geologicznych - wyjątkowa jeśli chodzi o stratygrafię, bardzo dobre skamieniałości przewodni, zwłaszcza amonitowate.
Stan zaawansowania ewolucyjnego - najbardziej zaawansowane wśród bezkręgowców - dobrze rozwinięte zmysły, mózg, to drapieżniki. Dymorfizm płciowy w niektórych formach.
Szkarłupnie
rozgwiazdy
jeżowce
strzykwy - tzw. ogórki morskie; organizmy które nie są zbyt ładne, to organizmy czyszczące dno
wężowidła - podobne do rozgwiazd, ramiona mają bardzo giętkie i powyginane
liliowce - najczęściej wiodą osiadły tryb życia, mają dość mocno rozwinięte ramiona, którymi filtrują wodę
Szkarłupnie są wyjątkowe gdyż ich funkcje życiowe bardzo odbiegają od pozostałych - szkarłupnie generalnie mają zupełnie inną symetrię - pięciopromienistą. Jedyna grupa, gdzie ta symetria jest zaburzona - strzykwy.
Typ Echinodermata (prekambr - rec) szkarłupnie
Podtyp Blastozoa (kambr - perm)
Podtyp Asterozoa (ordowik - kambr)
Gromada Asteroidea - rozgwiazdy (ordovician - rec)
Gromada Ophiuroidea - wężowidła (ordowic - rec)
Podtyp Echinozoa (prekambr? Kambr - rec)
Gromada Echinoidea - jeżowce (ordowik - rec)
Gromada Edioasteroidea (kambr - karbon)
Podtyp Crinozoa (kambr - rec)
Gromada Crinoidea - liliowce (kambr - rec)
Liliowce i jeżowce najczęściej zachowane w stanie kopalnym. Liliowce mają znaczenie skałotwórcze - wapienie krynoidowe. Liliowce wyścielały dna, elementy szkieletowe (trofity) rozpadały się po śmierci, bywa ich bardzo dużo. Łąki liliowców, które padają, to w efekcie elementy te stanowią składnik skały.
Układ wodny - główna cecha poza symetrią pięciopromienistą
Układ wodny - szereg kanałów i nóżek ambulaklarnych, które wypełnia woda. Szkarłupnie mogą się dzięki nóżkom poruszać. Druga funkcja - oddechowa (nie mają skrzel), woda, która krąży wewnątrz ciała, pozwala na dotlenienie.
Woda dostaje się do organizmu poprzez madreporyt - płytkę sitową (sitko, by się grubsze elementy nie dostawały), woda dostaje się do kanału kamienistego, który schodzi w dół do kanału okrężnego, który otacza otwór gębowy. Dalej rozchodzi się pięcioma kanałami promienistymi na zewnątrz. U rozgwiazd i wężowideł w każdym ramieniu po jednym kanale. Od tych kanałów odchodzą kanaliki boczne i wchodzą do nóżek ambulakralnych - z jednej strony mają część mackowatą a na górze mają ampułki, mogą się wyginać, naciągać, prostować, kurczyć, w zależności od działania ampułek. Wszystko to jest pod pancerzem. Generalnie w środku jeżowca oprócz układu wodnego, jest przewód pokarmowy itd., ale jest dużo pustej przestrzeni wypełnionej wodą.
Jeżowce regularne
Pasy węższe z dziurkami - pasy ambulakralne, na których występowały nóżki ambulakralne (układ wodny)
Pasy szersze z kolcami - pas interambulakralny
Część górna i dolna, oralna i aboralna.
Na części oralnej - otwór gębowy, najczęściej połączony systemem oskurkowatym, w środku występuje aparat szczękowy, nazywany latarnią Arystotelesa. Część, gdzie występuje otwór gębowy to perystom.
Górna część jeżowca jest bardziej skomplikowana - zestaw płytek, który otacza otworek, który jest odbytem (jeżowce regularne - odbyt na górze). Zestaw płytek to peryprokt.
Cały szkielet składa się z płytek. Są one różnej wielkości i mają różne funkcje. Płytka kolca, płytka genitalna (wypadają przez otworek w nich gamety), największa z nich - płytka sitowa (madreporyt). Każda z płytek jest pojedynczym kryształem kalcytu. Mają ładną powierzchnię łupliwości.
Aparat szczękowy - latarnia Arystotelesa
Zaczepy mięśni, zęby, które potrafią się poruszać i gryźć. To właśnie ten zestaw zębów nazywa się latarnią Arystotelesa (niby on to znalazł i nazwał).
Tarcza szczytowa - peryprokt
Otwór odbytowy, naokoło płytki peryproktytowe, dalej szczątki pasów ambulakralnych i interambulakralnych. Na końcu pasów ambulakralnych mamy płytki ocelarne, na których są elementy światłoczułe. Na końcówkach pasów interaklarnych płytki genitalne, a jedna z nich jest madreporytem, rozpoczynającym układ wodny. Otworki przez które wypadają gamety - gonopory.
Jeżowce nieregularne
Nie mają okrągłego kształtu. Na tarczy szczytowej na górze, nie ma odbytu, przewędrował on po pasie interambulakralnym na bok. U niektórych zawędrował na spód. Utraciły one symetrię pięciopromienną na rzecz symetrii dwubocznej.
Petalodia - zgromadzenia nóżek ambulakralnych.
Dlaczego zrobiły się nieregularne? Wynika to z trybu życia. Jeżowce regularne przeważnie żyją na dnie. Jeżowce nieregularne żyją w osadzie, częściowo są zagrzebane, więc nabierają bardziej opływowego kształtu do zagrzebania się w osadzie, w dziurze która opuszcza, zostawia odchody.
„Dolary piaskowe” znane z zatoki Kalifornijskiej - bardzo płaskie, z dobrze wykształconymi petalodiami na górze. Na nich są otworki, przez które wychodziły nóżki ambulakralne, pełniące rolę oddechowe.
Kolce jeżowców
Często znajdowane w stanie kopalnym.
Rozwój jeżowców
Dwa rodzaje:
rozmnażanie dzieworodne - hermafrodyty - tworzą klony
rozmnażanie płciowe - do wody wyrzucane gamety, zapładniane w wodzie, powstaje larwa - echinopluteus, następuje resorpcja organów larwalnych, przechodzi metamorfozę i opada mały jeżowiec.
Liliowce
Są takie, które potrafią pływać, być epiplanktonem.
Wygląd liliowca od góry:
Korona, składa się z kielicha (główny element, w którym występują organa wewnętrzne) i z ramion. Korona umieszczona na łodydze, składa się z dużej ilości columnalii (trochity). Łodyga ma swoje zakończenie w osadzie przy pomocy holdfastu (strefa korzeniowa). Strefa korony 20-30cm, sama łodyga może mieć 2m. Zależne to od gatunku i środowiska. Jeśli jest cała łąka liliowców, to liliowce rosną wyżej by dostać się do pokarmu.
Kielichy różnią się ilością płytek:
monocykliczny - łodyga, ostatnia płytka - centrodorsalna, na niej przyczepiony kielich; pierwsze płytki, które przyrastają do niej - płytki bazalne, dalej płytki radialne i dalej brachialne.
dicykliczny - płytki infrabazalne pod płytkami bazalnymi, dalej płytki radialne i dalej brachialne
W kielichu układ wodny, przewód pokarmowy, przewód pokarmowy.
Różne rodzaje kielichów występujących w stanie kopalnym. Czasem pomiędzy ramionami jest kolumna z otworem odbytowym. Z reguły otwór w środku kielicha, czasem gdzieś z boku.
Podsumowanie
W stanie kopalnym rzadko zachowują się w całości. Wyjątek - te żyjące w osadzie. Liliowce - znaczenie skałotwórcze. Składają się z płytek, każda jest kryształem kalcytu. Trochity mają wewnątrz dziurkę.
Graptolity
Grupa należąca do półstrunowców. Bardzo pierwotne organizmy bentoniczne lub planktoniczne.
Typ Hemichordata - półstrunowce
Gromada Graptolithina (kambr - karbon)
Rząd Dendroidea (kambr - karbon)
Rząd Graptoloidea (ordowik - dewon)
To organizmy wyłącznie kolonijne. Kolonie złożone z dużej ilości zooidów - poszczególnych osobników. Dwa rzędy różnią się tym, że dendroidea są bentosem osiadłem, graptolity właściwe zaś to organizmy planktoniczne. Opadały potem na dno zbiorników wodnych.
Przez wiele lat nie było wiadomo, co to są za organizmy.
Kozłowski - profesor z Warszawy, pierwszy zakwalifikował graptolity do półstrunowców, porównał je do współczesnych półstrunowców - mają zaczątki struny.
Bardzo delikatny szkielet zbudowany z substancji organicznej i z chityny. Ulega uwęgleniu.
Budowa graptolitów
Rabdosom - cały szkielet. Pierwszy osobnik (pierwotny zooid) - sicula, cała kolonia ma nić - nemę. Przyczepiony był do pęcherza pławnego. Kolejne osobniki tworzone w trakcie rozwoju koloni w wyniku pęknięcia. Pierwotny zooid na drodze płciowej, reszta przez pączkowanie. Virgella - element na siculi, który służył temu osobnikowi jako daszek.
Budowa wewnętrzna - dwa rodzaje struktury szkieletowej
wewnętrzna o budowie fuzelarnej - składa się z półokręgów - fuzulusów
zewnętrzna - warstwa korowa
Biteka (otacza męskie osobniki), autoteka (otacza żeńskie osobniki), stoloteka (przechodzi przez nie stolon który łączy poszczególne osobniki, taki przewód komunikacyjny).
Repriolity - mają zupełnie mało wyraźne formy
Okazy w ciemnych łupkach powstających na dużych głębokościach. Są w łupkach bo to skały które mogły się spokojnie sedymentować, w takim środowisku graptolit mogły się zachować w stanie kopalnym. Łupki graptolitowe (sylur).
Mikroskamieniałości
Jednokomórkowce - Protista
otwornice - szkielet węglanowy
radiolarie - szkielet zbudowany z krzemionki
Obie grupy wytwarzają szkielet, więc mogą zachować się w stanie kopalnym
Królestwo Protist
Typ Sarcodina
Gromada Rhizopodea
Rząd Foraminifera
Gromada Actinopoda
Podgromada Radiolaria
Rząd Spumellaria
Rząd Nasselaria
Wszystkie te organizmy znane od kambru do dziś.
Otwornice bardzo dobre skamieniałości przewodnie.
Radiolarie wytwarzają skały radiolaryty - ciemne, zawierające szkielety radiolarii (małe kuleczki), są krzemionkowe więc często przesycają całą skałę krzemionką. Taka skała może być na tyle mocno lita, że staje się litytem. Na ogół powstaje na dużych głębokościach.
Otwornice - Foraminifera
jednokomorowe - szkielet zbudowany z jednej komory
wielokomorowe - szkielet zbudowany z wielu komór
Wewnątrz szkieletu - jądro komórkowe i protoplazma, poza szkielet wystają nibynóżki.
Skorupka gładka lub perforowana. Ujście.
Podział:
formy aglutynujące - do protoplazmy przytwierdzają się drobinki osadu i tworzą szkielet
formy o szkielecie wapiennym - jedno lub wielokomorowe, gładkie lub perforowane
Typy aranżacji komór - układy
komory przyrastają od dołu
mogą się nakładać raz z jednej raz z drugiej strony
przyrost jak u amonitów - muszle najczęściej inwolutne
komory narastające jedna na drugiej
Różne rodzaje ujść.
Otwornice duże - do 2cm (to jedna komórka!)
Numulites - tworzą wapienie numulitowe, powstawały w eocenie, łatwo odnajdywane w Tatrach. Komory wyglądają jak dyski. W permie i karbonie były duże - schwageriny.
Rozmnażanie płciowe (gamety, diploidalna zygota, agamont - otwornica powstała w wyniku zapłodnienia, tworzy mejozę i wyrzuca młode i dalej mamy schizonta czyli klona) i bezpłciowe. Diploidalne lub hiploidalne
Tryb życia: bentoniczne i planktoniczne
Znaczenie: stratygraficzne (dla okresu od dewonu do dziś) , skałotwórcze (wapienie numulitowe, wapienie otwornicowe), ekologiczne (dobry wskaźnik zmian klimatycznych - delikatne zmiany izotopów tlenu i węgla, stwierdzamy, w jakim okresie woda była ciepła a w jakim zimna).