urzędników podatkowych: „Odmierzali pole skiba po skibie, liczyli każdą winną latorośl i drzewo owocowe, spisywali wszystkie sztuki zwierząt przyna­leżne do poszczególnych gatunków, notowali liczbę ludzi. Do miast autono­micznych spędzano ludność wiejską i miejską, a wszystkie place targowe były zatłoczone masowo tu przybyłymi rodzinami. Każdy przychodził tu z całą gromadą dzieci i niewolników. Wszędzie rozlegały się krzyki przesłuchi­wanych za pomocą tortur i bicia pałkami. Synów zmuszano do świadczenia przeciw swym rodzicom, najwierniejszych niewolników przeciw swym pa­nom, żony przeciw mężom. Jeśli okazało się to bezskuteczne, torturowano podatników, aż złożyli deklaracje na swoją niekorzyść. Gdy zmogły ich zada­wane cierpienia, przypisywano im do opodatkowania mienie, którego w ogóle nie posiadali. Nie brano pod uwagę wieku i zdrowia. Przywlekano chorych i ułomnych, oceniano ilość lat, przy czym wiek małoletnich podwyższano, zaś u starców obniżano; wszędzie panowały narzekania i smutek. Trudno więc się dziwić, iż podczas spisów dochodzi do powstań podbitej ludności i rozruchów (np. w Galii, Dalmacji, Palestynie)"². I że administracja państwa organizuje oddziały karne.

Z W zdecydowany sposób do rozwoju administracji przyczyniło się pismo.
I niezależnie od tego, czy było to pismo na papirusie, na tabliczce glinianej, jedwabiu czy na papierze, w Egipcie, Mezopotamii czy w Chinach, zawierało zawsze to samo: od opisu tytułu własności po potwierdzenie wpłaty podatku.
Ustal główne efekty stosowania pisma dla rozwoju administracji.

Z Ustal etapy rozwoju i poczty i określ jej znaczenie w rozwoju
administracji na dowolnie wybranym przykładzie.

Z Dokonaj wyboru interesującego faktu cywilizacyjnego i
i samodzielnie ustal jego wpływ na administrację.

² Za o. Franciszkiem M. Rosiriskim [w:] Księga Bożonarodzeniowa, Wrocław 1993, s. 7 i n.

84

c) Administracja w warunkach braku kadry

Uwagi ogólne

Właściwie aż do XIX wieku państwa Europy były słabo przygotowane do

obsadzania stanowisk urzędniczych ludźmi kompetentnymi. To przygotowanie różnie się jednak rozkładało między poszczególne państwa, rożne ima o korzenie i niejednakowe możliwości osłabiania. W Polsce na przykład rolę ludzi wykształconych pełniła szlachta. W krajach niemieckich, w Austrii, we Francji czy w Anglii, mimo podobnej do innych krajów struktury społecznej o poziom ogólnej kultury i dotychczasowy rozwój, a zwłaszcza możliwości kształcenia, były lepsze. Wielość szkół, a nawet ośrodków naukowych wyróż­niała te państwa pozytywnie.

Zresumujmy lakonicznie tę problematykę za W. Tarasem piszącym, iż

F. Braudel utrzymuje, że formujące się w XV wieku państwo narodowe cierpiało na chroniczny niedostatek aparatu administracyjnego Około 1500 roku Francja liczyła nie więcej niż 20 min mieszkańców i tylko 12 000 urzęd­ników kolonialna Hiszpania u szczytu swej potęgi dysponowała jedynie 70 000 funkcjonariuszami. Słabość struktur władzy wykonawczej starano się zrównoważyć przez wprzęgnięcie do służby publicznej niższych warstw społecznych a także poszczególnych kościołów. Wyprzedaż władzy państwowej zwana kupnem urzędów doprowadziła do stworzenia hierarchicznego spo­łeczeństwa, w którym dominującą rolę zaczęła odgrywać nowobogacka szlach­ta urzędnicza. Dla A. de Tocqueville'a prawdziwy koniec ancien regime u to wcale nie wypadki roku 1789, lecz wdrażanie odgórnych reform administra­cyjnych postępująca centralizacja, niszczenie samorządności lokalnej, rozrost funkcji państwa, zapoczątkowane jeszcze za Henryka IV (1592). Proces ten, ujął trafnie F. Furet, pisząc, że dawny ustrój umarł na własne życzenie. Rewo­lucja podpisała jedynie akt zgonu. Inny badacz dziejów R. Kosselleck starał się wykazać że to administracja stworzyła w Prusach społeczeństwo burzuazyjne. Tym samym większe znaczenie integracyjne należy przypisać reformom prze­prowadzonym w pierwszym dwudziestoleciu XIX wieku przez H. F. Stema i K.A. Hardenberga niż oddziaływaniu postępowego, jak na owe czasy,

Landrechtu"³.

Przykład niemiecki

W latach 1774-1784 istniała słynna Kameral Hohe-Schule w Bawarii,

włączona później do Uniwersytetu w Heidelbergu, w Stuttgarcie w latach 1780-1793 istniał Fakultet Administracji (nazywany Karls-Akademie), później w 1817 r. taki sam fakultet został utworzony tym razem w Tybindze. Mona-

3 W. Taras, W poszukiwaniu dobrej administracji, maszynopis 2002, s. 11 2.

85

---