Królestwo Mitanii w 2 tysiącleciu B.C.
1. Sytuacja w regionie i jego położenie geograficzne:
- zamieszkiwano teren położony między syryjskimi stepami, a górami Zagros i Taurus. Teren ten sprzyjał rolnictwu deszczowemu.
- teren ten sprzyjał również hodowli owiec i kóz
- mieszkańcy tych ziem, prowadzący nomadyczny i półnomadyczny tryb życia, ulegli dobrze zorganizowanej grupie. Jej przewagą była organizacja społeczna (plemiona, klany) i duża mobilność.
- grupa ta wykorzystała brak stabilności politycznej terenu i "wprowadziła swoje porządki".
- przybysze zaadoptowali zastaną kulturę na swoje potrzeby, widać to szczególnie w pozostałościach zabytków piśmiennych.
- imigranci z reguły asymilowali się językowo z zastaną społecznością, ale zdarzało się też, że byli w stanie narzucić swój język innym.
2. Huryci:
- najwcześniejsze asyryjskie źródła pisane wspominają o huryckich mniejszościach już w 2200 B.C. Nie jesteśmy jednak w stanie stwierdzić kiedy konkretnie przybyli, wiadomo, że ich przodkowie zamieszkiwali prawdopodobnie tereny górskie (kryteria językowe).
- hurycki jest blisko spokrewniony z urartejskim, który jest potwierdzony w inskrypcjach aramejsko - kurdyjskich wyżyn od VII do IX wieku.
- Huryci i Urartejczycy prawdopodobnie się rozdzielili około końca 3 tys. Uważa się, za prawdopodobne, że oba te języki są spokrewnione z północno - wschodnio kaukaskimi. Z całą pewnością stwierdza się natomiast zapożyczenia z huryckiego w języku sumeryjskim.
- w wyniku kampanii Naramsina hurycka mniejszość znalazła się pod wpływem królów akadyjskich. Podbój ten na długo zapadł w pamięci mieszkańców i znalazł odzwierciedlenie w tradycji epickiej (mit o Kurparanzakhu), który łączy się z miastem Akad.
- w zabytkach archeologicznych znajduje potwierdzenie teza iż Huryci i Gutowie odegrali istotą rolę w upadku imperium akadyjskiego, jednak władcy huryccy górnej Mezopotamii odwołują się w inskrypcjach do władców akadyjskich jako swoich poprzedników. Są to z reguły inskrypcje dwu języczne (hurycko-akadyjskie).
- językiem urzędowym został akadyjski, a codziennego użytku był hurycki. Jedynie na terenie Syrii i Anatolii hurycki całkowicie wyparł akadyjski.
- do niedawna historycy sądzili, że król Urkesz był pierwszym władcą imperium huryckiego, jednak najnowsze badania temu zaprzeczyły - w 100 lat po upadku Akadu Szulgi stoczył długą i wyczerpującą wojnę z Hurytami w północnych peryferiach swojego państwa. W rezultacie w zabytkach pisma Sumeru znalazło się wiele zapisów imion huryckich. Zapisy te mówią nam, że już w 3 tys. Huryci czcili boga burzy - Teszuba i boginię Szawuszkę. Między nazwami pomniejszych państw rządzonych przez huryckie książęta wymieniona została również Niniwa (późniejsza stolica Asyrii).
- na podstawie tekstów z asyryjskich kolonii handlowych wiemy, że imiona huryckie były popularne na południu Antytaurusu, nie wiemy jednak kiedy te tereny zostały zasiedlone.
- język hurycki rozciąga się od północnej Syrii razem z kananejskim do XVIII w. Literatura hurycka zawiera utwory mitologiczne, epickie, szkolne i teksty rytualne (jednak zawierają one formy archaiczne jak inskrypcja Tish-atala z Urkesh.
- ta północna syryjsko - hurycka kultura została przejęta przez Hetytów ok. 1400 i kontynuowana obok innych tradycyjnie anatolijskich kultur. Ponieważ jednak nie znaleziono tekstów z połowy 2 tys. rekonstrukcje możemy opierać jedynie na tekstach hetyckich.
- w późnych latach XIX wieku p.n.e. powstało imperium rządzone przez Szamszi-Adada I, tereny od eufratu po Zagros po raz pierwszy były rządzone z centrum w trójkącie chaburskim.
- państwo to było silnie związane z osobą fundatora i po jego śmierci uległo rozpadowi. Niewiele informacji na ten temat dostarczyły archiwa Mari, których większość uległa zniszczeniu za Hammurabiego.
3. Ustabilizowanie się państwa mitanijskiego:
- mamy niewiele informacji o sytuacji na przełomie XV i XVI w. Źródła hetyckie mówią o silnych Hurytach, którzy byli poważnym przeciwnikiem władców Hattusilisa I i Mursilisa I. W pierwszych latach panowania Hattusilisa centralna Anatolia uległa najazdowi huryckiemu. Nawet zdobycie Babilonu przez Mursilisa nie poprawiło sytuacji.
- inskrypcja nagrobna Amenenhata wyjaśnia, że nazwa państwa - Mitania - wywodzili się od imienia Miatta, co znajduje również potwierdzenie w tekstach z Nuzi, jednak znaczenie tego imienia pozostaje nieznane.
- znamy imiona władców mitanijskich z początków XV w i późniejszych, jednak żadne z nich nie jest huryckie. Wiemy również, że bóstwa indyjskie takie jak Mitra, Varuna i para Nasatya były czczone na dworze mitanijskim. W tekstach znajduje się również duża ilość słów pochodzenia indo -ariajskiego(?), odnoszą się one głównie do elementów rzędu końskiego i rydwanów.
- tak liczne zapożyczenia łączy się z migracją plemion indo-europejskich.
4. Ekspansja Mitanii:
- najwcześniejszym znanym dowodem na istnienie huryckiego imienia jest pieczęć króla Szuttarny, syna Kirta. Jest to pieczęć dynastyczna stosowana przez następnych władców dynastii. Imię ojca Szuttarny łączy się z ugarycką powieścią o Krt.
- po załamaniu się władzy hetyckiej w północnej Syrii Mitania zdominowała teren między Eufratem a Morzem Śródziemnym. Panowanie dynastii zostało jednak zakłócone przez powstanie Halabu o czym w swojej "autobiografii" donosi Idrimi - młodszy książę halabskiej dynastii. Wspomina on również o sojuszach z władcami huryckimi przeciw władcom hetyckim - Hattusilisowi i Mursilisowi.
- za panowania następnego władcy Parrattarny I i jego następców, doszło do utraty przez Mitanię kontroli nad Syrią na rzecz Egiptu rządzonego przez Hatszepsut, a następnie przez Tutmozisa III.
- źródła egipskie określają mianem huryckich Palestynę i Syrię. Nie wiadomo jednak jak daleko sięgały wpływy mitanijskie.
- kiedy Tutmozis III wyruszył na swoją pierwszą azjatycką kampanię koalicja książąt pod dowódctwem Kadesz i ze wsparciem Mitanii spotkała się z nim pod Megiddo. Mitania przystąpiła do wojny pamiętając podbój Tutmozisa I, jednak ta kampania zakończyła się kapitulacją oblężonego miasta i akceptacją poddaństwa przez władców.
- około 1447 Tutmozis III doszedł do Halabu i Karkemisz, przekroczył Eufrat i oddzielił Mitanię od zachodnich wasali, przez co uniemożliwił dotarcie wsparcia dla króla mitanijskiego. Nie wiemy jak zareagowali władcy mitanijscy na ten cios, ale wiemy, że państwo szybko podniosło się z kryzysu i osiągnęło szczyt rozwoju w ciągu ostatnich dekad XVw. p.n.e.
- władcą który zjednoczył Mitanię po rozbiciu przez Tutmozisa był Sauszatar, nie tylko przywrócił on państwu poprzednie granice ale i rozszerzył wpływy państwa poza nie.
- podbił on Mukisz, równinę Adana, południową Kapadocję, a także Aszur.
- jednak już w 1335 r. stolica Mitanii - Waszukanii - została zdobyta przez Asyryjczyków i ich sojuszników, za równo stolica państwa (Tell Fakhariya?) jak i ważniejsze ośrodki do tej pory nie mają pewnej lokalizacji.
5. Mitania i balansowanie władzy:
- za panowania Artatama I rządzącego w 1400 r. Mitania zawierała "unie personalne" z Egiptem - królewskie córki trafiały do haremu Tutmozisa IV.
Hetyci zamieszkujący Kizzuwatnę będącą pod wpływem kultury syryjsko-huryckiej przejęli elementy kultu i tradycje huryckie.
- za Supiliuliumy państwo przeżywało rozwój militarny, a przyjacielskie stosunki z Egiptem nadal były utrzymywane.
- ok. 1365 r. nastąpiło zerwanie pokoju z Egiptem. Amenhotep zamordował władcę mitanijskiego (?). Archiwum z Tell Amarna wspomina o propozycji układu między Taushrattą a Amenhotepem III w zamian za oddanie jednej z córek do haremu. Amenhotep przyjął propozycję i księżniczka Tatu-Khepa została wysłana do Egiptu. Co ciekawe liczący 494 linijki tekst nie był napisany po akadyjsku lecz po hurycku. Listy z Tell Amarna mówią również o rozwoju kontaktów handlowych i cennych przedmiotach handlowych.
- po śmierci Amenhotepa III związek Egiptu z Mitanią uległ osłabieniu, nowy faraon zajęty był reformą religijną a nie kontaktami z sąsiadami. Natomiast Mitania musiała się bronić przed najazdem kasyckim.
6. Podbój Mitanii:
- władca kasycki - Suppiliuliuma - powiększał terytorium swego państwa , wkrótce po objęciu tronu zaatakował centrum Mitanii. Tausharatta uniknął otwartej bitwy, ale także sprzymierzeni z Mitanią Hetyci ucierpieli - Supiliuliuma maszerował w kierunku wasalnych terenów Syrii. Dopiero Karkemisz zatrzymało pochód.
- wydarzenia te doprowadziły do utraty prestiżu przez Taushratta i zamordowania go przez jednego z synów. Było to sygnałem dla Asyryjczyków mających pretensje do mitanijskiego tronu. Państwo znalazło się następnie pod wpływem hetyckim, który potrwał do panowania Mursilisa II gdy w państwie hetyckim wybuchła rewolucja.
7. Królestwo Khanigalbat:
- po odzyskaniu niepodległości Mitania stała się królestwem Khanigalbat.
- państwo to popadło w konflikt z Asyrią i stało się jej wasalem, stopniowo tracąc ziemie na jej rzecz, by za panowania Tukulti Ninurty I ulegnąć całkowitej asyryzacji.