Rola i funkcjonowanie giełd towarowych w gospodarce.

Elementem działalności gospodarki rynkowej jest rynek kapitałowy, który funkcjonuje głównie za pośrednictwem giełd papierów wartościowych. Giełdy umożliwiają obrót papierami wartościowymi(akcjami i obligacjami).Obrót ten znajduje się pod kontrolą organów administracji państwowej, co gwarantuje prawidłowy przebieg i bezpieczeństwo dokonywanych transakcji.

Giełda jest instytucją zorganizowanego rynku, za której pośrednictwem dokonuje się transakcji handlowych według określonych norm i zasad. Do najważniejszych rodzajów giełd zaliczamy: giełdy towarowe i kapitałowe.

Na giełdach towarowych handluje się bezpośrednio określonym typem towarów lub tylko prawem ich własności. Transakcje mogą dotyczyć samochodów, produktów rolnych, materiałów budowlanych paliw. Na większości giełd towarowych nie jest konieczne dostarczenie towaru na miejsce transakcji, może on być przechowywany w magazynie lub znajdować się jeszcze u producenta - na giełdzie dokonuje się wówczas sprzedaży lub zakupu dokumentu potwierdzającego własność. Jest to wygodne dla sprzedającego jak i kupującego, gdyż zmniejsza koszty transakcji. Ten sam towar może również kilkakrotnie zmieniać właściciela, co wpływa na ustalenie się cen danego produktu. Określone na podstawie popytu i podaży ceny podawane są do publicznej wiadomości i oddziałują na cenę danego towaru na rynkach światowych.

Najważniejszą instytucją rynku kapitałowego jest giełda papierów wartościowych, której celem jest obrót papierami wartościowymi oraz zapewnienie jednakowego dla wszystkich do nich dostępu. Papierami wartościowymi mogą być akcje, obligacje, bony skarbowe. Właściciel akcji ma prawo do udziału w zyskach spółki. Przedmiotem handlu na giełdzie może być również samo uprawnienie do zakupu akcji, zwane prawem poboru.

Obecnie na świecie funkcjonuje wiele giełd, do największych z nich zalicza się giełdy w Nowym Jorku, Tokio, Londynie, Frankfurcie.

Elementem rynku kapitałowego są transakcje kupna i sprzedaży walut różnych krajów. Banki i instytucje finansowe, w celu pozyskania lub pozbycia się danych walut, wymieniają się nimi, negocjując cenę transakcji. Dokonywane transakcje kształtują kurs danej waluty, czyli jej cenę wyrażoną w innej walucie. W Polsce takie kursy złotego w odniesieniu do innych walut są podawane przez Narodowy Bank Polski.

Kurs waluty ma wpływ na opłacalność handlu zagranicznego w danym kraju. Kiedy na przykład kurs złotego w stosunku do dolara będzie rósł, czyli za sto złotych będzie można kupić coraz więcej dolarów, to zmniejszy się opłacalność eksportu polskich towarów?.

Eksporter otrzyma za swój towar określoną w umowie kwotę w dolarach, ale przy wyższym kursie złotego w stosunku do dolara wartość tej kwoty w złotówkach będzie mniejsza. Gdy natomiast kurs złotówki spada, to import towarów do Polski staje się droższy.

Ważne jest, więc, aby kursy walut były w miarę stabilne, gdyż zapewnia to bezpieczeństwo w planowaniu handlu zagranicznego i jego opłacalność.

Powstanie pierwszej polskiej giełdy po II Wojnie Światowej związane było ze zmianami w systemie gospodarczym polski w latach dziewięćdziesiątych. Przechodzenie polskiej gospodarki z systemu centralnie planowanego do rynkowego umożliwiło utworzenie w kwietniu 1991r. Giełdy Papierów Wartościowych w Warszawie.

Giełda ta jest spółką akcyjną założoną przez Skarb Państwa, a obecnie jej akcjonariuszami są banki, domy maklerskie i Skarb Państwa. Zasady działania warszawskiej giełdy oparto na zasadach giełdy we francuskim Lyonie. W porównaniu do giełd światowych obroty giełdy warszawskiej są znikome, a jej głównym zadaniem jest umożliwienie pozyskiwania przez notowane spółki kapitałów od potencjalnych inwestorów.

Wraz z giełdą powstała Komisja Papierów Wartościowych, która ma przede wszystkim chronić interesy osób i instytucji inwestujących w papiery wartościowe. Sprawuj ona nadzór nad giełdą, domami maklerskimi, funduszami powierniczymi, dopuszcza do obrotu na giełdzie papiery wartościowe, a także dba, aby przedsiębiorstwo ubiegające się o dopuszczenie swoich akcji do obrotu giełdowego poinformowało przyszłych akcjonariuszy o własnej sytuacji ekonomicznej. Każda spółka, która chce wejść na giełdę jest zobowiązana przygotować i udostępnić przyszłym inwestorom prospekt emisyjny. Zawiera on opis wyników finansowych przedsiębiorstwa i stanowi podstawę dopuszczenia jego akcji do publicznego obrotu na giełdzie. Prospekt emisyjny to zbiór informacji o działalności gospodarczej spółki oraz celach, rodzajach i wartości

Emitowanych akcji, a także sposobach ich dystrybucji.

Można się z niego dowiedzieć o wartości kapitału, jakim, jakim dysponuje firma, przedstawione są dane właścicieli spółki. Prospekt podaje również informacje o produktach firmy, jej partnerach handlowych oraz perspektywach i 91strategiach rozwoju.Zakończony jest dokładną analizą finansową wyników spółki. Cel prospektu to dostarczenie wyczerpujących informacji przyszłym inwestorom. Aby mogli oni podjąć świadomą decyzję zakupu akcji spółki.·

Przed II Wojną Światową papiery wartościowe miały postać ładnie wydrukowanych blankietów. Obecnie mają one wartość jedynie dla kolekcjonerów.

Na giełdzie warszawskiej handluje się papierami wartościowymi, które nie istnieją w formie papierowej, a jedynie jako zapis elektroniczny w systemie komputerowym Krajowego Depozytu Papierów Wartościowych(KDPW). Dokonywanie transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych odbywa się za pośrednictwem domów maklerskich, których właścicielami są zwykłe banki,(dlatego biura maklerskie mieszczą się najczęściej w oddziałach różnych banków). Klienci, tak zwani inwestorzy, składają zlecenie dokonania transakcji w biurze maklerskim, w którym wcześniej muszą mieć otwarty rachunek inwestycyjny. Inwestorzy mogą składać zlecenia z limitem ceny, po której chcą sprzedać lub kupić, oraz bez limitu ceny- wówczas nie są w stanie przewidzieć, po jakim kursie zostanie zawarta transakcja. Biura przekazują zlecenia Giełdzie Papierów Wartościowych(GPW), która na podstawie cen zawartych w zleceniach określa kurs, czy aktualną cenę akcji czy obligacji. Po dokonaniu transakcji biuro maklerskie za pośrednictwem banku rozlicza się z klientem oraz z Krajowym Depozytem Papierów Wartościowych, w którym są przechowywane w postaci zapisów elektronicznych wszystkie papiery wartościowe dopuszczone do publicznego obrotu. KDPW zmienia w rejestrach dane właściciela papierów wartościowych i potwierdza dokonanie transakcji a informację o niej przekazuje za pośrednictwem biura maklerskiego do inwestorów. Jest to ostatni etap dokonania transakcji na giełdzie papierów wartościowych.

Rozliczanie papierów wartościowych

Składa zlecenie przekazanie zlecenia

Inwestor biuro maklerskie giełda KDPW

Rozliczenia

Finansowe dokumentowanie

transakcji

Rachunek inwestycyjny w banku

Przepływ informacji podczas transakcji giełdowych.

Rynek kapitałowy składa się z rynku pierwotnego i rynku wtórnego. Rynek pierwotny obejmuje sprzedaż nowych papierów wartościowych(akcji i obligacji)dopuszczonych do obrotu przez Komisję Papierów Wartościowych i Giełd. Ceny papierów wartościowych ustala instytucja wypuszczająca akcje lub obligacje. Sprzedaż odbywa się za pośrednictwem biur maklerskich i jest przygotowaniem do obrotu na rynku wtórnym papierów wartościowych, którego transakcje są dokonywane za pośrednictwem GPW w Warszawie. Cena na rynku wtórnym zostaje ustalona na giełdzie na podstawie prawa popytu i podaży w wyniku transakcji między inwestorami.

Akcje i Obligacje

Podstawowymi papierami wartościowymi na giełdzie są akcje i obligacje.

Akcje to świadectwo posiadania udziału w przedsiębiorstwie, którego formę organizacyjną stanowi spółka akcyjna. Sprzedaż akcji jest jedną z metod pozyskiwania funduszy na rozwój firmy. Posiadanie akcji uprawnia do dywidendy, czyli udziału akcjonariuszy w zysku rocznym spółki. Posiadacz akcji ma prawo do wyboru władz spółki, oraz prawo uczestnictwa w podziale majątku firmy w wypadku jej likwidacji. Spółki emitują dwa rodzaje akcji:

-akcje zwykłe, - które upoważniają właściciela, proporcjonalnie do liczby posiadanych akcji do głosowania w sprawach wyboru rady nadzorczej oraz do udziału w wypracowanych zyskach.

- akcje uprzywilejowane - uprawniają do udziału w głosowaniu, przyznając ich posiadaczom większą liczbę głosów niż akcji oraz otrzymanie określonej dywidendy, zanim zostanie ona wypłacona za akcje zwykłe. Uprawniają także do pierwszeństwa w podziale majątku spółki w wypadku jej likwidacji. Emisja uprzywilejowanych jest ograniczona prawem.

Obligacje to papiery wartościowe emitowane przez Skarb Państwa(obligacje skarbowe), jednostki samorządu terytorialnego(np. obligacje gmin) lub przedsiębiorstwa. Najpowszechniejsze na rynku są obligacje skarbowe, czyli swego rodzaju pożyczka zaciągnięta przez Skarb Państwa u inwestorów, którymi są głównie obywatele i instytucje finansowe. Skarb Państwa zobowiązuje się do wykupienia obligacji po upływie określonego terminu oraz zapłacenia należnych odsetek. Obligacje skarbowe są najbezpieczniejszą formą inwestowania, ale najczęściej dającą mniejsze oprocentowanie niż lokaty terminowe w bankach. Skarb Państwa emituje obligacje detaliczne o wartości nominalnej 100 złotych i obligacje hurtowe o wartości 1000 złotych na okres od dwóch lat do nawet dziesięciu(w wypadku obligacji hurtowych). W celu zachęcenia inwestorów do zakupu obligacji często sprzedawane są one po cenie niższej niż suma, na jaką opiewają jest to sprzedaż z tak zwanym dyskontem. Obligacje jednostek samorządowych i przedsiębiorstw prywatnych odgrywają mniejszą role na rynku kapitałowym i reguły nie są wprowadzanie na giełdę. Obligacje przedsiębiorstw są dla inwestorów obciążone zwiększonym ryzykiem, grożącym utratą pieniędzy w wypadku niewypłacalności firmy, która je wyemitowała.

Po zakończeniu każdej sesji giełdowej, czyli rozliczaniu transakcji kupna-sprzedaży papierów wartościowych w ciągu dnia, publikowana jest CEDUŁA - wykaz zawierający oficjalne informacje o kursach i obrotach poszczególnymi papierami wartościowymi(zwanymi również w języku giełdowym walorami). Ma ona za zadanie dostarczyć inwestorom jak najwięcej informacji pomocniczych w podejmowaniu decyzji i ocenie atrakcyjności poszczególnych papierów wartościowych. Inwestorzy analizują miedzy innymi wskaźnik cena/zysk(C/Z) pokazujący stosunek ceny akcji do zysku, który przedsiębiorstwo osiągnęło w ostatnim roku. Ważny jest też wskaźnik cena/wartość księgowa(C/WK), pokazujący stosunek wartości rynkowej, wynikający z ceny akcji na giełdzie, do wartości księgowej przedsiębiorstwa, wynikającej z wartości jego majątku.

Analiza wskaźników wszystkich spółek jest trudna i bardzo czasochłonna, w związku z tym giełdy dla odczytywania zmian na rynku wyliczają własne wskaźniki zwane indeksami. W Polsce do najważniejszych indeksów należą WIG,WIG20,MIDWIG,TechWIG.

WIG, czyli Warszawski Indeks Giełdowy, ustalony jest na podstawie notowań wszystkich spółek według ich wielkości(duże mają większy wpływ na wysokość WIG-u niż niewielkie przedsiębiorstwa). Jest podstawowym wskaźnikiem istniejącym od początków istnienia giełdy w Warszawie.

WIG-20 uwzględnia tylko dwadzieścia największych firm notowanych na giełdzie ; duży wpływ na jego wielkość mają notowania akcji banków , które są przedsiębiorstwami dominującymi kapitałem .,3

MIDWIG jest podobnie skonstruowany jak WIG-20 , uwzględnia jednak czterdzieści największych spółek giełdowych .

TechWIG to wskaźnik oparty na notowaniach akcji spółek zajmujących się nowymi technologiami, takimi jak informatyka czy telekomunikacja.

Analiza tych wskaźników ułatwia podejmowanie decyzji, w które spółki warto inwestować, a z której zakupem lepiej poczekać.

Zyski na giełdzie osiąga się przez sprzedaż papierów wartościowych,których notowania wzrosły lub przez otrzymanie dywidendy wypłacanej przez spółki, których akcje posiadamy. Jednak gra na giełdzie polegająca na zakupie i sprzedaży papierów wartościowych niesie za sobą duże ryzyko, które się zmniejsza, gdy indeksy giełdowe rosną. Mówi się wówczas, że na giełdzie panuje hossa, gdy indeksy spadają, na giełdzie jest bessa i inwestowanie staje się bardzo ryzykowne.

Giełdy światowe ustalają własne indeksy giełdowe, przy czym w każdym w każdym państwie rynek ma swój wskaźnik uznawany za główny, i tak dla Stanów Zjednoczonych jest Dow Jones na Wall Street w Nowym Jorku, dla Francji - CAC 40 w Paryżu, dla Wielkiej Brytanii FTSE 100 w Londynie, dla Niemiec - DAX we Frankfurcie. Znaczna zmiana wskaźników na jednej z giełd może pociągnąć za sobą podobną zmianę na pozostałych, gdyż w dobie globalizacji gospodarka na całym świecie jest ściśle ze sobą powiązana . Upadek firmy na jednym kontynencie może pociągnąć za sobą kłopoty finansowe przedsiębiorstw leżących w innej części świata, związanych wymianą handlową z tamtą firmą. Również poprawa sytuacji finansowej dużej ogólnoświatowej firmy powoduje najczęściej wzrost notowań kursów akcji tych spółek, które z nią współpracują.

BIBLIOGRAFIA:

Jarosław Korba,

Zbigniew Smutek - „ Podstawy przedsiębiorczości „

6

---