ROZWÓJ EMOCJONALNY DZIECKA W WIEKU DORASTANIA

Wiek dorastania jest tym okresem w życiu człowieka, w którym dokonuje się przeobrażenie dziecka w osobę dorosłą. W bardzo krótkim czasie zachodzą radykalne zmiany fizyczne i psychiczne. Są one łatwo dostrzegalne, a z punktu widzenia wychowawczego wymagają modyfikacji metod postępowania i dużej elastyczności.

Proces dorastania jest niezwykle skomplikowany. Obejmuje on wiele dziedzin osobowości dziecka. Rozpoczyna się w wieku 11 lat i trwa do 15 roku życia.

Ważnym aspektem procesu dorastania jest intensywny rozwój umysłowy, który wyraża się w doskonaleniu wszystkich funkcji poznawczych. Znacznie rozwija się myślenie logiczne ( sensowne ). Większą niż dotychczas rolę odgrywa myślenie abstrakcyjne, wzrasta też ilość zapamiętanych słów abstrakcyjnych. Dużą rolę w okresie dorastania odgrywa wyobraźnia, która znajduje swój wyraz najczęściej w marzeniach i twórczości np. literackiej (wiersze, opowiadania, pamiętniki).

Jako charakterystyczne cechy życia emocjonalnego dorastających dzieci wyróżnia się:

1.Niezwykłą intensywność przeżyć uczuciowych

Przeżycia w tym okresie osiągają stopień wysokiego napięcia. Smutek często ma charakter tragedii, a radość osiąga wysokie szczyty uniesienia.

2.Chwiejność emocjonalną

To samo dziecko przejawia nieraz biegunowo przeciwne skłonności i upodobania np. raz garnie się do ludzi i szuka towarzystwa, innym razem stroni od nich i pragnie samotności. Dorastający młodzi ludzie bardzo łatwo przerzucają się od radości do smutku, od nadziei

do rozpaczy, od entuzjazmu do zniechęcenia.

3.Rozwój uczuciowy

Największy wpływ na emocjonalną sferę życia psychicznego w tym okresie wywiera rozwój fizjologiczny. Szybkie zmiany związane z dojrzewaniem płciowym we wczesnej fazie tego okresu odbijają się ujemnie na psychice dziecka, wywołując uczucia negatywne takie jak: strach, lęk przed niepowodzeniem szkolnym, brakiem popularności, nieśmiałość, zakłopotanie.

Innym często przeżywanym przez dzieci stanem uczuciowym jest gniew.

Pod wpływem gniewu młodzi ludzie reagują zazwyczaj agresją nie tylko fizyczną, ale także

w sposób pośredni np. poprzez krytykę, przekleństwa, uporczywe milczenie itp.

Dojście do równowagi hormonalnej w II fazie tego okresu, zmienia uczucia młodych ludzi w kierunku bardziej pozytywnym. Do głosu dochodzą wówczas uczucia miłości, radości, wzruszenia itp. Wiążą się one wyraźnie z zaspokojeniem potrzeby oparcia, miłości

i czułości.

Podobnie jak dziecko, dorastający potrzebuje poczucia bezpieczeństwa, świadomości, że jest potrzebny i kochany. Pozytywnych przeżyć w tym zakresie dostarcza rodzina, jeśli panuje

w niej odpowiednia atmosfera wychowawcza.

Często obserwowanym zjawiskiem wśród młodzieży jest w tym okresie przekora. Przejawia się ona poprzez krnąbrność, nieposłuszeństwo wobec rodziców i wychowawców. Młody człowiek przeciwstawia się woli wychowawców, wzbrania się wykonać dane przez nich polecenia, zacina się w nieuzasadnionym uporze.

Całe jego zachowanie nabiera cech arogancji, bezczelności i przesadnej pewności siebie. Nieopanowany sposób bycia prowadzi często do konfliktów z otoczeniem.

Wpływ rodziny początkowo olbrzymi, w miarę rozwoju dziecka stopniowo maleje. Stosunek dzieci do rodziny ulega stopniowym przeobrażeniom. Następuje kryzys autorytetu rodziców, konflikty z rodzicami, osłabienie więzi emocjonalnej z członkami rodziny.

Kryzys autorytetu rodziców jest rezultatem wzrostu krytycyzmu u dzieci. Dostrzegają oni u najbliższych cechy, których dotąd nie zauważały, oceniają krytycznie ich postępowanie, motywy działania. Porównują własnych rodziców z innymi ludźmi, z wzorami z literatury czy filmu. W oczach dziecka rodzice spadają z piedestału doskonałości i stają się zwykłymi ludźmi, pełnymi błędów i niedoskonałości.

Na skutek tego tracą nieraz do nich zaufanie, szukają powierników wśród kolegów. Zaczynają mieć własne tajemnice i domagają się, aby rodzice je szanowali.

- 2 -

W każdej sytuacji domagają się, by traktowano ich jak dorosłych. Oczekują uznania, szacunku, prawa do samodzielności w sądach i działaniach.

W okresie dojrzewania osłabia się więź emocjonalna z rodzicami. Objawia się to

np. w unikaniu towarzystwa rodziców, odtrącaniu objawów czułości, zamykaniu się w sobie, obojętności na kłopoty i problemy rodzinne.

Młodzież w tym okresie nie traci jednak potrzeby miłości rodzicielskiej. Przeciwnie, zawsze potrzebuje oparcia i dowodów tej miłości.

Bardzo jest im potrzebna pewność, że są przez rodziców akceptowani, że zawsze mogą liczyć na ich pomoc i zrozumienie. Podkreśla się tu doniosły wpływ atmosfery wychowawczej

i stylu wychowania w rodzinie oraz wzajemne stosunki między rodzicami a dziećmi.

Takie wytwarzają się w rodzinach o atmosferze życzliwości, przy pozytywnym nastawieniu uczuciowym, zainteresowaniu osobą dziecka i cierpliwym stosunku do niego przy równoczesnych łagodnych środkach oddziaływania wychowawczego.

Złe stosunki panują w rodzinie, gry panuje atmosfera wychowania surowego, oschłość uczuciowa, brak wzajemnego zainteresowania i zrozumienia, częste konflikty i napięcia.

Ze względu na potrzebę aktywności i czynu, należy dać dzieciom szansę na zrealizowanie zainteresowań oraz rozwijanie ich aktywności w pozytywnym kierunku np. poprzez zajęcia sportowe, pozalekcyjne, koła zainteresowań, harcerstwo itp.

W ten sposób zostaje zaspokojona potrzeba aktywności i kontaktów społecznych.

W przeciwnym razie młodzież szuka kontaktów w środowiskach patologicznych. Dzieci naśladują dorosłych i przejmują ich role w bardzo dziecinny sposób

( modne stroje, palenie papierosów, picie alkoholu, narkotyki, itp.).

Często te objawy dorosłości są bardzo przejaskrawione, wyolbrzymione, tylko po to, aby zostać zauważonym i zwrócić na siebie uwagę dorosłych.

Jeśli sytuacja taka nie zostanie w porę zauważona, pojawiają się wkrótce problemy

w szkole i w domu, a nieraz kończy się to skrajnym niedostosowaniem społecznym

( ucieczki z domu, wagary, kradzieże, kontakty z policją itp.).

Aby zapobiec problemom trzeba bardzo wnikliwie obserwować młodego człowieka, otoczyć go miłością i serdeczna troską oraz zrozumieniem. Dziecko samo nieraz nie do końca zdaje sobie sprawę co się z nim dzieje, dlaczego zachowuje się tak, a nie inaczej.

Rolą rodziców jest czuwanie nad nim w tym trudnym okresie i wyjaśnienie przyczyn zmian zachodzących w jego organizmie w tym najbardziej burzliwym etapie rozwoju.

opracowała mgr Elżbieta Kilarska

---