DAWNA KSIĄŻKA DRUKOWANA

OPRAWY

1. Funkcje opraw:




• ochronna

• zabezpieczająca

• ozdobna

• spaja książki

• sakwowa - ułatwianie transportu

• prestiżowa

• informacyjna

• własnościowa

• reklamowa

2. Oprawa staropolska

• powstaje introligatorstwo zawodowe

• 1567 r. - Kraków - powstaje I cech introligatorski

• oprawa jest lżejsza i bardziej użytkowa, zmiana stylu architektonicznego, bardziej delikatna

• wprowadzono tekturę jako materiał usztywniający lub cieniutkie deseczki powleczone skórą

3. Materiał do powlekania opraw

• Skóry; owcza, cielęca, wołowa, świńska, dzikiej zwierzyny leśnej, kozia (maroquin, safian, corduan), chargin (wtłaczane ziarna roślinne w skórę zwierzęcia pociągowego)

• Pergamin - zwłaszcza w okresie reformacji

• tkaniny

• metalowe oprawy

4. Motywy opraw

• motyw zasadniczy: bordiura, tłoki, radełka, linie wykonywanie strychulcem

• ornamenty I - radełka z ornamentyką renesansową, gałązki, arabeskowe nici, plecionki, winne latorośle, radełka do ślepych wycisków, radełka do wycisków złotem (serduszko, liście lipowe, litery), plakiety (np. czeski lew, postacie świętych, Pogoń)

• ornamenty II - motywy groteskowe, elementy renesansowe do wytłaczania złotem (lata 30ste)

• ornamenty III - prace z motywami groteskowymi, arabeskowymi

5. Główny styl - arabizujący, islamizujący

Także niemiecki: - figury geometryczne, symetria, użycie skóry świńskiej i tłoków na ślepo, dużo elementów tłoczonych w świetle oprawy i bordiurze, tłoki i plakiety pozytywowe, pokryte niemal w całości dekoracją radełkową i plakietową

6. Cechy oprawy renesansowej: (XV/XVI)

• głównie oprawy skórzane wytłaczane na ślepo,

• ornamentyka: dominują motywy linearne, roślinne, zwierzęce, heraldyczne i napisy wstęgowe

• ornamentyka wzorowana na islamskie, plecionka o rozmaitym układzie laseczek i łuczków, pręcików, punc, złocenia na skórze, złocone obcięcia kart

• wzory centryczne, geometryczne, trój i czwórlistne, łukowe

• tłoki gotyckie i islamskie

• główny element zdobniczy - superesklibris (słowny)

7. Cechy oprawy późnogotyckiej

• przedstawia złocone figurki świętych

• tłoki negatywowe - umożliwiają złocenia

• oprawy grecko-bizantyjskie - ornamentyka islamska

• oprawy plakietowe, medalionowe i architektoniczne

• wykorzystywanie radełek i plakiet

8. Cechy oprawy barokowej: (XVI - XVIII)

• plakiety w stylu rozkwitłego baroku

• rzadziej owalne plakiety arabeskowe

• styl a'la fanfare

• efektywne kompozycje ramowe

• nowość techniczna - tłoki filigranowe

• czasem skromne - gładki pergamin naturalny lub barwiony

• brunatna, nie zdobiona skóra cielęca

• deski powleczone białą świńską skórą

• czasem oprawy srebrne modlitewników

• haftowane - Anna Jagiellonka

9. Cechy oprawy w oświeceniu :




• prosta i lekka

• mała stylizacja ornamentyką

• styl empire

• delikatne ornamenty w bordiurze

• zwierciadło puste lub bogate w ekslibris

• oprawy koronkowe i złocone

• odciski złoconych muszelek

• złote, okrągłe pieczęcie z głowami Króla Kazimierza Wielkiego

11. Wykończenia opraw:

• okucia - chroniły od wytrać, element zdobniczy, na rogach i środku zwierciadła oprawy

• klamry - kawałek skóry z metalowym hakiem na końcu, czasem całe metalowe, aż do późnego baroku, zazwyczaj 2 klamry na brzegu

• wiązadła taśmowe - z kolorowych wstążek, tasiemek lub skórzanych pasków

• łańcuchy - zazwyczaj przy większych foliałach

• introligatorski rejestr - szereg języczków lub małych guziczków ze skóry, ułatwiał znalezienie danego tekstu

12. Zdobienie oprawy ma 2 aspekty:




• artystyczna wartość ornamentyki

• sposób technicznego wykonania ozdób

13. Technika zdobienia opraw:

• tłok - ma kształt pieczątki

• metalowa główka i drewniany trzonek

• na płaskiej powierzchni wygrawerowany ornament

• kształty: okrągły, kwadrat, podłużny, romboidalny, liść, rozeta, gałązka itp.

• wzory geometryczne, roślinne i figuralne

• motywy: łodyżka z listkami, kwiatami, owocami, szyszka, żołądź, liść latorośli, dzwonek, serduszko, trójlistek, anielska główka ze skrzydełkami

• radełko - wąski walec obracający się na osi

• na powierzchni walca wygrawerowany ornament ciągły lub rytmiczny

• poznaje się po tym, że płaszczyzna nacisku jest absolutnie jednakowa , brak przerw czy odchyleń

• motywy roślinne, medaliony portretowe współczesnych postaci, figury alegoryczne, heraldyczne, serie scen myśliwskich i rodzajowych, fryz ze stylizowanych liści, pas ornamentalny z elementami arabeskowymi, kandelabr z elementami dzwonków

• plakieta - płytka w kształcie kwadratu, medalionu, owalu lub narożnika

• zawsze w centrum

• najczęściej: portrety i figury alegoryczne, sceny biblijne oraz tarcze herbowe

• tłoczone prasą na oprawie

• motywy: Panna Maria w wirydarzu, Chrzest Chrystusa, święci Jerzy, Hieronim, Piotr, Paweł, Katarzyna, Dawid psalmista

• punca - stempelek w kształcie księżyca, koła, gwiazdki,

• do zdobienia na brzegach (puncowanie)

• filet - wąska długa, łykowato nachylona powierzchnia

• do robienia równoległych linii złoconych i wąskiego wzoru koronkowego

• strychulec - mocny, zgięty pręt osadzony na długim trzonku

• do robienia linii, które pierwotnie były jedynie ozdobą, z czasem dla podziału zwierciadła na pola mniejsze

14. Sposoby tłoczenia:

2. na ślepo - odciśnięty wzór nie jest pokryty żadną barwą, na zwilżonej skórze ręcznie robiono głębokie odciski, które były ostre i trwałe, przyciemnione i błyszczące (np. imię introligatora)

3. złocone - cieniutkie płatki złota wtłaczano gorącymi stemplami w skórę, stosowano tłoki i plakiety negatywowe, które dawały rysunek wklęsły

15. Znani introligatorzy:

1. Maciej z Mazowsza - pierwszy znany z imienia, oprawa z 1340 r „Antyfonarz Klarysek”

2. Klemens z Sandomierza - 1464 oprawa książki dla uczonego Uniwersytetu Krakowskiego, nazwisko figuruje na oprawie

3. Michał z Klepasza - 1433- oprawa nabytego rękopisu, student U. K.

4. Walenty z Pilzna - introligator w środowisku studenckim

5. Jerzy Moeller - od 1547 zaczyna część opraw książek z biblioteki króla Zygmunta Augusta (data + Sigismundi Augusti Regis Poloniae Monumentum)

Dawna książka drukowana



1

---