STANOWISKO
RADY GOSPODARKI ŻYWNOŚCIOWEJ
PRZY MINISTRZE ROLNICTWA I ROZWOJU WSI
W SPRAWIE BEZPIECZEŃSTWA ŻYWNOŚCI
Doświadczenia ostatnich lat transformacji wykazały, że procesy samoregulacji rynkowej nie rozwiążą specyficznych problemów związanych z szeroko rozumianym przetwórstwem żywności i harmonijnym działaniem łańcucha żywnościowego. Ewidentne tendencje rozwojowe wskazują, że rola Państwa będzie się umacniała w stanowieniu i egzekwowaniu wymagań dotyczących bezpieczeństwa pasz i żywności, a kreowanie jakości i coraz wyższych wymagań będzie domeną producentów i gry rynkowej.
Bezpieczeństwo żywności to podstawowy priorytet i oczekiwanie konsumentów w stosunku do nabywanej i spożywanej żywności.
Sprawą wymagającą pilnego rozwiązania w obszarze „żywność” („gospodarka żywnościowa”) jest wydzielenie tego obszaru jako działu administracji rządowej, czego brak jest w obowiązującej ustawie o działach administracji rządowej. Konsekwencją takiego rozwiązania powinno być powołanie jednego centralnego ośrodka - ośrodka administracji rządowej, koordynującego i nadzorującego problematykę surowcową, przetwórczą, dystrybucji i wykorzystania żywności w całym łańcuchu żywnościowym, który powinien być podległy prezesowi Rady Ministrów. Organ ten powinien być ustawowo zobowiązany do ścisłej współpracy z organizacjami zrzeszającymi producentów i operatorów sektora żywności oraz organizacjami konsumentów w Polsce.
Produkcja żywności bezpiecznej dla konsumenta wymaga spełnienia rozwiązań systemowych zharmonizowanych ze strategią bezpieczeństwa żywności w Unii Europejskiej, co powinno być oparte na następujących filarach:
spójnym i przejrzystym prawie żywnościowym,
wyspecjalizowanej jednostce koordynującej wszystkie służby państwowych i samorządowych organów administracji,
urzędowej kontroli żywności wspierającej wdrożenie i nadzorującej prawo żywnościowe w łańcuchu żywnościowym „od pola do stołu”,
zwiększeniu odpowiedzialności ludzi działających w biznesie żywnościowym - operatorów żywności.
Zatem niezbędnymi warunkami są:
stanowienie jasnych, precyzyjnych i jednoznacznych regulacji prawnych dotyczących całego łańcucha żywnościowego. Priorytetami prawa żywnościowego powinny być: ochrona zdrowia i bezpieczeństwa konsumenta uzyskanego poprzez bezpieczeństwo żywności, przy uwzględnieniu dbałości o: pasze, dobrostan zwierząt i ochronę roślin oraz środowisko,
utworzenie urzędu do spraw bezpieczeństwa żywności,
utworzenie jednej inspekcji żywności skoncentrowanej przede wszystkim na obszarze bezpieczeństwa żywności,
zbudowanie oraz realizacja programu komunikacji społecznej dotyczącego bezpieczeństwa.
Prawo żywnościowe w zapewnieniu bezpieczeństwa żywności
Aktualny stan uregulowań prawnych dotyczących żywności w Polsce,
w tym jej bezpieczeństwa, jest daleko nie zadawalający. Rozproszenie uregulowań prawnych dotyczących żywności w kilkudziesięciu aktach prawnych (ustawach i rozporządzeniach) utrudnia znajomość tego prawa i jego stosowanie w praktyce gospodarczej.
Trwający od kilku lat proces harmonizacji polskiego prawa z prawem Unii Europejskiej w obszarze żywności cechuje się dysproporcjami we wdrożeniu wymogów prawa i efektywnego jego stosowania. Wydanie dopiero w ostatnich dwóch-trzech latach kilkudziesięciu aktów prawnych, w których zapisy często są wzajemnie sprzeczne, nie spójne lub nie jasne, odbyło się w pośpiechu, często bez należytej konsultacji społecznej, z naruszeniem zasady przejrzystości. Tym bardziej, że obecne dostosowanie prawa polskiego polega głównie na dostosowaniu do celów stanowionych w dyrektywach UE. Pomija się fakt, że w okresie ostatnich trzech lat od ukazania się „Białej Księgi Unii dotyczącej Bezpieczeństwa Żywności” wydano w Unii szereg regulacji prawnych w formie rozporządzeń, które obowiązują wprost kraje członkowskie, a Polskę będą obowiązywały od dnia akcesji.
W tej sytuacji wskazane jest podjęcie prac nad opracowaniem jednolitego zbioru polskich uregulowań prawnych, zharmonizowanego z prawem UE oraz jego uchwalenie przez Sejm RP jako PRAWO ŻYWNOŚCIOWE.
2. Urząd ds. bezpieczeństwa żywności
Należy podjąć działania w celu utworzenia jednego organu administracji rządowej - Urzędu ds. Żywności, w celu zapewnienia nadzoru państwa w zakresie tworzenia, wdrażania i przestrzegania przepisów prawa żywnościowego, bezpieczeństwa zdrowotnego i koniecznej swobody gospodarczej.
W celu powołania takiej instytucji konieczne jest wydzielenie żywności jako działu administracji rządowej, czego brak jest w obowiązującej ustawie o działach administracji rządowej.
Struktura i zadania tego Urzędu powinny być wzorowane na strukturze i zadaniach European Food Safety Authority (EFSA) i urzędach funkcjonujących krajów członkowskich UE.
Działalność Urzędu powinna opierać się na obiektywnych podstawach naukowych z wykorzystaniem analizy ryzyka i na tej podstawie określać programy zarządzania ryzykiem i plany krajowego nadzoru i kontroli urzędowej przestrzegania prawa żywnościowego w łańcuchu żywnościowym. Organizacja ta powinna być niezależna w swoich ocenach, biorąc pod uwagę zagrożenia bezpieczeństwa konsumenta przez żywność. Jednakże w stosowanych środkach powinna uwzględniać ekonomiczne aspekty funkcjonowania łańcucha żywnościowego. Pozwoli to wyeliminować pokrywanie się obszarów kontroli, obniżyć koszty kontroli urzędowej, określić jasno kompetencje oraz lepiej wykorzystać zaplecze laboratoryjne.
System Urzędowej Kontroli Żywności
Celowe jest stworzenie jednej kompleksowej Inspekcji Żywności, mającej w sposób całościowy sprawować nadzór nad procesami produkcji, przetwórstwa i obrotu żywnością. Obowiązujący aktualnie w Polsce system nadzoru nad żywnością, na który składa się kilka jednostek kontrolnych, nie jest efektywny i stanowi dodatkową barierę administracyjną w funkcjonowaniu podmiotów z obszaru biznesu żywnościowego. Obecnie urzędowy nadzór nad żywnością prowadzi kilka organów kontrolnych podlegających różnym resortom. W rezultacie obszary działania poszczególnych służb często się nakładają, brak jest wzajemnej koordynacji programów nadzoru. Wskutek rozproszenia wielu laboratoriów, inspekcje nie dysponują sprzętem koniecznym do wiarygodnych, porównywalnych badań wykonanych w oparciu o uznane współczesne metody. Obecnie zasadne wydaje się wsparcie tego systemu przez niezależne akredytowane jednostki laboratoryjne, przynajmniej do czasu uzyskania akredytacji przez wszystkie jednostki urzędowej kontroli w pełnym zakresie.
Odpowiedzialność operatorów żywności
Odpowiedzialność za bezpieczeństwo odgrywa zasadniczą rolę na wszystkich etapach łańcucha żywnościowego:
Na etapie produkcji pierwotnej niezbędne jest zachowanie dobrych praktyk w uprawie i hodowli gwarantujących bezpieczeństwo surowców do przetwórstwa oraz produktów nieprzetworzonych.
W produkcji, przetwórstwie, dystrybucji żywności niezbędne jest stosowanie dobrych praktyk, w szczególności dobrej praktyki higienicznej (GHP) i dobrej praktyki produkcyjnej, które stanowią podstawę do wdrożenia systemu zapewnienia bezpieczeństwa żywności - HACCP, dzięki któremu operator żywności może dowieść, że prowadzone przez niego procesy znajdują się pod kontrolą pod względem zapewnienia bezpieczeństwa żywności.
Istotną rolę w tym procesie odgrywają również podmioty wprowadzające żywność do obrotu: zarówno typowe jednostki handlu detalicznego, jak i wielko powierzchniowe sieci handlowe, których rola stale wzrasta. Istotne jest, aby firmy te przestrzegały zasady dobrych praktyk, szczególnie w zakresie przechowywania żywności, między innymi w zachowaniu łańcucha chłodniczego oraz przestrzegania okresu trwałości. Należy zaznaczyć, że jednostki handlowe prowadzące działalność również w obszarze przetwórstwa i konfekcjonowania żywności powinny spełniać te same wymagania co przedsiębiorstwa produkujące żywność.
Odpowiedzialność wszystkich podmiotów łańcucha żywnościowego powinna być przedmiotem programów edukacyjnych i kampanii społecznych.
Edukacja w zakresie bezpieczeństwa zdrowotnego żywności
Istnieje potrzeba przygotowania szerokiego programu edukacyjno-informacyjnego, skierowanego zarówno do producentów, dystrybutorów, jak i do konsumentów. Często brak elementarnej wiedzy może być przyczyną zagrożenia zdrowia i bezpieczeństwa związanego z żywnością lub paszami. Należy pamiętać, że o bezpieczeństwie pasz i żywności nie stanowią tylko ogniwa łańcucha żywnościowego, ale również wszystkie branże i przemysły pracujące i wspierające ich działalność.
Taki program edukacyjny powinien również uwzględniać aspekty etyczne w biznesie żywnościowym. Należy pamiętać, że ani uregulowania prawne, ani obligatoryjne systemy zapewnienia bezpieczeństwa zdrowotnego żywności nie spełnią swojej roli, jeżeli nie będą przestrzegane zasady etyki w biznesie żywnościowym i taki kodeks dobrych praktyk należy opracować i upowszechniać w grupach producenckich, stowarzyszeniach, branżowych organizacjach, itp.
Warszawa, maj 2004r.
6