"Pranie mózgu" ("przymusowa perswazja")

Opr. Centrum Przeciwdziałania Psychomanipulacji

"Pranie mózgu" (z j. ang. "brainwashing") nie jest terminem naukowym, lecz wyrażeniem, utworzonym przez reportera amerykańskiego, Edwarda Huntera w celu wyjaśnienia "nawróceń", jakie pod wpływem technik perswazji, stosowanych przez chińskich komunistów podczas wojny koreańskiej, wystąpiły u niektórych jeńców amerykańskich wojennych.

Kryteria rozpoznawcze "prania mózgu" ("przymusowej perswazji") wg. Zimbardo:

1) nagła, dramatyczna zmiana przekonań i wartości, zamiast stopniowej ewolucji nowego stanowiska,

2) brak dostępu do zwykle używanych źródeł informacji, aprobaty i porównań społecznych,

3) uwięzienie w miejscu, gdzie dopływ informacji, jak również źródła wzmocnienia społecznego są kontrolowane,

4) ustawiczny kontakt z osobami dokonującymi perswazji,

5) obietnica, że obecna sytuacja jest jedynie chwilowa i że powrót do dawnej sytuacji jest możliwy (Zimbardo Ph., op. cit. s. 557).

3 etapy "przymusowej perswazji" Edgara Scheina

Edgar Schein (autor "Coercive persuasion", kierownik zespołu amerykańskich psychologów, badającego repatriantów z Chin) w oparciu o wywiady z żołnierzami i założenia dynamiki grupowej Kurta Lewina opracował trójstopniowy model wyjaśniający zmiany, jakim podlegali uczestnicy badań:

1) rozmrażanie,

Celem było wywołanie destabilizacji psychofizycznej poprzez okresowe ograniczenia snu i pożywienia, poddanie jeńców długotrwałemu oddziaływaniu różnorodnych czynników stresowych oraz informacji, które burzyły ich dotychczasowe zaufanie do samego siebie i wyzwalały silne poczucie winy (np. z powodu wyimaginowanych zbrodni wojennych).

2) przekształcanie,

Drugi etap polegał na oferowaniu konkretnych wzorców do naśladowania oraz manipulowaniu wyszukanym systemem kar i nagród (sprawdzała się tu min. tak niewielka nagroda jak dodatkowa paczka papierosów) w kierunku wywołania choćby minimalnych prokomunistycznych zmian w zachowaniu i myśleniu.

3) zamrażanie.

Celem ostatniego etapu było utrwalanie i pogłębianie tych zmian poprzez skłanianie jeńców do coraz większych i bardziej zobowiązujących zaangażowań, zgodnych z tymi, które już wcześniej u nich wywołano. Skłaniano ich np. do publicznych deklaracji swoich "nowo przyjmowanych poglądów".

5 grup zabiegów, występujących w procesie "prania mózgu" (w oparciu o literaturę, traktującą o "brainwashing" wyodrębnił Stanisław Siek):

1. rozstrajanie organizmu, próby rozbijania dotychczasowej struktury osobowości

• - izolowanie człowieka od działania bodźców z zewnątrz

• - pozbawianie snu

• - wycieńczanie głodem

• - narażanie na heteroseksualne frustracje

2. zmniejszanie poczucia bezpieczeństwa

3. doprowadzanie do degradacji obrazu siebie i wyzwalania silnego poczucia winy

4. doprowadzanie osobowości do stanu regresji

5. ofiarowanie nowego życia

Podstawową różnicę między procesem "brainwashing" (zastosowanym np. w Chinach) a zjawiskiem głębokiej psychomanipulacji (występującym we współczesnych grupach psychomanipulacjnych), stanowi wykorzystanie przymusu fizycznego. Poza tą kwestią istnieje jednak wiele podobieństw, co oczywiście warto wykorzystywać przy wyjaśnianiu procesu psychomanipulacji.

O ile amerykańscy jeńcy w chińskich obozach byli uwięzieni, a obywatele komunistycznych Chin nie mogli pozwolić sobie na deklaracje niezależności w myśleniu, obawiając się surowych restrykcji (z karą śmierci włącznie), o tyle członkowie grup psychomanmipulacyjnych sami podkreślają, że ich przynależność do organizacji jest efektem wolnej decyzji, pozbawionej jakiegokolwiek przymusu.

Proszę więc zauważyć, że o wiele trwalszą zmianę przekonań zwykle uzyskuje się, bez wykorzystania rozwiązań siłowych. Wpajanie nowych przekonań pod przymusem może prowadzić do pewnych zmian w myśleniu, ale z reguły na krótką metę. Zmiany te mają bowiem charakter adaptacyjny: gdy znika motywacja zewnętrzna (tj. groźba kary), nie istnieją wyraźne przyczyny, dla których należałoby dalej wierzyć w to, w co się wierzyło. Jeśli natomiast grupie uda się - manipulując informacjami na swój temat, uczuciami i niezaspokojjonymi potrzebami człowieka - doprowadzić osobę, do stanu, w którym zacznie jej zależeć na dalszych kontaktach z członkami grupy - szybko nastąpi proces identyfikacji z samą grupą i uwewnętrznienia jej przekonań. Młody człowiek, z wewnętrzną motywacją do coraz większego zaangażowania w działalność grupy, nie będzie świadomy tego, że wiele "przypadkowych" pytań, jakie mu zadano, "spontanicznych" rozmów i spotkań; tak naprawdę było starannie wyreżyserowanych. Gdy z czasem o tym się dowie się, będzie miał już na tyle zmienione przekonania, że sam w ten sposób zacznie pozyskiwać nowe osoby.

Opr. Centrum Przeciwdziałania Psychomanipulacji

Menu:

• Podstawowe informacje o sektach
  i psychomanipulacji

• Baza informacji

• Gdzie i jak uzyskać pomoc?

• Kontakt z naszym ośrodkiem

• Archiwum czasopisma "Sekty i Fakty"

Aktualności:

• Reklama leku homeopatycznego sprzeczna z Kodeksem Etyki Reklamy

• Nareszcie w Polsce: Słownik sekt, nowych ruchów religijnych i okultyzmu

• Ryszard Mohan Matuszewski napisał o mnie piosenkę!

• Himawanti znów szkaluje Dariusza Pietrka!

• Nowa książka na rynku: "Psychologia a New Age"

• więcej...

Nowe artykuły:

• „Trzymam kciuki” - uprzejmość czy przesąd?

• Pierścień Atlantów

• Kup Pan poduszkę, czyli manipulacje handlowe

• NEW AGE puka do naszych drzwi - cz.2

• Scjentologiczny psycho-bełkot

• więcej...

CPP poleca:

---