PRACA Z OPOREM
Przez opór rozumiemy świadome lub nieświadome unikanie penetracji pewnego obszaru treściowego. Często celem diagnosty jest zdobycie informacji o obszarze, który jest trudny lub intymny dla OB, by ustalić jej podstawowe sposoby doświadczania i postępowania. Aby to osiągnąć, trzeba stworzyć takie warunki, w których będzie mogła i chciała się otworzyć. Diagnosta odbiera opór jako przeszkodę w realizacji zadania - warto pamiętać, że opór to nasz problem, a nie osoby badanej. Osoba badana czuje się już i tak niekomfortowo, ponieważ dotyka ważnego obszaru swojego życia albo ze swoich powodów nie ma ochoty opowiadać nam o jakiejś części swojego życia. Pamiętajmy, że OB. ma prawo odczuwać trudności przy poruszaniu głębokich i intymnych treści, a także ochrony osobistych treści, ma więc prawo do manifestowania oporu.
Przykładowe przejawy oporu: przeciągające się milczenie, zmiana tematu, mówienie głównie o innych zamiast o sobie, intelektualizowanie, pogorszenie się jasności wypowiedzi, pustka w głowie, zachowania niewerbalne, domaganie się rad od diagnosty, atak na formę wywiadu oraz na diagnostę. Generalnie wszystko co utrudnia kontakt ze strony OB (świadome lub nie).
Źródła oporu:
1. Wewnętrzny:
¨ lęk : samo skoncentrowanie uwagi na trudnym temacie może budzić napięcie, którego OB. chce uniknąć; lęk przed ujawnieniem osobistych faktów, związany z poczuciem oddawania swoich tajemnic; przed penetracją jakiegoś obszaru treściowego, żeby nie odkryć w sobie samym czegoś nieznanego lub trudnego, co trudno byłoby zasymilować z aktualnym obrazem siebie;
¨ wstyd (opór generalnie słabszy niż przy lęku): przeświadczenie, że o pewnych sprawach nie należy w ogóle mówić lub mówić temu diagnoście (np.. młodemu chłopakowi o problemach z własnymi dziećmi w wieku diagnosty); utrata dobrego wizerunku siebie w oczach diagnosty;
¨ poczucie winy: ujawnienie faktów stawiających w złym świetle bliskich OB.
2. Postępowanie diagnosty: np.: brak zainteresowania wypowiedziami OB.(dlatego ważne jest ujawnianie, że słuchamy i rozumiemy OB.), ocenianie, warunkowe akceptowanie (np. pod warunkiem otrzymywania logicznych odpowiedzi)
Techniki radzenia sobie z oporem
Istotą technik radzenia sobie z oporem jest zwiększanie stopnia bezpieczeństwa OB., a nie nasilanie atmosfery zagrożenia i nacisku. Próbujmy znaleźć w trudnym temacie obszar, o którym badanemu łatwiej jest mówić (np. zamiast pytać wprost o kontakty seksualne, można spytać szerzej o kontakty towarzyskie lub typ mężczyzn/kobiet atrakcyjnych dla OB.).
Możliwe sposoby to:
milczenie (informuje OB, że od niej zależy kontynuowanie tematu, może go kontynuować lub nie);
przeformułowanie pytania (na bardziej ogólne lub zmiana tematu do czasu aż będzie można wrócić do zarażającego obszaru);
komunikaty o dostrzeganiu trudności OB.("Widzę, że jest panu niełatwo mówić o tym");
parafraza;
domyślanie się intencji (np. „Rozumiem, że w tej chwili woli Pan/Pani zachować to dla siebie / swoje myśli, uczucia dla siebie”)
konkretyzacje wypowiedzi (przejście z ogólników na konkrety, "A jak u Pana rozwiązuje się konflikty domowe?", „I co Pan mówi, jak szef każe Panu to zrobić/ jak szef Pana obraża?”);
dodatkowe informacje (podkreślanie specyfiki sytuacji i zobowiązań diagnosty wobec OB., „Chciałam tylko przypomnieć, że rzeczy, o których mówisz, pozostają tylko do wiadomości mojej i prowadzących zajęcia. Wobec wszystkiego, o czym mówisz, obowiązuje nas tajemnica zawodowa”);
inne.