„Jesteśmy odpowiedzialni za kształt każdego człowieka... Nie zostawiajmy ludzi sam na sam z ich pustką” Uzasadnij, że literatura współczesna towarzyszy wiernie ludzkim dążeniom, niepokojom, zwątpieniom.
WSTEP: Literatura współczesna różni się od twórczości poprzednich epok nastawieniem wobec człowieka. W naszej epoce człowiek staje się głównym tematem literackim, a twórczość, zwłaszcza poezja, jest nieustannym dialogiem człowieka z człowiekiem o fenomenie ludzkiego życia. Pisarze chcą pomóc ludziom znosić trudy życia we współczesnym świecie, wyrażać niepokoje, koić zwątpienie, umacniać dążenia.
l. Poczucie zagrożenia wojną, porażenie pamięci
To jeden z ważniejszych problemów literatury współczesnej. Wciąż żyjemy z pamięcią o wojnie, tkwiącą jak cierń w mózgach. Nie tylko "ocaleni", którzy mają świadomość, że wojna okaleczyła ich człowieczeństwo, ale ich wnukowie czują, iż zabiła wartości moralne i zasady. Podmiot liryczny wiersza Różewicza Lament mówi: "Jestem mordercą" i dodaje, że można zabić człowieka i zaraz potem iść do łóżka z kobietą. Zagubiła się gdzieś wartość ludzkiego życia, zginęła miłość. Tylko wspomnienie o pomordowanych wciąż trwa (Róża) i każe krzyczeć w nocy. Bohater Kartoteki czuje się "uwalany w błocie i krwi" i nie chce mu się już w nic angażować, nie wierzy, by mógł coś zmienić w absurdalnym świecie.
2. Świadomość upadku systemów moralnych
Wojna obaliła wszelkie systemy moralne. Podmiot liryczny wiersza Ocalony mówi: "Pojęcia są tylko wyrazami ", "Jednakowo waży cnota i występek ". Upadek wartości dostrzega też Cz. Miłosz. Wiersz Campo di Fiori zawiera posępną refleksję o ludziach, którzy potrafią się bawić w cieniu stosów i pod murami walczącego getta. Dlatego w Traktacie moralnym poeta poucza, by nie zapominać o podstawowych wartościach, takich jak dobro i prawda, nie dawać się zwieść kłamstwom polityków, brać udział w życiu publicznym.
Wiersz Oeconomia divina jest ostrzeżeniem przed odrzuceniem zasad etycznych i norm moralnych, co może doprowadzić do chaosu i katastrofy. Piosenka o końcu świata jest także ostrzeżeniem przed ostateczną zagładą, która zbliża się bezszelestnie, nie zapowiadana błyskawicami i grzmotami. Wiersze Dziecię Europy i Portret z polowy XX w zawierają charakterystykę współczesnego zakłamanego, obłudnego, wyedukowanego przez wojnę człowieka, wykorzystującego zdobyte "umiejętności" w codziennym powojennym życiu.
Wiersz Różewicza Wygaśnięcie Absolutu zawiera równie pesymistyczną diagnozę: człowieka nie stać już na refleksję na zasadnicze tematy, "marnieje religia filozofia sztuka ", ubożeje język, poezja staje się niepotrzebna, wystarczają gazety i sztuka masowa.
3. Nieumiejętność odnalezienia się we współczesnej rzeczywistości
Upadek wartości prowadzi do poczucia zagubienia. Nawet nie ma dna, od którego można by się odbić. Człowiek czuje się samotny, osaczony, spragniony miłości:
"ludzie ludzie
zlitujcie się
rzućcie kruszynkę miłości ",
a jednocześnie do niej niezdolny.
Bohater Kartoteki jest bierny, nic mu się nie chce, zwątpił w sens jakiegokolwiek działania. Ma poczucie winy, bo klaskał, przytakiwał politykom, a teraz czuje się .,pusty jak bazylika w nocy ". Jego odbiór świata jest powierzchowny, nie umie porozumieć się z ludźmi ani starszymi (Wujek), ani młodszymi (niemiecka dziewczyna).
Mrożek z kolei ukazuje w dramacie kryzys współczesnej rodziny, upadek wartości, chaos, anarchię, do której doprowadziły kolejne rewolucje obyczajowo-artystyczne. Tęsknota za porządkiem wywołuje bunt bohatera - Artura - jednak pozbawiony efektów, jak każdy bunt jednostkowy. Sztuka jest też ostrzeżeniem przed dyktaturą, która staje się w pewnym momencie jedyną alternatywą wobec totalnego chaosu.
4. Upowszechnianie wartości uniwersalnych i postawy heroicznej
Już Cz. Miłosz i T. Różewicz ukazując świat bez zasad wskazywali, że ratunkiem jest powrót do podstawowych uniwersalnych chrześcijańskich wartości. Ich obrońcą jest Z. Herbert. W wierszu O Troi wyraźnie mówi, iż należy ich szukać w przeszłości. O zadaniach sztuki poeta wypowiada się w wierszu Nike, która .się waha - artysta nie powinien utrwalać postaw pełnych wahań, lęków, a uczyć postaw heroicznych, wypełniania powinności. Takiej po
I stawy uczy Herbert w wierszu Przesłanie Pana Cogito, w którym mówi o odwadze, dzielności w życiu codziennym. Pan Cogito nie aprobuje otaczającego go świata, buntuje się w imię praw rozumu i godności człowieka. Wybiera "postawę wyprostowaną ", odwagę wierność wyznawanym zasadom.
5. Pochwała codzienności, zwyczajności i odrębności każdego człowieka Lekarstwem na zwątpienie i niepokoje ma też być pochwała codzienności, zwyczajności. Spotykamy ją w twórczości M. Biatoszewskiego, np. Podłogo, błogosław! Wiersz wywód jestem'u zawiera ciekawą refleksję o życiu. Podmiot liryczny zadaje sobie pytanie, co to znaczy, że się jest i dochodzi do wniosku że "Każdy dla siebie jest najważniejszy ", że należy siebie akceptować polubić bo "i tak taki jest się jaki jest". Białoszewski pochwala "leżenie" jako stan odpoczynku i rozmyślań o sobie i o życiu. Leżenie czyni człowieka lepszym, uczy go kontemplacji i dystansu do siebie i rzeczywistości. Ten króciutki wierszyk jest wyrazem buntu przeciwko pod- porządkowaniu człowieka celom zbiorowym. Poeta stwierdza, że, głównie jest się "samemu człowiekiem też". Najpiękniej o człowieku jako fenomenie, który "wydarzył się : pod jedną z gwiazd prowincjonalnych" pisze W. Szymborska. Zachwyca się osiągnięciami człowieka i ze zdumieniem patrzy na słabość, kruchość tej niezwykle ambitnej i żywotnej istoty. Zachwyt i zdumienie budzi samo istnienie człowieka mimo tylu przeciwności. Zadziwiają pragnienia człowieka, który nie chce żyć na wyspie pięknej jak raj, uporządkowanej, gdzie wszystko jest pewne i ustalone, a woli tajemnicze, nieobliczalnie nurty oceanu życia. Poetka często posługuje się ironią. W wierszu Cebula ironicznie zachwyca się jasnością, przejrzystością budowy cebuli. Człowiek w porównaniu z cebulą jest dziwny, pełen sprzeczności tajemniczy. Wszystko w nim jest pokręcone, skomplikowane, bo "jest nam odmówiony idiotyzm doskonałości ".
6. Ostrzeganie przed systemami totalitarnymi, narzucanymi ideologiami
Twórcy literatury XX w., niestety, nie mogą uciec od polityki. Pisząc o problemach człowieka żyjącego w tej epoce, muszą ostrzegać przed zagrożeniami politycznymi. Te zadania spełnia J. Andrzejewski w swych powieściach-parabolach. W Bramach raju przestrzega przed uleganiem mitom zbiorowym, które służą głównie do manipulowania ludźmi osiągania osobistych celów i interesów. W powieści Ciemności kryją ziemię pisarz demaskuje schematy, według których funkcjonują systemu totalitarne. S. Mrożek w Tangu ostrzega przed nadmierną wolnością, prowadzącą do anarchii i ostatecznie do dyktatury. G. Orwell w swych powieściowych antyutopiach dokładnie opisuje państwo totalitarne i to, co czyni ono z człowiekiem. Na rzeczywistość, w jakiej przyszło im żyć, nie zgadzają się również współcześni poeci i opisują ją w ciemnych barwach. W wierszu Dom poetka przedstawia sytuację podmiotu lirycznego, który tęskni za domem - synonimem ciepła, rodziny, miłości - a mieszka w bloku o niezliczonych piętrach, wśród anonimowych sąsiadów. Nie umie odnaleźć się w tej rzeczywistości, więc się buntuje.
Jest to wiersz o wyborach i jednocześnie pozbawiona złudzeń refleksja o powojennej rzeczywistości, o kłamstwach propagandy, o fałszu w mediach. Naród traktowany jest brutalnie i instrumentalnie, po wyborach zostaje "wręczony królowi ".
Wiersz S. Barańczaka też dotyczy powszechnego zakłamania. v- Nadużywanie słowa prawda spowodowało jego dewaluację. Barańczak poprzez analizę zwrotu "spojrzeć prawdzie w oczy" stara się odnaleźć jego pierwotny sens i wartość. Wiersz Mieszkać to wyliczanka prostych zwrotów. To, co istotne, zawarte jest w nawiasach. Budowa utworu sugeruje, że w życiu człowieka najważniejsze sprawy spychane są na margines, a człowiek, "ósmy cud .świata ", prowadzi nędzną egzystencję w czterech ścianach własnego mieszkania, nie zastanawia się nad sobą, swym życiem, postępowaniem.
III. WNIOSKI: "Jesteśmy odpowiedzialni za kształt każdego człowieka " - słowa te świadczą o wielkiej odpowiedzialności, jaką wzięli na siebie współcześni twórcy literatury. Pisarze chcą wpływać na wrażliwość, uczulać na to, co ważne, uczyć zasad moralnych. Świadomość upadku wartości w dzisiejszym świecie zmusza pisarzy do podjęcia się tego trudnego zadania - "Nie zostawiajmy ludzi .sam na .sam z ich pustką ". Człowiek współczesny żyje w pośpiechu, zajęty pracą nie ma czasu na refleksję, wieczorem w czterech ścianach swego mieszkania ogląda telewizję. Takie życie pustoszy duszę, pozbawia życia wewnętrznego. Pustkę może wypełnić zaduma, namysł nad książką, wierszem. Twórcy w ten sposób chcą towarzyszyć ludziom w ich trudach, rozterkach, dążeniach, niepokojach. Przytoczone przykłady dobitnie o tym świadczą.