Szkoła jako instytucja wychowawcza (proces wychowania)

Proces wychowania obejmuje całe społeczeństwo i towarzyszy człowiekowi przez całe życie. Najpierw jesteśmy wychowankami, później sami stajemy się wychowawcami, choć nadal ulegamy wszelkim wpływom wychowawczym.
Na ogół wychowanie jest rozpatrywane jako proces, czyli swoisty rodzaj ludzkiego działania, lub jako wynik czy produkt oddziaływań wychowawczych.
Wychowanie jako proces utożsamiane jest z oddziaływaniem na psychikę i zachowanie człowieka, przy czym przez oddziaływanie rozumiane jest jako wywieranie wpływu na zmiany czy przeobrażenia w osobowości i zachowaniu.
Wychowanie jest oddziaływaniem pokoleń dorosłych na te, które jeszcze niedojrzały do życia społecznego. Zmierza ono do wywołania i rozwinięcia w dziecku pewnej liczby stanów fizycznych, umysłowych i moralnych. Należy dodać, że podział definicji wychowania ma cztery grupy:
Prakseologiczną- oddziaływań wychowawców
Ewolucyjną- procesu rozwojowego jednostki
Sytuacyjną- bodźców środowiska wychowawczego
Adaptacyjną- dotyczącą skutków i wytworów wychowawczych.

Aby przybliżyć sobie sens wychowania należy określić warunki, jakie należy spełnić, by świadomie wychowywać. Pierwszy z nich to integralność wychowania, czyli łączenie go z nabywaniem wiedzy i umiejętności. Kolejnym warunkiem jest spójność działań wychowawczych. Spójność, która powinna istnieć między rodziną a szkołą.

Najważniejszą rolę w kształtowaniu nowego człowieka odgrywają jego rodzice. Dlatego partnerska relacja nauczyciela do ucznia powinna uwzględniać ich miejsce i rolę. Zadaniem nauczyciela jest zatem wspomaganie ich w tym procesie i podejmowanie z nimi współpracy. Wynikają stąd dwie różne konsekwencje. Po pierwsze: nauczyciele nie ponoszą wyłącznej i całkowitej odpowiedzialności za wszystkie możliwe zadania wychowawcze. Po drugie: kierunek działalności wychowawczej nie może być sprzeczny z wolą rodziców. Często, niestety, rodzice traktują funkcję nauczyciela jako przedłużenie swojej rodzicielskiej woli; nie pytając o zdanie oczekują, że myśli podobnie, pragnie tego samego i będzie realizował zadania wychowawcze wobec dziecka tak samo jak oni.
W najszerszym rozumieniu wychowanie możemy utożsamiać ze wszelkim oddziaływaniem na człowieka: rodziny, środowiska, szkoły, zarówno zamierzone jak i przypadkowe. To ostatnie jest również istotne, ponieważ wpływa na człowieka i współtworzy jego osobowość. Wychowanie w węższym pojęciu to zamierzony i świadomy wpływ na wychowanka podejmowany w ustalonym celu i określonej sytuacji. Tym celem jest wszechstronny rozwój człowieka i przygotowanie go do życia według przyjętego wzoru. Wzór ten ukazuje znaczące wartości dla danego społeczeństwa, w którym dorastał.
Wielu pedagogów twierdzi, że wychowanie jest dziełem społeczeństwa, gdyż polega na planowym oddziaływaniu otoczenia na młode pokolenie, a także na pobudzaniu i wyzwalaniu energii twórczej, które tkwią w strukturze psychofizycznej wychowanka.
Wychowanie jest z jednej strony procesem przystosowania się jednostki do społeczeństwa, z drugiej ma pobudzać duchowy wymiar stawania się człowiekiem.
Wychowanie człowieka powinno się rozumieć jako przygotowanie i wprowadzenie go do samowychowania. Gdy dziecko jest małe, inicjatywa wychowawcza należy do rodziców, nauczycieli, wychowawców. W miarę upływu czasu, gdy dziecko dojrzewa, w coraz mniejszym stopniu ukierunkowanie wychowawcze powinno wychodzić od dorosłych, a w coraz większym stopniu od niego samego.
W wychowaniu można mówić o rozwoju wychowanka, gdy stale rozszerza się jego sfera samodzielności.
Proces wychowania dąży do tego, by dziecko poznało samego siebie, swoje słabe i silne strony, własny charakter. Wszystko to wspomaga osiąganie dojrzałości. Dzięki uzyskiwanej wiedzy wychowanek może głębiej wniknąć we własny charakter i motywy swego postępowania, zobaczyć, co jest dobre w jego osobowości, a co należy zmienić.

Szkoła jako środowisko wychowawcze.
Szkoła w odróżnieniu od rodziny funkcjonuje w warunkach wyraźnie zinstytucjolizowanych, tj. bywa powołana i poddawana kontroli przez odnośne władze państwowe, a przynajmniej w ścisłym z nimi porozumieniu i za ich zgodą.


Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowania.
Szkoła jest podstawową instytucją oświatowo- wychowawczą w systemie edukacji. Zajmuje się „kształceniem i wychowaniem dzieci, młodzieży i dorosłych, stosownie do przyjętych w danym społeczeństwie celów i zadań oraz koncepcji oświatowo- wychowawczych i programów”. Odpowiedzialnymi za realizację programów szkolnych i w ogóle za poprawne jej funkcjonowanie jako instytucji kształcenia i wychowania są: dyrektor szkoły wraz ze swymi zastępcami i radą pedagogiczną, a ostatnio w coraz większym stopniu rodzice i opiekunowie dzieci.

Dyrektorzy i nauczyciele szkoły, w trosce o należyte spełnienie przez nią swych obowiązków, kierują się najczęściej przepisami i zarządzeniami Ministra Edukacji Narodowej i Sportu, jak i dyrektywami podległych Ministerstwu władz kuratoryjnych oraz wydziału oświaty i wychowania, funkcjonujących w danym województwie.

Funkcje pełnione przez szkołę.
Obecnie obowiązek uczęszczania do szkoły spoczywa na każdym dziecku w wieku od siódmego do szesnastego roku życia. W tym czasie szkoła pełni wobec tych dzieci funkcję dydaktyczną (kształcącą), wychowawczą i opiekuńczą. Przekazuje im wiedzę z różnych dziedzin nauki, techniki, literatury, sztuki(funkcja dydaktyczna). Kształtuje ich postawy wobec rzeczy, ludzi, norm, wartości (funkcja wychowawcza). Zaspokaja podstawowe potrzeby, niezbędne dla prawidłowego rozwoju fizycznego i psychospołecznego uczniów (funkcja opiekuńcza).

Szkoła w systemie edukacji.
W polskim systemie szkolnym, obowiązującym od 1 września 1999 roku, wprowadzono następującą jego strukturę organizacyjną:
Placówki wychowania przedszkolnego dla dzieci w wieku 3-6 lat, w tym roczne przygotowanie do szkoły dzieci 6-letnich, które, poczynając od roku szkolnego 2004/2005, będzie nie tylko prawem, lecz także obowiązkiem każdego z nich;
Sześcioletnie szkoły podstawowe z podziałem na dwa cykle dydaktyczne: nauczanie w pełni zintegrowane w klasach I-III, tj. bez wyodrębniania tam poszczególnych przedmiotów nauczania- za wyjątkiem lekcji religii/etyki- oraz nauczanie blokowe w klasach IV-VI, tzn. z uwzględnieniem różnego rodzaju przedmiotów nauczania, jak język polski, matematyka, wychowanie fizyczne itp.;
Trzyletnie gimnazja, które- podobnie jak szkoły podstawowe- są obowiązkowe dla wszystkich uczniów ( uczniów ten sposób zobowiązani są oni do uczęszczania do szkoły przez 9 lat, a nie jak dawniej przez 8 lat);
Trzyletnie licea ogólnokształcące i trzyletnie licea profilowane oraz czteroletnie technika i dwu- lub trzyletnie zasadnicze szkoły zawodowe;
Szkoły policealne (w tym również m.in. dla absolwentów techników) techników uzupełniające licea ogólnokształcące, a także uzupełniające technika po ukończeniu zasadniczej szkoły zawodowej.

Dezorganizacja w funkcjonowaniu szkoły.
Szkoła jako instytucja kształcenia i wychowania- także w obecnym systemie edukacji- nie zawsze funkcjonuje bez zakłóceń.
W obecnym szkolnictwie jest wiele do naprawiania. Głównymi przyczynami w złym funkcjonowaniu wielu szkół są m.in. preferowanie funkcji kształcącej kosztem niedoceniania funkcji wychowawczej, przeładowane programy nauczania, stosowanie w nadmiarze tradycyjnych metod nauczania, przestarzała organizacja procesu nauczania i braki w należytym przygotowaniu kadry nauczycielskiej.

Podstawowe przyczyny niepowodzeń w szkołach:
Przeładowane programy nauczania:
Przeładowane programy nauczania są nadal prawdziwą zmorą zarówno dla uczniów , jak i nauczycieli. Przede wszystkim obfitują one niekiedy zbyt trudne w treści, zwłaszcza dla uczniów przeciętnych i mniej zdolnych. Zdarza się, iż nie radzą sobie z nimi nawet uczniowie najzdolniejsi. Najczęściej zaś stanowią rodzaj wiedzy słownikowej bądź encyklopedycznej.
Nadmiar tradycyjnych metod nauczania.
Stosowanie w nadmiarze tradycyjnych metod nauczania jest niemal regułą w niektórych szkołach. Metody te polegają zazwyczaj na przesadnym werbalizmie nauczyciel, jak i nieliczeniu się z zainteresowaniami i zdolnościami ucznia. Nauczyciele skłonni są do podawania uczniom gotowych wiadomości oraz domagają się jedynie ich wysłuchania, zapamiętania i odtwarzania. Nowsze metody nauczania stosuje się bardzo rzadko.
Przestarzała organizacja procesu nauczania.
Przestarzała organizacja procesu nauczania oparta jest przeważnie na nauczaniu skoncentrowanym głównie na podręczniku i nauczycielu. Nie stwarza okazji do współdziałania i współpracy uczniów na lekcjach, niedocenia pracę zespołową. Wyklucza również zindywidualizowaną pracę zwłaszcza uczniów wybitnie zdolnych oraz uczniów przejawiających trudności w nauce i zachowaniu.
Preferowanie przez szkołę funkcji kształcącej.
Preferowanie przez szkolę funkcji kształcącej jest równoznaczne z jednostronnym oddziaływaniem na uczniów, tj. nade wszystko na sferę ich intelektu, a więc z wyraźnym pominięciem sfery emocjonalnej i dążeniowej. Nauczyciel postępujący w ten sposób nie może bliżej poznać zainteresowań i potrzeb swych uczniów ani też nawiązać z nimi bardziej osobistej więzi emocjonalnej. Wskutek tego jest pozbawiony wywierania większego wpływu na rozwój osobowości swych podopiecznych.

Metody naprawy szkolnictwa.
Unowocześnienie metod nauczania i wychowania.
Możliwe jest unowocześnienie metod nauczania i wychowania w codziennej praktyce pedagogicznej. W tym celu ważną rzeczą jest upowszechnienie wśród nauczycieli najnowszych zdobyczy takich dyscyplin naukowych, jak pedagogika, psychologia, teoria organizacji i kierowania, a także udoskonalenie systemu kształcenia nauczycieli. Okazuje się, że już obecnie niektórych studentów wyższych szkół pedagogicznych, zaczyna się przywiązywać coraz to większe znaczenie do rozwijania takich zdolności psychopedagogicznych, jak umiejętność samokontroli, samooceny, akceptacji, empatii, a także nawiązywania z dzieckiem kontaktu emocjonalnego. Zapoznaje się ich także z dynamiką grupową klasy i praktycznym wykorzystaniem jej w procesie wychowania i nauczania.
Jeszcze jedną z dróg naprawy szkolnictwa jest świadome i celowe odwoływanie się do doświadczeń niektórych szkół zorganizowanych według odmiennych projektów edukacyjnych.

Rola wychowawcy.
Ogromną rolę w procesie wychowania odgrywa człowiek specjalnie powołany do realizowania celów wychowawczych, to nauczyciel - wychowawca.
Specyfika tego zawodu polega na tym, że nie da się określić konkretnych kompetencji wychowawczych czy zamkniętego systemu zasad, technik i metod działania. One istnieją i są potrzebne, ale aby wychowawca-nauczyciel mógł z nich korzystać musi dokonać ich samodzielnego zastosowania w określonej sytuacji.
Zanim dziecko rozpoczyna naukę w szkole jest już w jakiś sposób kształtowany przez środowisko swego życia. Aby szkoła mogła osiągnąć zamierzone rezultaty powinna uwzględniać całokształt wpływów oddziaływujących na wychowanie. Nie można ograniczać się tylko do organizowania i realizowania procesów dydaktyczno- wychowawczych na terenie szkoły, trzeba kierować całym życiem dziecka, a więc również jego życiem w środowisku pozaszkolnym.

Zdaniem Mieczysława Łobockiego- „Ponad wszelką wątpliwość można stwierdzić, że żaden ze sposobów postępowania wychowawczego nie oddziałuje nigdy autonomicznie (ani tym bardziej automatycznie). Efektywność jego zależy od wielu przeróżnych czynników.”

„Na ogół uważa się za skuteczne takie wychowanie, w efekcie którego uzyskuje się określone produkty wychowania: nawyki postawy, przekonania itp. Traktuje się więc wychowanie jako zorganizowaną czynność ludzką, w wyniku której osiągnąć się powinno konkretne- takie czy inne wartości”.

Sądzę, że przed wychowaniem będą stawać wciąż nowe zadania, zwłaszcza dla pedagogów i wychowawców, a w miarę rozwoju mogą być one coraz trudniejsze. Jednak dzięki dobrym uczelniom charakteryzującym się wszelkim poziomem nauczania, dzięki środkom masowego przekazu i fachowej literaturze, wykształciło się wielu wspaniałych pedagogów, którzy borykając się z współczesnymi problemami, starają się zająć wychowaniem ludzi.











Bibliografia:
M. Łobocki- „ABC wychowania”
H. Radliska- „Pedagogika społeczna”
B. Śliwierski- „Program wychowawczy szkoły”
R. Wroczyński- „Pedagogika społeczna” PWN 1985

---