Psychoanaliza

Psychoanaliza w pierwszym rzędzie jest terapią i jako taka właśnie powstała pod koniec XIX. Psychoanaliza „oczyszcza” psychikę poprzez opowieść, którą podejmuje lekarz. Skoro mowa (opowieść) prowadzi do oczyszczenia, to także literatura może spełniać funkcje katartyczne. Psychoanaliza jest terapia, która opiera się na twórczym wykorzystaniu przyjemności, jaką sprawia opowiadanie. Pierwszą opowieść (tekst do interpretacji) tworzy pacjent, drugą 9sama interpretację)- lekarz, który scala biografię pacjenta, tłumacząc niezrozumiałe fragmenty. Ta nadawanie sensu niezrozumiałemu życiu psychicznemu jest podstawą psychoanalizy jako terapii. Skoro psychoanalityk jest interpretatorem cudzej opowieści, to interpretator może być kimś, kto w procesie uważnej lektury przywraca czytanemu tekstowi jego nieuświadomiony sens. Psychoanaliza jest metapsychologią.

Psychoanaliza staje się teorią procesu twórczego, w którym człowiek dzięki sztuce stara się rozwiązać nękające go problemy erotyczne.

Psychoanalityk jako interpretator odczytuje ukryte znaczenia z cielesnych symptomów. Psychoanalityk krąży nieustannie pomiędzy dwoma porządkami: cielesnymi symptomami i psychologicznymi źródłami tych symptomów. Interpretacja psychoanalityczna traktuje tekst jako strukturę objawową, w głębi której spoczywa ukryty sens psychiczny.

5 wymiarów psychoanalizy:

1. jest terapią - leczy zakłócenia życia psychicznego, odsłaniając jego ukryte przyczynydlatego także jest 2) hermeneutyką

3) jest metapsychologią - wykracza poza przedmiot badań psychologicznych (świadomość)

4) jest antropologią - wypowiada się o tym, kim jest człowiek i jak on odnosi się do świata)

5) jest terapią procesu twórczego

Tekst literacki jest przejawem ludzkiej psychiki, zaś ludzka psychika jest tekstem otwartym na interpretację.

Dla Freuda psyche jest wielofunkcyjnym tekstem, który poddaje się wielopoziomowej analizie i należy badać ją w trzech aspektach:

1. topicznym

2. energetycznym

3. ekonomicznym

nieświadomośćid- psychika ludzka nie jest całkiem świadoma samej siebie, istnieją w nas sfery niepoddające się racjonalnej kontroli. Nieświadomość zawiera w sobie wszystko, to co nie może nigdy zostać uświadomione i co należy do sfery popędowej, co tworzy treści wyparte, które nigdy nie dostały się do przedświadomości.

świadomośćego-ściśle powiązana z percepcją, wiąże nas ze światem i każe nam działać wedle racjonalnych kryteriów

przedświadomość superego- kryje w sobie to, co potencjalnie może zostać uświadomione (pamięć, wiedza)

System świadomość- podświadomość jest oddzielony sztywno nieświadomością. Każdy z systemów ma swoją funkcję, typowe procesy i treści. Przejście miedzy nimi jest kontrolowane przez rozmaite cenzury.

Sen (tekst) jest takim typem reprezentacji, w którym jawna treść snu reprezentuje treść utajnioną, czyli myśl snu. Praca marzenia sennego polega na wytworzeniu myśli sennych (sens) i przekształceniu ich w treści snu (tekstu). To właśnie przekształcenie Freud nazywa reprezentacją.

Interpretacja jest przechodzeniem od jawnej warstwy tekstu do utajnionej lub od jawnych znaczeń do niejawnego sensu (od signifiants do signiefies).

Nie ma interpretacji, która nie byłaby zanurzona w życiu interpretatora.

Inne spojrzenie na psychoanalizę mieli C.G. Jung, N. Frye, G. Jurand, M. Klein, J. Lacan.

Jung:

- wszystko czego doświadczamy, ma charakter psychiczny

- symbol dla Junga nie wyjaśnia niczego, lecz wskazuje poza siebie, na jeszcze inny transcendentalny, niepojęty sens, którego nie można wyjaśnić słowami. Zatem analiza symboliki literackiej jest ponad tekstem. Archetypy same w sobie są nieprzedstawialne, wiec możliwa jest tylko ich zbliżona wizualizacja. Wartościowe dzieło to dzieło, które odsyła nas do potężnego archetypu.

Lacan:

- dla Freuda nieświadomość manifestowała się poprzez język, dla Lacana nieświadomość to sam język. Dla niego nieświadomość ustrukturyzowana jest jak język.

- wg Lacana realne jest tym, co na skutek urazu nie poddaje się symbolizacji

- Lacan wprowadził pojęcie Rzeczy ( owa Rzecz to Coś, do czego nie da się dotrzeć, co jednak określa sytuację podmiotu, jest w nas i nas od wewnątrz określa).

Podsumowanie

- czy to w wersji Freudowskiej czy Lacanowskiej podmiot jest przesunięty wobec samego siebie i nie wie nigdy, kim jest i co mówi. Istnieje bowiem sfera niepodana kontroli podmiotu i tą sfera jest nieświadomość. U Freuda jest ona odgrodzona od świadomego Ja cenzurą, która tłumi niewygodne treści. U Lacana jest ona ustrukturyzowana jak język (przemieszcza podmiot między obcymi znaczącymi, w których nie może się odnaleźć)

- Nieświadomość potraktowana jest jako dyskurs. Mówi ona poprzez naszą mowę, że odzywa się we snach i odsłania w pomyłkach języka

- tekst literacki odsyła do twórcy, a ściślej do jego nieświadomych fantazji, dzięki którym rozwiązuje on dotkliwe problemy własnej psyche

- tekst literacki jest symptomem, na podstawie którego dociera się do ukrytego sensu. W wypadku psychoanalizy Jurgowskiej role symptomów odkrywają symbole, zaś rolę ukrytego sensu- archetyp.

- tekst literacki wykazuje strukturalną analogię z marzeniem sennym. Analiza snu może stać się wzorcem analizy literackiej

- tekst literacki jest analogiem aparatu psychicznego, jest polem napięć i konfliktów, do których ujawnienia zmierza interpretator

- zarówno sny, jak i teksty, charakteryzują się odpowiednią siłą oporu przeciwko interpretacji (interpretator skazany jest jedynie na stawianie hipotez)

- tekst literacki można traktować jako element interpretacyjnej transakcji między pacjentem (pisarzem) a terapeutą (czytelnikiem). Interpretacja polega na skonstruowaniu opowieści, która odsłania sens niedostępny pisarzowi.

- tak jak „ten sam bodziec może mieć wiele przedstawień”, tak też „każdy prawdziwy twór poetycki jest rezultatem więcej niż jednej pobudki ożywionej w duszy poety i dopuszcza więcej niż jedną interpretację”.

---