Psychologia kryminalna
KRYMINOLOGIA
Kryminologia oznacza naukę o przestępstwie, z gr. Logos - nauka, z łac. crimen - przestępstwo.
Kryminologia jako nauka powstała w XVIII wieku, ale przestępczość pojawiła się wraz z tworzeniem się grup ludzkich.
3. Koncepcja Franciszka von Liszta - system nauk prawno - karnych to: kryminologia, kryminalistyka, prawo karne i polityka prawna, które miały za zadanie wykształcić karnistów i metody wykrywania przestępstw oraz przyczyny przestępczości.
4. Kolejna koncepcja powstała w USA, została blisko powiązana z systemem penitencjarnym. Podstawą badań i przeciwdziałania przestępczości jest praca u podstaw. Należy pracować tam gdzie jest najwięcej przestępczości. W Europie nie ma dużego znaczenia.
KRYMINOLOGIA - według prof. Hołysta jest nauką o przestępstwie, objawach i przyczynach przestępczości oraz innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznych oraz metodach eliminacji.
Działy zajmujące się kryminologią:
- fenomenologia - obszar, zakres, objawy przestępczości, sposób popełniania
- etiologia kryminalna - badanie przyczyn przestępczości, badanie osobowości przestępcy
- wiktymologia - badanie ofiar przestępstw
KRYMINOLOGIA - według prof. Tyszkiewicza jest nauką, która bada przestępstwo, przestępcę oraz funkcjonowanie środków przeciwdziałania przestępczości.
Kryminologia w aspekcie innych dziedzin naukowych:
1. Prawo karne zajmuje się kwestią istnienia przesłanek, zachowań, które możemy uznać za niezgodne z prawem, zajmuje się przestępstwem, dotyczy fazy przygotowania poznawczego, przesłuchanie. Prawo karne to szukanie rozwiązań, za pomocą których można ocenić konkretne zachowanie jako przestępne.
Kryminologia zaś zajmuje się osobą przestępcy, zapobieganiem przestępstwom, prawomocnym skazaniem a także działaniami zapobiegającymi ponowne popełnienie przestępstwa.
Kryminologia odpowiada na pytanie jakie czynniki leżą u źródła przestępstwa, co warunkuje przestępstwo oraz jaka jest struktura i dynamika przestępstwa.
2. Psychologia jako sprawdzenie procesów psychicznych, określenie celów psychologicznych przestępstwa, motywacja czynu, kwestia podłoża procesów psychicznych, osobowość i środowisko człowieka, w którym przebywa.
3. Socjologia - socjologia kryminalna - zrozumienie procesów i zjawisk społecznych umożliwiających analizę przestępstw; bada patologie społeczne (np. alkoholizm, narkomania).
4. Pedagogika w stosunku do kryminologii jest resocjalizacją - pomocą osobom nieprzystosowanym społecznie, pomoc w powrocie do normalnego życia po odbyciu kary.
5. Medycyna, neurologia (ukł. nerwowy) - bada czy dana osoba nie przeszła jakichś urazów czaszki, mózgu, zwyrodnień, uszkodzeń, które mogły by spowodować zmiany w osobowości człowieka.
6. Kryminalistyka - zajmuje się śladami przestępstwa, czym X popełnił przestępstwo, daje możliwość postawienia konkretnej osobie zarzutu.
Nauka o śladach przestępstw i metodach stosowanych przez przestępców.
Kryminolog - zajmuje się przestępstwem jako zjawiskiem społecznym i działaniami na rzecz zapobiegania przestępstwom; zajmuje się wieloma przestępstwami.
Kryminalistyk - zajmuje się procesem motywacyjnym przestępcy pod kątem znalezienia oprawcy, zajmuje się jednym konkretnym przestępstwem.
Proces karny - zbiór przepisów, które mówią o tym na jakiej podstawie można przedstawić danej osobie zarzuty; regulują sposób przygotowania do wniesienia aktu oskarżenia.
Wywiad środowiskowy - materiał dzięki, któremu można poznać osobę sprawcy, a pomóc ofierze, jest jednym ze środków dowodowych, przeprowadzany wówczas gdy niezbędne jest zbadanie osobowości przestępcy, jego środowiska, dotychczasowy tryb życia i życia po popełnieniu przestępstwa (np. czynny żal - usiłowanie ratowania ofiary, minimalizowanie skutków przestępstwa). W pewnych sytuacjach wywiad jest obowiązkowy, wtedy gdy
istnieje szansa na naprawienie przestępcy, bądź wtedy gdy chodzi o zbrodnie, lub gdy sprawca czynu zabronionego (np. przeciwko życiu) nie ukończył 21 roku życia.
Doktryny kryminologiczne:
1. Kierunek antropologiczny, biologiczny, biopsychologiczny;
- Koncepcja przednaukowa:
Ma niewielkie znaczenie, gdyż nie ma zbrodniarza z urodzenia. W Starożytności sądzono, że wszystko dzieje się z woli bogów, podobnie było w Średniowieczu - to Bóg decydował o losie człowieka. Według Arystotelesa wygląd głowy, czaszki, uszu miał swoje odbicie w psychice i zachowaniach ludzkich. Do dzisiejszego dnia przetrwały pewne powiedzenia, tj.: „Oczy czarne, życie marne”, „Komu nad okiem gęsty las wyrasta, ten wśród złych myśli się szasta”. W Średniowieczu Bóg znajdował się w centrum, więc obalano wszelkie koncepcje naukowe, które były sprzeczne z religią. W tym okresie głównym rodzajem kar były kary mutylacyjne (okaleczające). Frenolodzy prowadzili pomiary kranioskopijne i kraniometryczne mózgu i czaszki. Za twórcę teorii „przestępcy z urodzenia” uznaje się Lombroso, według niego przestępcę charakteryzowały cechy anatomiczne, np. złodziei cechowały długie ręce. Jego kontynuatorem był Garofalo uznawany za twórcę kryminologii.
- Koncepcje naukowe:
· koncepcja Mendla o dziedziczeniu
· teoria teleogonii - eksterminacja niewygodnych ludzi, np. Niemek, które współżyły z mężczyznami innych ras podczas II wojny śiwatowej
· badania Langa nad bliźniętami
2. Kierunek socjologiczny - związany z czynnikami zewnętrznymi wpływającymi na człowieka, np. środowisko.
- Koncepcja przednaukowa: człowiek żyje w złym środowisku i to powoduje przestępczość
- Koncepcje naukowe:
· Teoria anomii, której twórcą był Emil Durkheim; przestępstwo jest traktowane jako fakt lub zjawisko społeczne; przestępstwo wbrew pozorom nie jest takie złe, gdyż ukazuje, że społeczeństwo się rozwija, nie ma takiej możliwości żeby wszyscy ludzie buli tacy sami, wówczas sens rozwoju przestał by istnieć. Jednostki które wybijają się ponad społeczeństwo są znane i stanowią źródło postępu. W każdym społeczeństwie zdarzają się ludzie egoiści, nad którymi nie da się zapanować i wtedy dochodzi do przestępstwa.
· Teoria zróżnicowanych powiązań - Edwin Shuterland.
Każdy człowiek kształtuje swoja osobowość w oparciu o zachowania innych ludzi. Przejmuje od innych ludzi pewne cechy charakteru, np.: dziecko wychowywane w domu, w którym się przeklina również będzie przeklinać.
3. Koncepcja Nowej Kryminologii
Jej zwolennikiem był prof. Falandysz. Przestępstwo było uznawane za decyzję klasy rządzącej (w marksizmie); uważano, że prawo karne pomaga jedynie bogatym i ludziom trzymającym władzę, chciano znieść wymiar sprawiedliwości.
Falandyzacja prawa - działanie tuż za granicą prawa, nie karalne.
Metody badań:
1. Studium przypadku
2. Obserwacje
3. Dokumenty
4. Badania psychiatryczne i psychologiczne
5. Badania neurologiczne
6. Badania na wariografie (wykrywacz kłamstw)
7. Badanie poziomu inteligencji IQ
W ramach procesu mamy do czynienia z: podejrzanym (gdy jest postawiony zarzut), oskarżonym (gdy jest postawiony akt oskarżenia), skazanym (gdy jest prawomocny wyrok) i pokrzywdzonym (ofiarą).
Przestępstwem jest czyn zabroniony pod groźbą kary przez ustawę obowiązującą w czasie i miejscu jego popełnienia, którego społeczna szkodliwość nie jest znikoma.
Przestępczość - zbiór przestępstw, zbiór czynów zabronionych przez ustawę obowiązującą w czasie i miejscu jego popełnienia, których społeczna szkodliwość czynu nie jest znikoma.
Charakteryzują ją trzy zmienne:
1. rozmiar
2. dynamika przestępczości - tempo, kierunek zmian
3. struktura - podział przestępstw według wymiaru kary ( czy popełniony czyn jest o dużej czy niewielkiej szkodliwości)
Przestępczość: rzeczywista, stwierdzona, ciemna i szara strefa przestępczości.
Czynniki kryminogenne:
- alkohol
- narkotyki
- bezrobocie
- zaniedbanie nieletnich w rodzinie
- patologie, które następują w systemie państwowym - zwykli ludzie chcą robić takie same rzeczy to ludzie w rządzie i także nie ponosić za nieodpowiedzialności
- kultura przemocy, seksu
- media
- prostytucja (?)
1. POJĘCIE I DZIAŁY KRYMINOLOGII
KRYMINOLOGIA wg Hołysta - nauka o przestępstwie i przemocy, o objawach i przyczynach przestępczości i innych związanych z nią zjawiskach patologii społecznej oraz o ich zapobieganiu, a także o zapobieganiu systemu sprawiedliwości karnej.
DZIAŁY WIKTYMOLOGII wg Hołysta 1. SYMTOMATOLOGIA KRYMINALNA - dział zajmujący się formami objawowymi przestępczości do których zaliczamy: struktura i dynamika przestępczości, geografia kryminalna, sposób popełniania przestępstw, elementy organizacji świata przestępczego, np. sposób porozumiewania się. 2. ETIOLOGIA KRYMINALNA -
Dział zajmujący się przyczynami przestępstwa 3. PROFILAKTYKA KRYMINOLOGICZNA - zajmuje się genezą i etiologią faktów kryminalnych bazując na pedagogice społecznej, psychologii ma za zadanie nadanie pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej oraz usunięcia ujemnych postaw i tendencji jeżeli takie w określonym zachowaniu występują. 4. FUNKCJONOWANIE SYSTEMU SPRAWIEDLIWOŚCI KARNEJ - dział zajmujący się funkcjonowaniem wymiaru sprawiedliwości, a w szczególności kształtowaniem polityki karnej państwa.
2. PRZEDMIOT I ZAKRES WIKTYMOLOGII
WIKTYMOLOGIA - zajmuje się analizą rzeczywistych cech ofiar czynów przestępczych, bez uwzględnienia osób, które nie stały się przedmiotem przestępstwa. Badaniom podlegają wyłącznie cechy osób fizycznych. Uzyskany podczas badań empirycznych materiał, po dokonaniu ilościowych i jakościowych analiz jest podstawą wyciągania wniosków dotyczących postępowania zapobiegawczego oraz budowania programów profilaktycznych. W ten sposób rozpoznaje się obszary zagrożenia przestępczością, zwane inaczej obszarami wiktymilogii.
WIKTYMOLOGIA - jest nauką o ofierze przestępstwa. Z języka łacińskiego wiktima oznacza ofiarę. Jest stosunkowo młodą dziedziną nauki, stanowi jakby dopełnienie kryminologii. Zajmuje się zjawiskiem pokrzywdzenia przestępstwem (wiktymizacją) i osobą pokrzywdzoną. W szczególności wik. Zajmuje się badaniem roli ofiary w genezie przestępstwa, zwłaszcza ustaleniem czynników tworzących podatność na stanie się ofiarą przestępstwa, oraz metod zapobiegania ewentualnej wiktymizacji.
3. POLITYKA KRYMINALNA PAŃSTWA I JEJ ELEMENTY
całokształt zagadnień zapobiegania przestępczości. Wyróżniamy następujące jej elementy: 1.POLITYKKA KRYMINALISTYCZNA - zespół metod i środków mających na celu uniemożliwienie lub utrudnienie dokonania przestępstwa. 2. POLITYKA KRYMINOLOGICZNA - ma za zadanie nadanie pozytywnego kierunku aktywności ludzkiej oraz usunięcie ujemnych postaw i tendencji, jeżeli takie w określonym zachowaniu występują. 3. PROFILAKTYKA PENITENCJALNA - sprowadza się do samego wykonania kary w taki sposób żeby stworzyć optymalne warunki skazanemu w procesie resocjalizacji. 4. POLITYKA KARNA - ma na celu dostosowanie rodzaju i wielkości kary do okoliczności popełnienia przestępstwa oraz osobowości sprawcy, żeby z jednej strony dać mu możliwość powrotu do społeczeństwa, z drugiej zaś chronić społeczeństwo przed jego działaniem. 5. PROFILAKTYKA SPOŁECZNA -
4. CHARAKTERYSTYKA PRZESTĘPCZOŚCI W POLSCE.
PRZESTĘPCZOŚĆ - zbiór czynów zabronionych przez ustawę pod groźbą kary, które zostały popełnione na określonym terenie w danej jednostce czasu. Poziom przestępczości w Polsce wyznaczony jest przestępczością o charakterze kryminalnym,(ok. 90% ma podłoże kryminalne, 10% ma podłoże gospodarcze). Przestępczość dominuje w dużych aglomeracjach miejskich. W strukturze przestępczości kryminalnej dominują przestępstwa skierowane na zabór mienia bez użycia przemocy na osobie, ok. 60% ogółu przestępstw kryminalnych to kradzieże z włamaniem. Aktualne tendencje rozwojowe przestępstw to wzrost przestępczości przy użyciu broni palnej i materiałów wybuchowych na tle rabunkowym, istnienie międzynarodowej przestępczości kryminalnej, stale narastający w niej udział cudzoziemców z dawnego ZSRR, nasilenie przestępstw porachunkowych w postaci zabójstw, uszczerbku na zdrowiu, uprowadzanie osób, rozwój przestępczości zorganizowanej przypominające struktury mafijne. Obszary zagrożenia przestępczości gospodarczych - wyłudzanie towarów masowych na szeroką skalę, wyłudzanie wielomilionowych kredytów pod pozorem prowadzenie działalności, oszustwa, przestępczość celna, podatkowa, komputerowa, związana z kartami płatniczymi, pranie brudnych pieniędzy. W Polsce w 2002r popełniono 1 404 229 przestępstw, w przeliczeniu na 100 tyś. mieszkańców przypada 3636 przestępstw na rok 2002, na rok 1989 1440 przestępstw. W 2002r odnotowano w Polsce 77,2% przestępstw kryminalnych, 7,8% przest. gospodarczych, 11,6% przes. Drogowych. Około 30% ogółu podejrzanych stanowią osoby w przedziale wiekowym 17-47 lat. Zdecydowana większość sprawców stanowią mężczyźni - 90%, a 10% kobiety, również ta proporcja dotyczy przestępczości nieletnich.