TEKST ROZUMIANY JAKO KOMUNIKAT
•TEKST- to, co ogólne, typowe
•WYPOWIEDŹ- to, co konkretne, jednostkowe
•WYPOWIEDŹ- to pewien określony tekst, przekazywany przez określoną osobę w danym akcie komunikacji.
TEKST JAKO ZŁOŻONA JEDNOSTKA JĘZYKOWA
1.TEKST-uporządkowany zbiór wyrazów wzajemnie powiązanych; zanik tych powiązań wskazuje na granice tekstu.
2.TEKST- ciąg językowy, którego kolejne elementy uzyskują sens przez nakładanie się ich znaczeń na znaczenia elementów wcześniej zakomunikowanych i zinterpretowanych =>ciąg ten jest przeznaczony do kompleksowego odbioru
TEKST JEST SPÓJNY
AD 1. spójność linearna-strukturalna
AD 2. spójność semantyczna (koherencja)-
W Polsce takie stanowisko przyjmują M.R. Mayenowa, A. Bogusławski, T. Dobrzyńska
W TYM UJĘCIU (SPÓJNOŚĆ KOHERENTNA):
TEKST wymaga od odbiorcy inwencji i współdziałania przy odtwarzaniu związków między elementami.Nie jest gotowym układem powiązanych sensów.
ZDANIE W TEKŚCIE
Tekst zbudowany jest ze zdań.
ZDANIA przystosowane są do pełnienia funkcji komunikatywnej- służą do przenoszenia pewnej porcji informacji
DWUCZŁONOWY PODZIAŁ ZDANIA= AKTUALNE ROZCZŁONKOWANIE ZDANIA:
1.Część, która wskazuje lub nazywa aktualny przedmiot wypowiedzi
2.Częć, w której mówiący informuje o pewnych cechach przypisywanych owemu przedmiotowi
DZIĘKI AKTUALNEMU ROZCZŁONKOWANIU ZDANIA:
Jedno i to samo zdanie może być w różnych użyciach wypowiedzią o czymś innym, może stanowić odpowiedź na różne pytania.
To, o czym się w danym zdaniu mówi, nazywane jest TEMATEM, część zaś, która podaje informacje o temacie, nazywana jest REMATEM
Zdania niepodzielne—>zdania „czysto remantyczne” (z tematem zerowym):
-zdanie bezpodmiotowe, np.Wieje.
-zdanie podzielne składniowo, np. Zapada wieczór.
->zdania powiadamiające o istnieniu, występowaniu, pojawieniu się pewnych rzeczy lub zdażeń
Umiejętność takiego podziału zdania-to podstawowa sprawność językowa przesądzjaąca o komunikatywności i kulturze językowej mówiącego.
Odtwarzanie cudzego tekstu nie może być działaniem mechanicznym!
TESKT- CAŁOŚCIOWY KOMUNIKAT
TEKST to skończony i uporządkowany ciąg elementów językowych mogących spełniać łącznie funkcje komunikatywną, a więc stanowiących jeden globalny znak rozumienie tego znaku oraz wszelkie dokonywane na nim operacje to wydzielanie tego komunikatu spośród innych => wyznaczniki początku i końca wypowiedzi spełniają zasadniczą rolę przy ustalaniu statusu ciągu językowego jako TEKSTU
WYZNACZNIKI DELIMITACJI TEKSTU np.
•pojawienie się na początku i końcu tekstu wypowiedzeń lub zdań służących nawiązaniu lub rozwiązaniu kontaktu językowego-dominuje tu FUNKCJA FATYCZNA
RÓZNE RODZAJU PODZIAŁU ZDAŃ MOGĄ DECYDOWAĆ RÓWNIEŻ O STYLISTYCE TEKSTU
•występowanie wypowiedzeń „metatekstowych”
we wstępach takich wypowiedzeń znaleźć można informacje o czym będzie mowa w danym tekście-> funkcja metatykstowa(też tytuły utworów)
Wydzielenie metatekstu i ukazanie jego funkcji w wypowiedzi pozwala dokładnie uchwycić opisać strukturę różnych wypowiedzi i form gatunkowych, także literackich
•pewne charakterystyczne wypowiedzi mogą występować także na skraju wewnętrznej przestrzeni tekstu. W tej pozycji pojawiają się często wypowiedzenia czysto remantyczne, które wprowadzają np. bohatera.
•różne inne zjawiska związane z granicą wypowiedzi
Literatura jest dziedziną, w której bardzo często wprowadzane są nowe konwencje delimitacyjne, uchylane zaś i przekształcane dawne(poetyka fragmentu).
MECHANIZMY SPÓJNOŚCI TEKSTU
Kolejne zdania wypowiedzi zespalają się w płaszczyźnie sensu, tworząc koherentną całość(treść semantyczna<wiedza o świecoie >+treść pragmatyczna <wiedza o sytuacji >)
Skuteczne odtworzenie związków treściowych w procesie odbioru tekstu zależy od aktywnośći odbiorcy komunikatu
TEKST-komunikat przekazywany przez jeden podmiot mówiący i kierowany stale do tego samego odbiorcy
Tekst usytuowany jest w jednej perspektywie świadomościowej; przy jego interpretacji aktualizuje się jakiś określony i ograniczony zasób wiedzy o świecie, tekst będący w posiadaniu danego nadawcy i przywoływany ze względu na danego odbiorcę-> tekst spójny definiowany jest jako wypowiedź na jeden temat
Linearny układ zdań w tekście okazuje się na płaszczyźnie wypowiedzi układem zhierarchizowanym.
•metatekst słóuży do nadania tekstowi owej spójności (wyrażenia tekstowe np. Na początku zajmę się...)
•związki logiczne zdania
•tzw. tematyzacja - w tekście spójnym tematy kolejnych zdań cechuje to, że powtarzają one część informacji przekazanej już w zdaniach poprzednich
Umiejetna tematyzacja, dostosowana do wymogów gatunkowych i biorąca pod uwagę okoliczności przekazu tekstu oraz zakres wspólnej wiedzy nadawcy i odbiorcy, stanowi ważny element kultury języka.
Elementarny błąd w konstruowaniu spójnej wypowiedzi to wielotorowość teamtyzacji! np. Kasia spotkała w parku Marysię. Dziewczynka (która?) bardzo się ucieszyła.
RELACJE IZOTOPICZNE- relacje wyrażeń tożsamych lub powiązanych referencjalnie
Wyrażenia oznaczające przedmioty „znane” mogą posiadać wykładniki relacji:
•zaimek wskazujący
•sama nazwa w postaci identycznej
•zastąpienie nazwy jej synonimem
TYPY TEKSTÓW I GATUNKI MOWY
Ze względu na podobieństwa i różnice strukturalne można wydzielić różne typy tekstów: ZE 1. BEZPOŚREDNI vs. POŚREDNI
•W wypadku ustnej komunikacji bezpośredniej mówiący i słuchacz są uczestnikami tej samej sytuacji komunikacyjnej (np. wypowiedzi potoczne lub różne formy oralne życia publicznego)
2. W ŻYCIU PRYWATNYM vs. W ŻYCIU PUBLICZNYM
->Sposób użytkowania „wspólnej wiedzy”
Życie prywatne: Nadawca może przewidzieć zakres „wspólnej wiedzy” dostepnej odbiorcy
Komunikacja publiczna: Zakres „wspólnej wiedzy” jest znacznie ograniczony lun ulega wręcz instytucjonalizacji (obowiązywanie etykiety językowej)
Teksty, które zespalają się w ciągi replik -> DIALOG
DIALOG-Nie jest pojedynczym koherentnym tekstem, zakłada nastepstwo wypowiedzi
•Wypowiedzi, w których mówi sam nadawca
•Wypowiedzi, w których przytacza wypowiedzi innych (mowa niezależna lub zależna ale też hybrydy tekstowe)
3. TESKTY NIEZALEŻNE vs. POCHODNE(parafraza, przekład itp.)
4. WYP. LITERACKIE vs. NIELITERACKIE
Z punktu widzenia teorii tekstu wskazac można dwie cechy wypowiedzi przynależnych do obszaru literatury:
1.Nadawca-odbiorca =podmiot liryczny/narrator-odbiorca wirtualny
Komunikat literacki kreuje pewną sytuację fikcyjną
2. Swoista wtórność wobec gatunków i form wypowiedzi nieliterackich
Odniesieni odpowiednich konstrukcji literackich do zjawisk tekstowych pozaliterackich pozwala odróżnić ogólne mechanizmy tekstotwórcze od konwencji czysto artystycznych, występujących w obszarze literatury
W procesie historycznym wykształciły się rózne formy gatunkowe . Poszczególe gatunki spełniają odmienne cele komunikacyjne..
GATUNKI MOWY-utrwalone w społecznym obiegu schematy działań językowych- o mniej lub bardziej zdeterminowanej budowie. Gatunki rozwijają się w obrębie różnych stylów (oficjalny, naukowy, potoczny)
DLA TEORYTYKA TEKSTU GATUNKI MOWY STANOWIĄ EMPIRYCZNY MATERIAŁ DO OBSERWACJI, W JAKI SPOSÓB STRUKTURA SPÓJNOŚCIOWA I DELIMITACYJNA SKORELOWANA JEST Z WYSPECJALIZOWANĄ FUNKCJĄ TEKSTU, POWIĄZANĄ ZE SWOISTYM SPLOTEM CZYNNIKÓW PRAGMATYCZNYCH.