Metody badań społecznych
Wykład 3
05.03.09r.

Schemat wykładu:
- Definicja metody badawczej,
- Metody a techniki badań,
- Metody ilościowe i jakościowe,
- Źródła informacji w naukach społecznych.

* Do tego, by poznać rzeczywistość społeczną, nie wystarczy intuicja czy doświadczenie potoczne.
* Każda z nauk - dążąc do uchwycenia obiektywnych prawidłowości badanych zjawisk - musi opierać się na takich podstawach, które są niezawodne i pozwalają na wysunięcie logicznie zasadnych wniosków.
* Z tych powodów każda z nauk odwołuje się do metodologii, czyli do nauki zajmującej się problemami związanymi z budową twierdzeń i teorii oraz ze zbieraniem danych.

Metodologia nauki
Metodologia - zbiór metod, reguł postępowania badawczego.
Proces badawczy jest świadomą, celową i zamierzoną czynnością poznającego przedmiotu (badacza). Powinien być sterowany metodycznie, za pomocą określonych reguł i wskazań determinujących i kontrolujących postępowanie człowieka. Odnosi się to w szczególności do czynności badawczych, zmierzających do poznania faktów jak najkrótszym czasie i przy najmniejszym nakładzie sił i środków.

Metoda badawcza
Przez metodę rozumie się na ogół system założeń i reguł pozwalających na takie uporządkowanie praktycznej lub teoretycznej działalności, aby można było osiągnąć cel, do jakiego się świadomie zmierza.
Na doniosłą rolę metody w tworzeniu obrazu świata wskazywał Fr. Bacon, który porównywał ją do latarni, oświetlającej wędrowcowi drogę w ciemności. Mówił też, że nawet człowiek kulawy, jeśli idzie po drodze, wyprzedzi tego, który biegnie po bezdrożu. Metoda pokazuje zatem badaczowi, by jak najszybciej doszedł do celu.

Metoda naukowa - zespół czynności i środków ujętych w zasady. Metody służą:
- formułowaniu problemów,
- projektowaniu badań,
- doboru jednostek analizy i zbieraniu danych potrzebnych do rozwiązywania problemów badawczych,
- analizie i teoretycznej interpretacji danych,
- praktycznemu wykorzystaniu ustaleń rzeczowych i wiedzy teoretycznej.
Ilość wiedzy we współczesnych naukach stale się zwiększa, wraz ze zwiększającymi się możliwościami bardziej dogłębnego wnikania w prawidłowości zjawisk świata.

Uwarunkowana stosowania metod badawczych:
1. Metoda opiera się na obiektywnych prawidłowościach, które opisują przedmiot badania czy poznania oraz są sformułowane w postaci odpowiedniej teorii (np. metoda dokumentów osobistych a koncepcja współczynnika humanistycznego).
2. Metoda jest określona i wyznaczona przez charakter badanego przedmiotu (status społeczny, własności intelektualne).
3. Metody zależą od środków badania, jakimi w danej sytuacji dysponujemy („szkiełko i oko”, komputery, mikroskopy).
4. Podmiot badań, czyli badacz, sam jest uwikłany w wiele czynników natury osobowościowej i środowiskowej.

Metoda a teoria
- Zasadniczym celem teorii jest odzwierciedlenie rzeczywistości, zaś metody - kierowania celowymi czynnościami człowieka.
- Zależność między metodą a teorią ma charakter obustronny, wzajemny. Żadna teoria nie może zostać potwierdzona bez udziału odpowiedniej metody. W metodzie zawarte są stwierdzenia danej teorii przekształcone są w reguły i przepisy, które wskazują, jak powinno przebiegać myślenie i działanie w procesie poznawczym, aby doprowadził on do wiarygodnego rezultatu, sądu poznawczego.
- Z drugiej strony opracowanie jakiejś metody naukowej staje się zalążkiem odpowiedniej teorii (i na odwrót).

Własności metody naukowej
Od poprawnej metody naukowej wymaga się:
- jasności, tzn. tego, aby cechowała ją powszechna zrozumiałość i rozpoznawczość,
- jednoznaczności, polegającej na tym, aby wykluczała dowolność stosowania odpowiednich zasad regulatywnych,
- ukierunkowania, czyli aby była podporządkowana danemu celowi (badacz musi umieć posługiwać się więcej niż jedną metodą),
- skuteczności, wyrażającej się w zabezpieczeniu realizacji zamierzonego celu,
- owocności, czyli tego, aby była w stanie dostarczać oprócz zasadnych rezultatów jeszcze innych, pobocznych, lecz nie mniej ważnych dla tej samej lub innej dziedziny nauki (nowe hipotezy),
- niezawodności, tzn. by zabezpieczała uzyskanie zamierzonego rezultatu w maksymalnie wysokim stopniu prawdopodobieństwa,
- ekonomiczności, tzn. by pozwalała osiągnąć zamierzone rezultaty przy najniższym stopniu zużycia odpowiednich środków i czasu.

Klasyfikacja metod:
- studium indywidualnych przypadków (case study),
- badania monograficzne instytucji,
- metody obserwacyjne i eksperymentalne,
- metoda historyczno-porównawcza,
- metody statystyczne (ilościowe, techniki sondażowe),
- metody jakościowe (metoda dokumentów osobistych, metoda biograficzna).

Techniki badawcze - jakościowe:
- obserwacja uczestnicząca,
- wywiad socjologiczny (pogłębiony, narracyjny),
- zogniskowane wywiady grupowe,
- analiza treści.

Techniki badawcze - ilościowe:
- eksperyment (laboratoryjny, w terenie),
- obserwacja nieuczestnicząca,
- wywiad kwestionariuszowy,
- techniki sondażowe i ankietowe,
- wywiad telefoniczny CATI.

Źródła informacji w socjologii:
To każdy przedmiot materialny umożliwiający formułowanie uzasadnionych wniosków o rzeczywistości społecznej.
Źródłem wiedzy socjologicznej mogą być:
- narzędzia, budynki, samochody (kultura materialna),
- utrwalone wypowiedzi ludzi, ich zachowania (opis, zdjęcia),
- tekst pisany: będący rejestracją zachowań werbalnych i pozawerbalnych lub rejestracją cech tych ludzi, bądź grup ludzkich.

1

---