WSTĘP
Obszar Polski zajmuje szczególne miejsce w strukturze geologicznej kontynentu europejskiego. Jest położony w Europie Środkowej na styku struktur tektonicznych tego kontynentu. Na obszarze Polski występują wszystkie podstawowe jednostki geologiczne Europy:
1. prekambryjska platforma wschodnio-europejska(pln-wsch Polska) obejmująca ponad połowę pow. Europy
2. paleozoiczne pasma fałdowe europy Zachodniej i Środkowej(zach i srod) kaledońskie na północy i waryscyjskie na południu
3. alpejskie pasmo fałdowe Europy Południowej(płd Polska)
Na terenie Polski występuje także strefa Teisseyere'a-Tornquista (T-T), o kierunku NW-SE, jedna z najważniejszych struktur tektonicznych europy, która oddziela wielkie prowincje geologiczne tego kontynentu: platformę wschodnio-europejska od młodszych pasm fałdowych.
Wszystkie wymienione struktury zostały w Polsce poznane -na powierzchni bądź pod pokrywa skał młodszych- dzięki wierceniom lub badaniom metodami geofizycznymi.
LOKALIZACJA
Strefa paleozoicznej kolizji prekambryjskiego kratonu wschodnio-europejskiego z mikrokontynentami-Awalonia, Barrandienem i Armoryką(które oderwały się wcześniej od lezącej na południu Gondwany) nosi nazwe szwu transeuropejskiego(Trans European Suture Zone-(TESZ). Za wschodnia granice szwu transeuropejskiego można uznac biegnaca przez obszar Polski strefe T-T. Rozciąga się na obszarze Polski w kierunku NW-SE, od Koszalina przez Chojnice, Tucholę, Grudziądz, Toruń, okolice Warszawy, Kock, Zamość do Tomaszowa Lubelskiego.
ZARYS GEOLOGICZNY
-W sposób drastyczny zmieniaja się właściwości fizyczne skorupy ziemskiej. Na wschód od tej strefy, w obrebie platformy wschodnio-europejskiej, skorupa ziemska ma miąższość 40-50km, natomiast na zachód od niej - w obrebie młodej platformy paleozoicznej, miąższość skorupy wynosi około 30km.
-Podłoże platformy prekambryjskiej tworzą skały metamorficzne archaiku i proterozoiku,
wśród których występują skały plutoniczne i wulkaniczne zarówno zasadowe jak i kwaśne. Są to głównie: migmatyty, gnejsy, amfibolity, granitognejsy oraz skały magmowe takie jak gabra, sjenity, granitoidy, noryty i inne. Są one silnie sfałdowane
-Zachodnia i południowa Europa mają bardzo skomplikowaną budowę geologiczna. Głównymi regionami tektonicznymi są obszary fałdowań kaledońskich, waryscyjskich i alpejskich.
BADANIA NAD STREFĄ T-T
Na przełomie XIX i XX w. stwierdzono, że zarówno budowa geologiczna(W.Teisseyre), jak i własności magnetyczne skał(A.Tornquist) płn-wsch i pł-zach Europie są różne. Na tej podstawie wyznaczono linie dzielaca Europe na dwie czesci.
Od początku odkrycia zdawano sobie sprawę ze znaczenia tej linii dla całej Europy a dla Polski w szczególności. Duże miąższości skał permu i mezozoiku w srodkowej Europie, na obszarze lini Tornquista utrudiały jej poznanie.
W latach 50 i 60 podjeto próbe poznania wgłębnej budowy Linii Tornquista i możliwie dokładnego wyznaczenia zasiegu skal krystalicznych na terenie Polski. Podstawowe znaczenie dla badan mialy metody geofizyczne. Wykonano szereg przekrojów sejsmicznych prostopadłych do lini Tornquista. Dzieki nim stwierdzono duza liczbe uskoków równoległych do lini T-T, przecinających skały mezozoiczne. Utwory krystaliczne, lężące w płn-wsch Polsce pod skałami osadowymi na głębokości od kilkuset do 2000 m obniżają się znacznie z NE na SW i na Zach od linii Tornquista występują na glebokości od 5000 do 10 000m. Podłoże krystaliczne w brzeżnej czesci platformy wschodnio-europejskiej tworzy szeroki stopien ograniczony od płn-wsch i płd-zach uskokami o kierunku NW-SE.
Stwierdzono związek między dużymi uskokami zrzucającymi skały krystaliczne i leżącymi ponad nimi jednostkami mezozoicznymi, zwłaszcza niecka brzezna. Okazało się tez, że w czasie sedymentacji w permie i mezozoiku strefa T-T była struktura tektoniczną o duzym znaczeniu. Litologia i miąższość skał mezozoicznych zależą w znacznym stopniu od aktywności poszczególnych uskoków strefy T-T w czasie ich sedymentacji. Na przekrojach geologicznych prostopadłych do strefy T-T można stwierdzić znaczny wzrost miąższości skał osadowych ze wschodu na zachód, przy czym zmiany następują w miejscu uskoków.
Uskoki te maja charakter synsedymentacyjny, swiadczą o tym różnice głębokości położenia stropu warstw triasu, jury i kredy w rożnych wierceniach, pokazują one sumowanie się zrzutów.
Skały starszego paleozoiku są jeszcze zbyt słabo zbadane,by można było wnioskować o przebiegu procesów tektonicznych w tym czasie. Niektórzy autorzy sadza jednak, ze początki uskoków strefy T-T należy odnieść do Wendu.
Aktywność uskoków strefy T-T w poszczególnych okresach była różna. Ostatnie wyrażne ruchy tektoniczne przejawiły się w fazie laramijskiej(grn kreda-dln trzeciorzęd), kiedy powstały uskoki i nafałdowania skał mezozoicznych na na zachodnim Pomorzu i na Mazowszu.
STREFA GUTERCHA (G)
Głębokie badania wykazały, że w środkowej i południowo-wschodniej Polsce znajduje się strefa o szerokości od 50 do 100km i ogólnym kierunku NW-SE. Strefe te, zwłaszcza na południu kraju, cechuje duza grubosc skorupy, większa niż platformy wschodnioeuropejskiej i platformy waryscyjskiej.
Powierzchnia nieciągłości Moho znajduje się tu na głębokości od 50 d0 55 km. Bezpośrednio nad powierzchnia nieciągłości Moho na głębokości od 44 do 54km występuje warstwa przejściowa „C-M”, która różni się właściwościami fizycznymi zarówno od płaszcza jak i od skorupy(prędkość fal sejsmicznych 7,5-7,8km/s)
Opisana strefa, identyfikowana pierwotnie ze strefa T-T, została nastepnie nazwana od nazwiska jej odkrywcy, geofizyka polskiego, strefą Gutercha. W latach 90- określono ja jako długa strefą tektoniczna o kierunku NW-SE, przecinającą kontynent europejski od Morza Północnego po Morze Czarne i nazwano transeuropejskim szwem tektonicznym(TESZ)
PODSUMOWANIE:
Strefa Teisseyere'a-Tornquista(T-T):
-o kierunku NW-SE,
-oddziela platforme wschodnio-europejską od młodszych pasm fałdowych,
-południowo-zachodnia granica prekambryjskiej platformy wschodnio-europejskiej,
-strefa wielu aktywnych synsedymentacyjnie uskoków przecinających skały osadowe o krystaliczne,, w srodkowej i południowo-wschodniej Polsce,
-strefa Gutercga(obszar o pogrubionej skorupie)
Uskoki synsedymentacyjne, są to uskoki aktywne w trakcie powstawania osadów. Najważniejsze cechy diagnostyczne to większa miąższość warstw w skrzydle zrzuconym lub ich brak w skrzydle wiszącym