Filozofia a nauka- każda nauka char. się fragmentarycznością, filozofia char. się całościowością. Nauka opiera się na obserwacji i matematyce, interesuje ją to co da się sprawdzić, udowodnić. W nauce dominują fakty. Filozofia posługuje się wielością metod- intuicja. W filozofii są wartości i oceny.
Filozofia a sztuka- istotą sztuki jest konkretność (szczegółowość); chce przedstawić np. jedną osobę, kawałek pejzażu. Filozofia char się ogólnością. Nie ma w niej opowieści o konkretnym człowieku. Sztuka- artysta przeds. swoje indywidualne doznania, uczucia. Filozofia dąży do obiektywności, przeds obiektywną rzeczywistość, kształt świata. Odwołuje się do rozumu. Wszystko chce zrozumieć.
Filozofia a religia- istotą religii jest Bóg, wiara, wspólnota, dogmaty; motyw tajemniczości. Filozofia nie poprzestaje na wierze, chce wszystko sprawdzić. Char ją krytycyzm. Odwołuje się do indywidualności. Jest absolut. Twierdzenie trzeba udowodnić, a nie jak w religii na wiarę.
Filozofia a świadomość potoczna(zdrowy rozsądek)- filozofia/zd. roz. : teoretyczność/ praktyczność, krytycyzm/ stereotyp, bezinteresowność/ skuteczność.
3 główne działy filozofii: 1. Ontologia(metafizyka)- teoria bytu. Co to znaczy być? co naprawdę istnieje. Ma 2 stanowiska: materializm- budulcem świata jest czynnik materialny, cielesny, fizyczny; idealizm- u podłoża świata jest czynnik ideowy, duchowy, myślowy. 2.Epistemologia- teoria poznania(teoria prawdy). czym jest prawda? Teoria prawdy: klasyczna- prawda to sąd, opinia zgodna z rzeczywistością; koherencyjna- prawdę sprawdza się spójnością, konsekwencją wypowiedzi; pragmatyczna- skuteczność życia i działania zdań. Źródła i kryteria poznania: empiryzm- pochwała poznania zmysłowego, racjonalizm- pochwała rozumu, irracjonalizm- charakter intuicyjny. 3.Aksjologia- teoria wartości. Zajmuje się jak być powinno. Przesłaniem jest wolność człowieka. Etyka- czym jest dobro. Estetyka- czym jest piękno.
Epoki filozofii: Starożytność- od VII w p.n.e. do 476r.n.e.; Średniowiecze- od 476 do 1492; Nowożytność- od 1492 do 1831; Współczesność- Pd 1831r.
Dowody na istnienie Boga: 1.Ontologiczny- z tej teorii wynika, że Bóg musi istnieć a nie być tylko w ludzkim umyśle, jeśli by tak nie było to nie byłby doskonały. 2.Hosmologiczny- twórca św. Tomasz z Akwinu. Musiała kiedyś istnieć przyczyna(byt boski), który rozpoczął wszystko, gdyby nie to świat nie byłby wyjaśniony. 3.Z harmonii i celowości- świat jest zbyt logiczny, żeby sam się pojawił, musiał go ktoś skonstruować. 4.Zakład Pascala- nie można jednoznacznie powiedzieć czy Bóg istnieje. Jeśli by istniał to cierpienia, bólu, śmierci by nie było. 50% twierdzi że istnieje.
Tales z miletu (materializm naiwny) gr. filozof i matematyk; jeden z twórców jońskiej filozofii przyrody; w zakresie filozofii stworzył ogólną zasadę z której powstała wszelka natura, nosiła ona miano „arche”. Wg niego była to woda. Woda jest przyczyną wszelkiego życia. Ziemia pływa na wodach oceanu. Woda odgrywała rolę wiecznej substancji nadającej żywotność wszelkiej materii.; nie wierzył w bogów; przypisuje mu się podanie tzw. twierdzenia Talesa, także przewidzenie zaćmienia Słońca, wykazanie, że średnica dzieli okrąg na połowy, a także podanie twierdzenia o równości kątów przy podstawie trójkąta równoramiennego, twierdzenia o równości 2 trójkątów mających równe 1 bok i 2 kąty oraz odkrycie, że przy przecięciu się 2 prostych otrzymuje się równe kąty.
Heraklit (materializm panteistyczny) Filozof grecki Za arche (podstawę istnienia Wszechświata) uznał ogień; procesem przemian kieruje logos - mądrość. Logos jest utożsamiany z siłą kosmiczną - rozumem; Według Heraklita świat jest wieczny i odwieczny - nie stworzył go żaden bóg; Dużo uwagi poświęcił etyce: jego zdaniem mądrość polega na poznaniu logosu i myśleniu zgodnym z jego prawami; Filozofia Heraklita głosi, że ciągłe stawanie się i przemijanie jest najważniejszą cechą bytu, zaś stawanie się i przemijanie jest wynikiem nieprzerwanego ścierania się przeciwieństw (dialektyka); Jego teorię zmienności nazywa się herakliteizmem.
Demokryt (materializm atomistyczny) filozof grecki; założyciel starożytnego atomizmu (pogląd, wg którego wszelkie całości (układy złożone) dadzą się wyjaśnić przez prawa i twierdzenia dotyczące ich elementów składowych). Pierwotne znaczenie słowa "atom" oznaczało nie tylko najmniejszą i niepodzielną cząstkę substancji, lecz również jednostkę ludzką. Nic w świecie nie dzieje się przypadkowo. Atomy poruszają się po wyznaczonych torach, zderzając się i łącząc tworzą mniej lub bardziej trwałe struktury. Przypadek jest wynikiem niewiedzy. Demokryt uważa, że są rodzaje poznania: poznanie rozumowe i zmysłowe, poznanie pierwsze nazywa prawdziwym, drugie-fałszywym. W rzeczach naprawdę istnieje atom i próżnia, reszta wynika z błędnego mniemania. W codziennych czynnościach Demokryt zalecał kierować się rozumem, widząc w nim "nieśmiertelne rozkosze". Zmysłowo postrzegane rzeczy takie jak zapach, barwa, temperatura, nie istnieją naprawdę, są one tylko wynikiem tego, w jaki sposób je postrzegamy.
La Mettrie filozof-materialista; W teorii bytu (ontologii) głównym argumentem była zależność duszy od ciała. Uznawał, że stany duszy, rozumianej biologicznie, są zależne od choroby ciała, która wprowadza do niej zaburzenia. Myślenie uznał nie tylko za własność materii, ale za proces materialny. Dowodził, że człowiek, podobnie jak zwierzęta, jest maszyną, tylko lepiej skonstruowaną i wyróżniającą się przypadkową własnością: mową; W zakresie poglądów religijnych stał na gruncie epikureizmu, twierdząc, że jeśli nawet Bóg istnieje, to nie wynika stąd obowiązek kultu ani też obowiązek szczególnego trybu życia.
Jean-Jacques Rousseau szwajcarski filozof; Filozofia Rousseau - filozofia uczucia - zrywała z rozumem i nauką na rzecz impresji i intuicji, przeciwstawiała się racjonalizmowi; Rousseau wychodził z założenia, że człowiek z natury jest dobry i wolny, ponieważ w tym stanie postępuje zgodnie ze swoim uczuciem i wrodzonymi skłonnościami. Jest także równy drugiemu człowiekowi. Równość ta jednak zanika, gdy człowiek zaczyna oceniać swoje potrzeby i sposoby ich zaspokojenia ze stanowiska społecznego. Uważał, że cywilizacja - ten zły, zepsuty i niesprawiedliwy świat - hamuje spontaniczny rozwój naturalnych skłonności człowieka, takich jak ciekawość świata, szacunek do prawdy, sprawiedliwości, dążenia do dobra i piękna, a przede wszystkim życzliwości dla ludzi i człowieczeństwa.
Marks niemiecki filozof; Marks zapatruje się bardzo pesymistycznie na położenie klasy pracującej i przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju, wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria katastrof). Ponieważ zaś według metody dialektycznej postęp dokonuje się w ten sposób, że w miejsce starego systemu przychodzi nowy, wręcz przeciwny, więc Marks potępiał wszystkie reformy socjalne, dążąc do zupełnego zniszczenia systemu kapitalistycznego w drodze rewolucji i do ugruntowania władzy proletariatu w drodze dyktatury.
Nietzsche Friedrich Bliska mu była filozofia starożytna: teoria przyrody Heraklita z Efezu, teoria człowieka sofistów. Rozwinął relatywistyczne teorie: poznania i wartości. Był krytykiem współczesnej mu moralności. Uporządkował na nowo systemy aksjologiczne. Inspirowany darwinizmem dowodził, że poznanie ludzkie, tak jak wszystkie czynności człowieka, wypływa z potrzeb życiowych i jest im podporządkowane. Podkreślał, że każdy ma taką moralność, jaką ma naturę. A ponieważ natura jest słaba lub silna, wyróżniał moralność panów i niewolników. Pierwsi cenią: dostojność, godność osobistą, stanowczość, sprawność, pewność działania, bezwzględność w osiąganiu celów. Drugich cechuje: skłonność do litości, miękkość serca, uległość, altruizm, niepewność.
Anaksymander filozof grecki. Przedstawiciel tzw. jońskiej filozofii przyrody; Za prazasadę całej rzeczywistości (arché - termin wprowadzony przez Anaksymandra) uznał tzw. apeiron, czynnik nieskończony i nieokreślony, zawierający w sobie wszelkie przeciwieństwa, które wyłaniając się zeń, rozdzielając i ścierając, utworzyć miały świat przyrody; przyczyną tego procesu był odwieczny wirowy ruch prazasady.; Anaksymander dokonywał wielu obliczeń astronomicznych, konstruował też zegary słoneczne; opracował ponadto pierwszą grecką mapę ziemi i morza oraz pierwszy model świata
Hobbes thomas angielski filozof; wychodzi z filozofii przyrody. Jest ona dla niego nauką o ciałach i ruchu. Wszechświat, państwo i człowieka należy uważać za bardzo złożoną maszynę. Spostrzeganie jest ruchem wew części ciała, wywołanym ruchem przedmiotów zewnętrznych. Od nich pochodzą uczucia, chęci, miłości, bólu i obawy, oraz uczucia osobliwe, a zwłaszcza ogarniające wszystkich, dążenie do władzy i czci. Pierwotnym stanem jest wojna powszechna. Instynkt samozachowawczy prowadzi do powstania państwa drogą wzajemnej dobrowolnej umowy.
Wolter - filozofia Oświecenia, której Wolter był najbardziej typowym przedstawicielem zakładała, że rozum jest miarą prawdy. Rozum uważała za uformowany, jak wszystkie władze umysłu na drodze doświadczenia. Dla tej filozofii rozum był władzą wszechmocną i niezawodną. Jeśli wiedza, moralność są oparte na samym tylko rozumie, jeśli są racjonalne to są prawdziwe. Twierdził, że istnienia Boga można dowieść i czynił to w sposób zbliżony do kosmologicznego.
Comte Za twórcę socjologii uważa się francuskiego myśliciela- Augusta Comte'a; Uważał, że socjologia powinna być nauką ścisłą. Stworzył własny system- „filozofię pozytywną” po to, aby zwalczać negatywną (wg. Niego) filozofię oświecenia. W ujęciu Comte'a filozofem pozytywnym jest ten, kto zrozumiał, że nauki przyrodnicze stworzyły doskonały wzór dochodzenia naukowego, posługuje się tylko badaniami czysto faktycznymi. Filozof pozytywny unika tworów abstrakcyjnych i zastępuje je przez względne.
Freud FREUDYZM, stworzona przez S. Freuda teoria powstawania zaburzeń psychicznych, ich diagnozy i leczenia, teoria struktury i funkcjonowania psychiki ludzkiej oraz filozoficzno-socjologiczna koncepcja człowieka i kultury; za główny mechanizm kierujący ludzką aktywnością uznaje nie świadomość, lecz pierwotne popędy (zwłaszcza szeroko rozumiany popęd seksualny), ukryte głęboko w nieświadomości, pozostające w konflikcie z przyswojonymi w dzieciństwie i uwewnętrznionymi zakazami i nakazami społecznymi; klasyczna (ortodoksyjna) postać psychoanalizy.
Platon Podstawą systemu Platona było przyjęcie, że prawdziwy wieczny byt to idee, a rzeczywistość materialna jest jedynie odbiciem wiecznotrwałych, niezmiennych idei. Zdaniem Platona, relacja między światem idei a światem rzeczywistym jest podobna do relacji prawdziwych przedmiotów i ich odbić w mętnym świetle.
Arystoteles Arystoteles odrzucił platoński dualizm rzeczy materialnych i idei. W miejsce dualizmu platońskiego powstał jednak inny: materii i formy. Forma była odpowiednikiem idei platońskiej, lecz nie jako osobny, niezależny byt, a jako coś nadające kształt i postać materii - tworzywu. Relację między formą a materią można więc sobie wyobrazić jak relację między naczyniem a wodą, albo gliną i palcami garncarza.Formy w zasadzie nie mogą istnieć bez materii, a z drugiej strony sama materia bez form nie posiadałaby kształtu, koloru, ruchu i innych cech; byłaby czystym chaosem.Przyczynił się do rozwoju teorii atomistycznej twierdząc, że cała materia składa się z tych samych ciągłych substancji pierwotnych
Epikur- rozważał jak osiągnąć pełne szczęście, dzielił fil na 3 części: fizyka- zaj. się teorią przyrody, etyka- zaj się istotą szczęścia, kanonikę- zaj się teorią poznania. Twierdził, że nie należy bać się śmierci; że należy brać z życia tyle szczęścia ile się da.
Berkeley- fascynował się empiryzmem, wg niego dane nam są 2 rzeczy: bodźce i wygenerowane na ich podstawie idee. Do przedmiotów materialnych nie mamy bezpośredniego dostępu- nie wiemy czy istnieją czy są wyobrażeniem. Stworzył pojęcie bytu obserwowanego- coś istnieje wtedy kiedy możemy to obserwować
Kant- podstawą jego filozofii był brak zasad elementarnej logiki. nasz rozum tworzy idee Boga, duszy, kosmosu. Potrzebą ludzką jest zgłębianie tych idei. Sfery moralności i estetyki mają char aprioryczny(poznanie przed doświadczeniem). mówił o postępowaniu wg reguł, które chcielibyśmy aby były stosowane do każdego i zawsze. Postulaty jego: Należą do nich tezy o istnieniu wolnej woli, nieśmiertelnej duszy oraz Boga. Wolna wola jest konieczna, żeby zasady moralne miały sens. Nieśmiertelna dusza, aby możliwe było nieskończone dążenie do doskonałości moralnej. Bóg, by doskonałość moralna i szczęście mogły współistnieć.
Hegel- chodziło mu o nawiązanie realnego poznawalnego związku z absolutem. Hegel postawił sobie najwyższe zadanie idealizmu: jednoznaczna dedukcja zjawisk z absolutu. Aby to spełnić, musi absolut z nieokreślonego stać się określonym. Substancja musi stać się podmiotem. poznanie pojęć musi iść poprzez organizację ducha, umysłu. Stwierdzał on tożsamość myślenia i bytu. Istotą rzeczywistości i prawdy jest sprzeczność-zmiana. Każde pojęcie zawiera w sobie własne zaprzeczenie.
Bacon- przedstawiciel empiryzmu. Uważał umysł ludzki za podległy złudzeniom. chciał dokonać reformy nauki- realizacja praktycznych celów. „tyle mam władzy ile wiedzy” - jego słowa. Nauka taka powinna owocować nowymi wynalazkami. Najlepszym narzędziem dla uzyskania wiedzy jest eksperyment. Zamierzał stworzyć metodę, która pozwoli odkryć stałe właściwości rzeczy
Kartezjusz- francuski szlachcic, filozof, fizyk, matematyk. Twórca nowożytnego racjonalizmu. Określił jak powinna wyglądać nauka: podstawowe zasady, przyjąć twierdzenia, jasne pojęcia(niejasne odrzucić), przyjmować to co jest prawdą. Nauka musi być podzielona na mniejsze części- zaczynać od pojęć prostych i dążyć do coraz trudniejszych. Trzeba dokładnie analizować proces poznawczy, aby czegoś nie przeoczyć. Prowadził badania nad ludzkim ciałem- opisał budowę i krwioobieg. Zaczął poszukiwać duszy. Uważał że każde twierdzenie ma twierdzenie przeciwstawne, a przez argumenty można zwątpić w twierdzenie. „myślę więc jestem”. największą doskonałością jest Bóg, wyposażył on człowieka w zmysły. Człowiek musi stosować się do praw i obowiązków jego kraju, powinien zmieniać siebie a nie świat.
Sokrates Wiara w absolutne znaczenie dobra i cnoty. Sokrates głosił, że cnota jest dobrem bezwzględnym, czym przeciwstawiał się relatywizmowi sofistów. Jest też dobrem najwyższym, o które człowiek winien zabiegać, nie licząc się z niebezpieczeństwami i śmiercią; Tożsamość dobra i wiedzy. Według Sokratesa cnota jest wiedzą. Ludzie czynią źle z niewiedzy, czy raczej wiedzy pozornej. Stanowisko takie nazywa się intelektualizmem etycznym. Wynika z niego, że cnoty można się nauczyć, a od nas samych zależy, czy dobro to nabędziemy.