Etiologia:
Czynniki wywołujące wadę wrodzoną:
- czynniki genetyczne
- czynniki działające na dziecko w okresie życia płodowego bądź w czasie porodu (różyczka, kiła, złe warunki zdrowotne i psychiczne, zatrucie, konflikt serologiczny, antybiotyki ototoksyczne)
Czynniki wywołujące wadę nabytą:
- ostre lub przewlekłe choroby ucha
- choroby zakaźne
- choroby wysokogorączkowe (zapalenie opon mózgowych)
- antybiotyki
- urazy chemiczne, mechaniczne lub psychiczne (głuchota psychogenna)
Klasyfikacja:
A). Ze względu na czas wystąpienia wady mówimy o osobach z wadą słuchu:
- prelingwalną, gdy uszkodzenie wystąpiło przed okresem nabycia mowy ustnej;
- interlingwalną, gdy dziecko zaczęło uczyć się mowy, ale nie opanowało jeszcze struktury gramatycznej języka;
- postlingwalną, gdy uszkodzenie słuchu nastąpiło po opanowaniu mowy. Osoby z tym uszkodzeniem określa się jako ogłuchłe.
B). Ze względu na stopień uszkodzenia określamy osoby jako:
- niesłyszące - głuche. Są to osoby z tak znaczną wadą słuchu, która uniemożliwia odbieranie mowy za pomocą słuchu, w sposób naturalny. Niesłyszący odbiera informacje głównie drogą wzrokową. Dużą pomocą są urządzenia wzmacniające dźwięki, tzw. aparaty słuchowe. Najpoważniejszym następstwem głuchoty jest niemożność opanowania mowy ustnej drogą naturalną, tj. przez naśladownictwo słyszanej mowy otoczenia. Osoby niesłyszące mają trudności w kontaktach z ludźmi słyszącymi. Trudności te powodują tendencje izolacyjne i tworzenie się grup „mniejszości językowej” posługujących się głównie językiem migowym lub miganym.
- niedosłyszące, słabo słyszące. Są to osoby, u których wada słuchu ogranicza odbiór mowy drogą słuchową. Odbiór informacji słownej jest pełniejszy przy stosowaniu aparatu słuchowego. Słabo słyszący w odróżnieniu od niesłyszących mogą opanować mowę ustną drogą naturalną, poprzez słuch. Wada ta nie jest tak wielka, aby uniemożliwiała korzystanie ze słuchu w nauce, pracy i zabawie, ogranicza jednak i zniekształca odbieraną mowę ustną. Osoby słabo słyszące w zależności od stopnia uszkodzenia mają pewne trudności w kontaktach słownych, korzystaniu z radia, wykonywaniu zawodu wymagającego dobrego słuchu. W zależności od stopnia uszkodzenia i osiągniętego stopnia rewalidacji osoby te zbliżają się do słyszących lub głuchych
C). Ze względu na dodatkowe (sprzężone) uszkodzenia rozróżniamy:
- głuchoniewidomych,
- osoby z wadą słuchu i z upośledzeniem umysłowym,
- z wadą słuchu i kalectwem narządu ruchu.
E). Ze względu na czas występowania przyczyny powodującej wadę słuchu rozróżniamy wadę:
- wrodzoną
- nabytą
Cele pracy:
przywracanie sprawności uszkodzonego zmysłu słuchu przez umożliwienie korzystania z posiadanych resztek słuchowych tzwwychowanie słuchowe
przywracanie sprawności psychicznej przez usprawnianie procesów poznawczych, zaburzonych wskutek ograniczenia percepcji bodźców słuchowych, w tym mowy dźwiękowej,
przygotowanie osób z wadą słuchu do funkcjonowania w warunkach życiowo zmienionych wskutek istniejącej wady i do możliwie samodzielnego życia,
metody porozumiewania się:
Metoda migowa- porozumiewanie się przy pomocy umownych znaków migowych, określających pojęcia dotyczące czynności, rzeczy, osób itp
Dyktalografia- mowa palcowa
Fonogesty- Są to umowne ruchy jednej dłoni, wykonywane na wysokości twarzy mówiącego. Ruchom ręki towarzyszy głośne i wyraźne mówienie. Osoba słysząca powinna mówić wyraźnie, aby niesłyszące dziecko mogło zobaczyć wymawiane słowa (czytać z ust).
Osoba z dysfunkcją narządu słuchu powinna brać udział w każdej z form terapii zajęciowej.
Osoby posługujące się mową dźwiękową należy zachęcać do jej używania
Podczas zajęć z muzykoterapii lub odtwarzania dźwięków należy umożliwić podopiecznemu doznanie drgań ( np. dotykanie głośnika)
Niesłyszącym jest człowiek, któremu utrata lub znaczne upośledzenie analizatora słuchowego uniemożliwia rozumienie mowy ludzkiej przez słuch i dla którego w pracy i wszelkich zadaniach życia słuch nie ma praktycznego znaczenia. Brak zmysłu słuchu u dziecka przychodzącego na świat powoduje niemożność zaregowania na głos matki. Dziecku niesłyszącemu obce są wszystkie wrażenia dźwiękowe. Nie może ono opanować mowy ustnej w taki sposób, jak dzieci słyszące. Nie słyszy dźwięków, nie ma zatem możliwości wymawiania słów, naśladowania. Spośród wielu cech psychicznych specyficznych dla rozwoju dziecka głuchego, najistotniejsze dotyczą sfery poznawczej. Poznawanie rzeczywistości przez osoby niesłyszące jest ograniczone wskutek braku wrażeń słuchowych. Dziecko niesłyszące pozbawione pewnej kategorii wrażeń i form reakcji, nie zdobywa odpowiedniej liczby doświadczeń życiowych i poznawczych. Pierwsze wiadomości i umiejętności wytwarzają się u niego na podstawie wrażeń wzrokowych, węchowych, smakowych oraz dotykowych. Skuteczność pomocy osobom niesłyszącym zależy w dużej mierze od poznania specyficznych problemów przeżywanych przez tę grupę osób oraz specyfiki funkcjonowania tych osób w określonych obszarach:
Wizualny odbiór świata - u osób niesłyszących zmysł wzroku zastępuje niejako zmysł słuchu. Spełnia rolę kompensacyjną (zastępczą) zmysłu wzroku. Jest głównym narzędziem poznawania otaczającej rzeczywistości.
Osłabienie operacji myślowych abstrahowania, uogólniania, klasyfikacji. Jest to bezpośrednio spowodowane brakiem słuchu. Myślenie i poznanie ma u osób niesłyszących charakter konkretno - obrazowy, a nie logiczno - pojęciowy. Prawidłowy rozwój myślenia u osoby sprawnej przebiega w ten sposób, że myślenie konkretno - obrazowe przechodzi w myślenie pojęciowo - logiczne. U osoby niesłyszącej natomiast zatrzymuje się na pierwszym etapie. Przyczyną tego jest nieznajomość słowa jako symbolu rzeczy, pojęcia, zjawiska oraz brak łączenia spostrzeganych przedmiotów ze słowami (ponieważ nie słyszą słów). tórych nie słyszą. Dlatego to w nauczaniu osób niesłyszących kładziony jest ogromny nacisk na tworzenie powiązań między spostrzeganymi przedmiotami a obrazem słowa określającego przedmiot (osoba jednocześnie odczytuje obraz słowa z ust mówiącego). W umyśle osoby niesłyszącej ma dokonać się "zrastanie" słowa z przedmiotem. Podniesienie myślenia osoby niesłyszącej na poziom myślenia abstrakcjno - pojęciowego jest możliwe, choć trudniejsze niż u osoby słyszącej.
Niektóre funkcje pamięci są u osób niesłyszących wyżej rozwinięte, niektóre niżej, w porównaniu z osobami słyszącymi. Np. pamięć znaków oraz pamięć motoryczna są rozwinięte w równej mierze. Pamięć wzorów ruchu bardziej rozwinięta u osób niesłyszących; pamięć położenia przedmiotów, wzorców kropkowanych, pamięć przestrzenna rysunków i rozpiętości liczb słabiej rozwinięta u osób niesłyszących niż słyszących. Osoby niesłyszące mają natomiast lepszą zdolność obserwacji, organizacji, reprodukcji schematów ruchu niż osoby słyszące.
Obniżona zdolność abstrakcyjnego myślenia spowodowana brakiem możliwości posługiwania się mową, a więc ujmowania rzeczywistości w oderwaniu od konkretnych wyobrażeń.
Synkretyzm myślenia. Jest to charakterystyczna cecha myślenia osób niesłyszących. Polega na tendencji do odczytywania i rozumienia w zdaniu kilku wyrazów, a następnie ich łączeniu i próbie zrozumienia mowy słownej globalnie. Oznacza to, że występujących w zdaniu nowych słów osoba niesłysząca nie analizuje, zlewają się one z kontekstem wypowiedzi. Zrozumienie zdań postępuje zatem od całości do części.
Skłonność do pomijania w zdaniu wielu szczegółów, głównie przyimków. Jest to źródłem wielu błędów rozumienia mowy oraz logicznego myślenia.
Zmysł wibracyjny, czyli zdolność odbierania przez osoby niesłyszące niektórych sygnałów akustycznych. Polega to na odbieraniu drgań docierających do świadomości przez przewodnictwo kostne, np. uderzenia, kroki, przejeżdżające auta osoby niesłyszące "wyczuwają" za pomocą drgań podłogi.
Silnie rozwinięta sfera popędowa. Wiąże się to z witalnością osób niesłyszących oraz z ograniczeniem rozumienia pojęć moralnych i samokontroli. Popęd poznawczy, potrzeba rozwoju, potrzeba ekspresji i kontaktu, objawiające się dużą ruchliwością dzieci niesłyszących mogą się przejawiać dążeniem do natychmiastowego zaspokojenia potrzeb.
Większa wrażliwość osób niesłyszących na przykrości i lekceważenia. Może się to ujawniać wybuchami złego humoru. Należy jednak mieć na uwadze fakt, że wyrażanie gniewu jest u osób niesłyszących głównie oznaką braku zrozumienia i kontaktu z otoczeniem.
Osłabienie sfery woli u osoby niesłyszącej. Jest to spowodowane brakiem bodźca ukierunkowującego wykonanie czynu, czyli słowa.
Ograniczone życie emocjonalne. Uczuciowość osób niesłyszących przejawia się na zewnątrz w ruchu, w działaniu oraz w stosunku do otoczenia, do rodziców i rodzeństwa. Jeżeli osoba nie dojdzie do poziomu myślenia pojęciowego, osłabiona jest zdolność do uczuć wyższych.
Najczęściej przeżywane przez osoby niesłyszące problemy osobowościowe to: niepokój, zaburzenia w zachowaniu, zubożenie osobowości, ograniczenie zdolności adaptacji społecznej, tendencje neurotyczne, częste doświadczanie frustracji, poczucie mniejszej wartości, predyspozycje nerwicowe, nadpobudliwość, zmienność emocjonalna.
Przypisywanie dużej wartości do efektów zewnętrznych, upodobanie do elegancji w ubiorze, porządku i czystości. Tendencja do oceniania ludzi i przedmiotów głównie na podstawie wyglądu zewnętrznego.
Dotkliwe odczuwanie poczucia pokrzywdzenia. Nie zaspokojone potrzeby mogą powodować gromadzenie się żalu do świata ludzi słyszacych, wywoływać konflikty.
Osoby niesłyszące często są spostrzegane przez słyszących jako nerwowe. Skłonność do zachowań nerwowych wynika z trudności w porozumieniu z otoczeniem.
Specyficzne cechy charakteru osób niesłyszących wynikają w głównej mierze z przeżyć frustracyjnych i sytuacji życiowych.
Przyczyną wymienionych trudności w rozwoju i w życiu osób niesłyszących jest głuchota. Osobowość dziecka głuchego jest zdolna realizować w sobie wartości, ku jakim jest nastawiony każdy człowiek, z chwilą opanowania mowy.