Wierzenia Celtów
Sfera duchowa Celtów należała do jednej z najbogatszych w świecie przed- i protohistorycznym. Niestety Celtowie nie spisywali swoich wierzeń ani dziejów, dlatego też obecnie dysponujemy niewieloma pisanymi przekazami na temat szeroko pojętych zwyczajów tego ludu. Poniżej spróbuję krótko przedstawić główne elementy życia religijnego Celtów.
Wielobóstwo?
Znamy ponad trzysta imion przypisywanych poszczególnym celtyckim bóstwom. Ta olbrzymia liczba bierze się z faktu przypisywania jednemu bóstwu kilku a nawet kilkunastu imion, najczęściej jednak były to trzy imiona, jako że ta liczba była dla Celtów szczególnie ważna. Tak, więc bogini Morrigana znana była również pod imionami Badb i Nemain, tak samo jak najważniejszy dla Celtów bóg Dagda. Inną przyczyną tak dużego panteonu może być fakt idealizowania i zaliczania z czasem w poczet bóstw ludzkich herosów. Rozwiązanie tego problemu jest zadaniem trudnym gdyż większość boskich imion znamy dzięki przekazom rzymskim, które to w dużej mierze mogły być mylnie zinterpretowane, bądź sfałszowane przez nieskorych do pomocy okupantom celtyckich druidów.
Spośród tych imion kilka powtarza się najczęściej w przekazach i do nich możemy mieć pewną dozę pewności. Są to Dagda, Morrigana, Lug, Belenos, Epona, Taranis, Teutates, Cernunnos i Esus.
Druidzi
Kapłanami Celtów była klasa ludzi zwanych druidami. Oni to opiekowali się miejscami kultu, przewodzili uroczystościom religijnym, spełniali ofiary, pełnili role doradców duchowych, wróżyli i przepowiadali przyszłość a także rozstrzygali i osądzali spory etyczne. Dodatkowo pełnili funkcję mędrców, jako że uczeni byli także w dziedzinach nauk przyrodniczych jak astronomia, matematyka czy medycyna. Młoda kadra druidów wywodziła się z warstwy „szlacheckiej”, zaś szkolenie polegało na zapamiętywaniu olbrzymiej wiedzy, albowiem spisywanie jej było u Celtów zakazane.
W społeczeństwie Celtów druidzi byli darzeni olbrzymim poważaniem, które czyniło z nich także siłę polityczną. Mieli oni możliwość skazania na banicję każdego człowieka jak i w ekstremalnych przypadkach całych plemion, pozbawiając ich w ten sposób wszelkich praw. Druidzi mieli również prawo pozbawić władzy samego króla, jeżeli uznali, że jest on niemiły bogom.
Miejsca kultu
Znamy kilka różnych modeli miejsc uznawanych za kultowe przez ludność celtycką. Najbardziej monumentalne jest znalezisko z Entremont na północ od Marsylii. W centrum tego warownego oppidum znajdowała się świątynia, do której prowadziła droga z kolumnami herosów po bokach. Sama świątynia zbudowana była z kolumn z wyrytymi dłutem głowami wojowników oraz rzeźbami czaszek mężczyzn, kobiet i dzieci. Niektóre kolumny miały wydrążone małe nisze, w których przybijano ludzkie czaszki.
Innymi miejscami kultu były tzw. świątynie krużgankowe. Budowane były na planie kwadratu o boku długości 15-20m. Krużganek był podpierany kolumnami a cała budowla była skonstruowana tak by słońce wpadało wyłącznie przez odrzwia.
Z późnego okresu lateńskiego znamy również założenia kultowe zwane czworokątnymi szańcami. Są to konstrukcje w przybliżeniu o kwadratowym planie o boku długości 70-90m, składa się na nie ziemny wał o drewnianym fundamencie okalany z zewnątrz przez rów, od wewnątrz zaś otoczony był on drewnianym ogrodzeniem. Wał i rów otaczały tzw. święty okrąg, do którego można było się dostać przez niedużą bramę. Wykopaliska w Holzhausen udowodniły, że założenia wałowe poprzedzały konstrukcje drewniane, na które składały się palowe ogrodzenia, zaś wał i rów były późniejszym dodatkiem. Po środku świętego okręgu czasami znajdywała się konstrukcja podobna do świątyń krużgankowych, wewnątrz której palono święty ogień, w innych przypadkach po środku okręgu stawiano stelę z wizerunkiem bóstwa, bądź pojedynczy stół ofiarny.
Tak w czworokątnych szańcach jak i świątyniach krużgankowych znajdujemy szyby ofiarne, do których wrzucano składane ofiary. Niektóre z tych szybów osiągały duże głębokości, np. szyb z Holzhausen sięgał 35,6m głębokości.
Wiemy również, że czcią darzono także święte gaje (nemetony), wzgórza, źródła czy potoki. Nemetony znane były z wszystkich terenów, na których żyli Celtowie, od Wysp Brytyjskich po Azję Mniejszą. W przekazach Lukana istnieje opis jednego z świętych gajów, na który składają się drewniane posągi bóstw i wysmarowane ludzką krwią drzewa.
Często celtyckimi miejscami kultu były pradziejowe konstrukcje megalityczne, takie jak grobowce, menhiry czy kamienne kręgi.
Ofiary
Ofiary były ważnym elementem obrzędowości Celtów. Składały się na nie ozdoby, broń, jedzenie, zwierzęta a także ludzie. Składano je w miejscach kultu jako forma próby zwrócenia uwagi bogów na prośby składającego ofiarę bądź podczas uroczystości religijnych. Celtowie wierzyli, że by uratować ludzkie życie trzeba oddać inne ludzkie życie. Ofiarę z człowieka składano na różne sposoby, w zależności od boga, do którego wznoszono modły. Tak też ofiary dla Taranisa powinny być palone, prawdopodobnie w wiklinowej konstrukcji, o której czytamy w przekazach Cezara, dla Esusa ofiary wieszano, zaś te składane Teutatesowi topiono w beczce, czego przedstawienie znajduje się na słynnym kociołku z Gundestrup. Ludźmi, których składano w ofierze byli głównie przestępcy i niegodziwcy, a także niepełnosprawni bądź ludzie z widocznymi deformacjami.
Celtom przypisuję się także rytualny kanibalizm. W podaniach greckich Celtowie po zdobyciu miasta mieli spożywać niemowlęta mieszkańców, w innych przekazach mówi się o spożywaniu ciał martwych ojców i członków rodziny w celu przejęcia ich siły i cech.
Kult głowy
W wierzeniach Celtów bardzo ważnym elementem był kult ludzkiej głowy. Liczne rzeźby i wizerunki umieszczane na naczyniach przedstawiają ludzkie twarze i głowy. Powszechnie wierzono, że to właśnie w głowie drzemie siła wojownika, dlatego też kolekcjonowano głowy zabitych wrogów. Diodor wspomina, że Celtowie w zwyczaju mieli konserwować głowy pokonanych przeciwników i przy każdej możliwej okazji przechwalać się nimi przed przyjaciółmi i współplemieńcami. Głowy pokonanych przywiązywano też często do uprzęży koni czy tarczy wojownika.
Na terenie Irlandii powstawały nawet grupy młodych wojowników wędrujących po kraju i wszczynających awantury w celu zdobycia jak największej ilości głów pokonanych przeciwników.
Oprócz głów, kultem otaczano także liczne zwierzęta, szczególnie dziki, woły i kruki, ale również jelenie, węże, niedźwiedzie, psy, konie, ptaki drapieżne oraz całą gamę zwierząt fantastycznych.
Święta
W kalendarzu Celtów istniały cztery główne święta związane z zmianą pór roku. Najważniejszym z nich było Samain obchodzone 1 listopada, kończyło ono celtycki rok i rozpoczynało nowy. Dzień ten wyjątkowy, podczas niego świat żywych i umarłych zjednywał się. Wierzono, że w noc Samain zmarli przodkowie mogli przybywać do swych rodzin w odwiedziny. Inne święta obchodzono w dni 1 lutego, 1 maja i 1 sierpnia.