Etapy badań statystycznych
Badanie statystyczne jest procesem złożonym, który „obejmuje cały kompleks problemów, zagadnień i procedur organizacyjnych, metodologicznych i merytorycznych. Związane są one zarówno z „produkcją” danych liczbowych, jak i z ich analizą statystyczną.”[1] Proces badania statystycznego obejmuje więc całokształt czynności badawczych, prowadzących do poznania zjawiska masowego za pomocą odpowiednich metod statystycznych.
Obowiązująca ustawa o statystyce publicznej definiuje badanie statystyczne jako „zbieranie, gromadzenie i opracowywanie danych statystycznych oraz ogłaszanie i udostępnianie wyników dokonanych obliczeń, opracowań i analiz, w tym podstawowych wielkości i wskaźników”.
Badanie statystyczne jest zatem szeregiem czynności sprowadzających się do zebrania, przetworzenia i analizy informacji na temat zbiorowości statystycznej z punktu widzenia wybranych cech statystycznych, opisujących jednostki należące do tej zbiorowości. Proces badania statystycznego jest wieloetapowy, i można wyróżnić w nim cztery zasadnicze etapy:
W etapie pierwszym formułowana jest całościowa koncepcja metodologiczna badania. Etap drugi poświęcony jest zbieraniu danych statystycznych o wariantach cech oraz jednostkach zbiorowości statystycznej. Z kolei w etapie trzecim przetwarzane są informacji pozyskane podczas obserwacji. Ostatni etap poświęcony jest zagadnieniom analitycznym.
Projektowanie badania
Precyzyjne określenie celów badania (zarówno ogólnych jak i szczegółowych) ma istotny wpływ na jakość badania. Każde badanie musi być podporządkowane konkretnemu celowi. Dotyczy to również sformułowania hipotez badawczych, czyli przypuszczeń o występowaniu, o wielkości danego zjawiska, o stosunku do innych zjawisk lub zależności pomiędzy zjawiskami.
W zależności od wyznaczonych celów, określenie zbiorowość statystyczna (przedmiot badania), pod względem odpowiednich cech poszczególnych jednostek statystycznych (zakres badania).
Kolejna czynność to wybór odpowiedniej metody badania, do dyspozycji jest:
Wybór metody badania uzależniony jest od czynników natury statystycznej (cel, przedmiot i zakres badania, oraz stopień jego szczegółowości) i pozastatystycznej (dostępne zasoby ekonomiczne oraz ograniczony czas).
Obserwacja statystyczna
Drugim etapem badania statystycznego jest obserwacja statystyczna, polegająca na ustalaniu wartości cech wszystkich jednostek zbiorowości (badanie pełne) lub próbie zbiorowości (badanie częściowe).
Zbiór danych zebranych podczas obserwacji tworzy materiał statystyczny. Informacje zgromadzone specjalnie dla celów badania stanowią materiał pierwotny (np. dane pozyskane w czasie spisu powszechnego). Natomiast dane zebrane wcześniej z innych powodów, a wykorzystane w badaniu statystycznym są określane mianem wtórnego materiału statystycznego (np. publikacje statystyczne).
Materiał statystyczny obciążony jest z reguły błędami, to też musi być poddany kontroli merytorycznej i formalnej. Kontrola umożliwia wyeliminowanie błędów w celu uzyskanie jak najbardziej dokładnego obrazu badanej rzeczywistości.
III . Opracowanie materiału statystycznego
Kolejnym etapem badania statystycznego jest opracowanie materiału statystycznego, obejmujące grupowanie i zliczanie pozyskanych danych. Opracowanie ma na celu ułatwienie analizy zbiorowości.
Grupowanie statystyczne polega na podziale zbiorowości na grupy jednostek podobnych względem siebie. Jednostki poddane zostają systematyzacji według zmienności podlegających badaniu cech statystycznych (zmiennych). Grupowanie prowadzi do zbudowania szeregu statystycznego. Rozróżnia się grupowanie typologiczne i wariancyjne.
Grupowanie typologiczne polega na podziale niejednorodnej zbiorowości z punktu widzenia cechy zmiennej na grupy jednorodne. Odbywa się to na podstawie wariantów cech jakościowych.
Grupowanie wariancyjne oparte jest na cesze ilościowej i polega na łączeniu jednostek o równych lub zbliżonych wartościach cech w klasy. Jednolity system grupowania określany jest mianem klasyfikacji.
Ze względu na ilość cech, które będą stanowić kryterium podziału zbiorowości rozróżnia się grupowanie proste (podział zbiorowości ze względu na jedną cechę) oraz złożone (podział zbiorowości ze względu na kilka cech równocześnie). Grupowanie proste ma postać szeregu statystycznego, określanego również jako rozkład empiryczny.
Analiza statystyczna
Opracowany materiał przedstawiony zostaje w postaci szeregów statystycznych, które również mogą przyjąć formę tablic i wykresów. Szereg statystyczny to zbiór wartości liczbowych badanej cechy uporządkowany według określonych kryteriów.
Materiał pierwotny z reguły przedstawiony jest w postaci indywidualnego szeregu wartości cech. Szereg szczegółowy tworzą uporządkowane (malejąco lub rosnąco) wartości badanej cechy statystycznej.