PROMETEIZM I MESJANIZM W " DZIADY III"
Mesjanizm narodowy - to teoria według której, stworzenie nowej przyszłoœci œwiata opartej na nowym œwiatopoglądzie, jest religijną misją pewnego narodu przez swój charakter zbiorowy uzdolnionego do tego posłannictwa. Jest to teoria posłannictwa, która może wystąpić w chwilach trudnych dla narodu.
Mesjanizm polski według Mickiewicza :
Naród polski wartoœcią przewyższa resztę Europy
Pielgrzymi polscy mają być apostołami nowego œwiatopoglądu religijnego i etycznego, wzorami ducha poœwięcenia.
Ich wyższoœć i posłannictwo ma podstawę w charakterze ich przeszłoœci ponieważ Polska czciła Boga, gdy reszta Europy "interesowi się kłania"
Dawny ustrój polski oparty na wolnoœci i na uniach z innymi narodami jest pierwowzorem przyszłego ustroju œwiata, nową epoką wolnoœci.
Istnieje analogia między œmiercią i zmartwychwstaniem Polski, a œmiercią i zmartwychwstaniem Chrystusa. Hasło : "Polska Chrystusem Narodów"
Prometeizm - bohater (Konrad - Gustaw) prezentuje się jako postać wyjątkowa i osamotniona. Jej wyjątkowoœć okreœla nadludzka skala wrażliwoœci, cierpień oraz poetyckiego talentu. Z tego wynika poczucie wyższoœci i samotnictwa, podkreœlone dodatkowo przestrzenią więziennej celi. Ten niezwykły indywidualista staje się uosobieniem i reprezentantem całego narodu, wszystkich jego cierpień i naturalnych praw do kojarzonej ze szczęœciem wolnoœci. Porażony klęską sprawy narodowej oraz perspektywą zagłady, œpiewa buntowniczą pieœń zemsty, wzywającą do krwawego odwetu na wrogu, a następnie jako poeta usiłuje odsłonić narodową przyszłoœć (Mała Improwizacja). Pieœń Konrada zostaje jednak przez współwięŸnia - księdza zganiona jako "pieœń szatańska", a odkrycie za pomoc poetyckiej wyobraŸni okazuje się nieosiągalne. Konrad nie może zrealizować swoich zmierzeń, przegrywa. W scenie drugiej, zwanej Wielką Improwizacją, jako największy twórca na ziemi i "najwyższy z czujących" podejmuje w imieniu cierpiącego narodu rozprawę z uosabiającym rozum Bogiem. Ale i tę walkę Konrad musi przegrać. Ogarnia go bowiem prowadzące do rozpaczy zwątpienie w dobroć Opatrznoœci, w sprawiedliwoœć historii i możliwoœć zwycięstwa nad tyranią. Jego bunt, zwątpienie i rozpacz okazują się także występkiem moralnym - nacechowane są bowiem pychą. Wyrazem tego jest opętanie bohatera przez szatana, który rzuci Bogu największe bluŸnierstwo - nazwie go carem œwita.