,,SARMATYZM” Zabłockiego -wstęp
Charakterystyczną cechą lit. czasów stanisławowskich jest troska o sprawy życia publicznego. Satyra, komedia obyczajowa- uwydatniająca różne wady społeczeństwa, bajka- pełna przejrzystych aluzji do czasów współczesnych, powieść z wyraźnie moralizatorskimi tendencjami- to znamienne dla polskiego oświecenia rodzaje literackie, które wyrażają ogólne dążenia do wydźwignięcia kulturalnego Polski po upadku czasów saskich. Doniosłym faktem w rozwoju oświaty stało się założenie Komisji Edukacji Narodowej. Skutecznym sposobem walki z ciemnotą i zacofaniem był Monitor- pierwsze pismo literackie, które wytykało społ. jego wady i śmieszności. Innym przejawem odrodzenia się myśli politycznej i społecznej była działalność publicystyczna, np.: Staszica i Kołłątaja. Ważnym wydarzeniem było także otwarcie w 1765 r. w Warszawie Teatru Publicznego.
Komedie Zabłockiego, jak większość komedii tego okresu, były udramatyzowanymi satyrami, które wyśmiewały i piętnowały cechy życia obyczajowego i społecznego Polaków. Zabłocki wykorzystał w tworzeniu Sarmatyzmu francuską sztukę Les Nobles de Province Hauteroche, , którą przystosował całkowicie do stosunków polskich i wydał w 1785 r.
Akcja dramatyczna Sarmatyzmu jest uboga i nie stanowi o wartości utworu. Osią akcji jest spór między 2 szlacheckimi rodzinami: Guronosów i Żegotów. Dumny i zarozumiały Guronos nie może znieść, że żona sąsiada podsiada w kościele jego Ryksę. Pretensje potęgują się jeszcze z powodu dawnego sporu o ziemię, a Guronos pragnie sam wymierzyć sprawiedliwość poprzez zajazd. Dochodzi do walki między chłopami obu panów. Dopiero interwencja Skarbimira i rejenta Widymusa doprowadza do zgody. Drugim wątkiem komedii jest miłość Anieli- córki Guronosa do Radomira- syna Żegoty W miłości ich pośredniczy służąca Agatka i zakochany w niej Walenty. Rzecz opiera się na starym motywie komediowym: sporu ojców , których dzieci się kochają .
Ważnym elementem komedii są rysy obyczajowe szlachty polskiej. Sztuka zawdzięcza tytuł ważnej cesze ówczesnej szlachty- sarmatyzmowi. Zabłocki w Sarmatyzmie skrytykował najważniejsze cechy- wady sarmackiej szlachty:
Dumę i pychę rodową, zamiłowanie do genealogii.
Skłonność do kłótni i zajazdów, anarchia, lekceważenie prawa.
Pogarda dla chłopów, wymierzanie kar.
Pijaństwo- Ryksa, Retorta
Spory pod byle pretekstem- żona Żegoty,, podsiada” żonę Guronosa, Żegota podciął ogon koniowi Guronosa, dawny spór o ziemię.
1