SAMORZĄD TERYTORIALNY- ozn. prawo i zdolność społeczności lokalnych w granicach określonych prawem do kierowania i zarządzania zasadniczą częścią spraw publicznych na ich własną odpowiedzialność i w interesie ich mieszkańców
DECENTRALIZACJA TERYTORIALNA -jest to przekazanie zadań i środków do ich realizacji na rzecz niższych szczebli władzy publicznych czyli jednostek samorządu terytorialnego
WARUNKI DECENTRALIZACJI
1.przekazanie określonych zadań przez szczebel centralny organom lokalnym
2.korzystanie przez organy lokalne z odpowiedniego majątku i uprawnień prawnych gwarantujących ich samodzielność oraz możliwość decydowania o sprawach terenu
3.psiadanie przez organy lokalne odpowiednich środków finansowych do realizacji własnej polityki
SAMODZIELNOŚĆ SAMORZĄDU -jest podstawową cechą i występuje w ujęciu ;
1.-prawnym-zgodnie z prawem jednostka samorządu terytorialnego została wyposażona w osobowość prawną co wiąże się z niezależnością i stanowieniem o własnych sprawach
2.-politycznym-czyli prawo do wyboru kierunku działania zgodnego z ideą polityczną określonej partii lub organizacji
3.-gospodarczym-co związane jest z realizacją zadań i prowadzeniem działalności gospodarczej
4.-organizacyjnym-przyznanie prawa do tworzenia własnych organów jednostek organizacyjnych
5.-finansowym -prawo do decydowania o strukturze i wysokości dochodów oraz o rodzajach i rozmiarach wydatków
SAMODZIELNOŚĆ FINANSOWA-może być rozpatrywana w aspekcie
-dochodowym-samodzielność dochodowa-wiąże się z zagwarantowaniem możliwości zwiększenia dochodów i pozyskiwania ich z różnych źródeł z różnymi metodami
-wydatkowym-samodzielność wydatkowa- dochody są tutaj kategorią dana a jednostka samorządu terytorialnego ma swobodę w zakresie sposobu i rodzaju wydatków
-mieszanym- samodzielność mieszana-w przypadku 2 poprzednich rozwiązań mamy do czynienia z samodzielnością mieszaną.
Najlepiej jest gdy samorząd ma samodzielność dochodową i wydatkową
SAMORZĄD TERYTORIALNY w POLSCE -obejmuje
SAMORZĄD GMINNY-zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym z 1990
1.mieszkańcy gminy tworzą z mocy prawa -wspólnotę samorządową
2.gmina wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność
3.gmina posiada osobowość prawną
4.samodzielność gminy podlega ochronie sądowej
Organem stanowiącym i kontrolnym w gminie jest Rada Gminy
Rada podejmuje podstawowe decyzje dotyczące ich terenu
-ustanawiają akty prawa miejscowego
-uchwalają budżet
-rozpatrują sprawozdania z jego wykonania
-ustalają wysokość podatków i opłat lokalnych
Z upoważnienia ustawy -podejmują uchwały dotyczące spraw majątkowych
Organem wykonawczym jest w gminie wiejskiej-wójt, gminie miejskiej- prezydent, gminie miejsko-wiejskiej- burmistrz
SAMORZĄD POWIATOWY- zgodnie z ustawą z 1999 o samorządzie powiatowym -powiat -jako jednostka zasadniczego podziału terytorialnego obejmuje całe obszary granicznych ze sobą gmin albo obszar miasta na prawach powiatu
Zgodnie z ustawą o samorządzie powiatowym mieszkańcy powiatu tworzą z mocy prawa -wspólnotę samorządową
-powiat wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność
-powiat posiada osobowość prawną
-samodzielność powiatu podlega ochronie sądowej
Organy powiatu- organem stanowiącym i kontrolnym jest Rada Powiatu
Rada Powiatu podejmuje podstawowe decyzje dotyczące ich terenu -
-ustanawiają akty prawa miejscowego
-uchwalają budżet
-rozpatrują sprawozdanie z jego wykonania
-podejmują uchwały dotyczące spraw majątkowych
Członkowie Rad Powiatu wybierani są w drodze bezpośrednich i powszechnych wyborów
Organ wykonawczy- zarząd powiatu
Przewodniczący samorządu -starosta
SAMORZĄD WOJEWÓDZKI- powstał w 1999 -mamy 16 województw
Zgodnie z ustawą o samorządzie wojewódzkim jego mieszkańcy z mocy prawa tworzą regionalną wspólnotę samorządową
Zakres działania Samorządu Wojewódzkiego nie narusza samodzielności gminy i powiatu
Samorząd Wojewódzki -wykonuje określone ustawami zadania publiczne we własnym imieniu i na własną odpowiedzialność
-posiada osobowość prawną a jego samodzielność podlega ochronie sądowej
-posiada własny majątek
-posiada własna gospodarkę finansową
Organy województwa-organ stanowiący i kontrolny -sejmik województwa -który podejmuje podstawowe decyzje dotyczące ich terenu -ustanawia akty prawa miejscowego
-uchwala budżet
-rozpatruje sprawozdania z jego wykonania
-podejmuje uchwały dotyczące spraw majątkowych
Członkowie SW -wybierani są w bezpośrednich i powszechnych wyborach
Organ wykonawczy-Zarząd Województwa a przewodniczącym jest Marszałek Województwa -który organizuje pracę zarządu i urzędu marszałkowskiego kieruje bieżącymi sprawami województwa oraz reprezentuje je na zewnątrz .
5-EUROPEJSKA KARTA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
-społeczności lokalne mają w zakresie określonym prawem pełną swobodę działania w każdej sprawie która nie jest wyłączona z ich kompetencji lub nie wchodzi w zakres kompetencji innych organów władzy
Kompetencje przyznane społecznościom lokalnym powinny być w zasadzie całkowite i wyłączne i mogą zostać zakwestionowane lub ograniczone przez inny organ władzy -centralny lub regionalny w zakresie przewidzianym prawem
-jak największa decentralizacja
W art. 9 karty określone są zasady finansowania społeczności lokalnych
1. społeczności lokalne maja prawo w ramach narodowej polityki gospodarczej do posiadania własnych wystarczających zasobów finansowych którymi mogą swobodnie dysponować w ramach wykonywania swych uprawnień
2. wysokość zasobów finansowych społeczności lokalnych powinno być dostosowana do zakresu uprawnień przyznanych przez Konstytucje lub prawa- ZASADA ADEKWATNOŚCI
3. przynajmniej część zasobów finansowych społeczności lokalnych powinna pochodzić z opłat i podatków lokalnych których wysokość społeczności te mają prawo ustalać w zakresie określonym ustawą -ZASADA WŁADZTWA PODATKOWEGO
4. systemy finansowe na jakich opierają się zasoby pozostające do dyspozycji społeczności lokalnych powinny być odpowiednio zróżnicowane i elastyczne aby mogły w miarę możliwości odpowiadać rzeczywistych zmianom zachodzącym w poziomie kosztów związanych z wykonywaniem uprawnień /jednostka musi zwiększyć swoje dochody ,same subwencje dotacje nie wystarczą/
5.ochrona społeczności lokalnych finansowo słabszych wymaga zastosowania procedur wyrównawczych lub równoważących mających na celu korygowanie skutków nierównego podziału potencjalnych źródeł dochodu a także wydatków jakie te społeczności ponoszą .Procedury lub działanie tego typu nie powinny ograniczać swobody podejmowania decyzji przez społeczności lokalne w zakresie ich uprawnień własnych
-pionowy -bezpośrednio z państwa do gmin
-poziomy-bogatsze gminy przekazują do fundacji a tam dalej do biedniejszych gmin
6.społeczności lokalne powinny być konsultowane w odpowiednim trybie co do form przyznania im zasobów pochodzących z redystrybucji dochodów
7.o ile jest to możliwe subwencje przyznawane społecznościom lokalnym nie powinny być przeznaczone na finansowanie specyficznych projektów .Przyznanie subwencji nie może zagrozić podstawowej wolności społeczności lokalnych do swobodnego prowadzenia własnej polityki w zakresie przyznanych jej uprawnień / jak najmniej dotacji celowych -ogranicza swobodę dysponowania/
8.dla potrzeb finansowania nakładów inwestycyjnych społeczności lokalne powinny mieć dostęp do krajowego rynku kapitałowego w granicach określonych prawem /w Polsce sam. teryt. mają prawo do emitowania papierów wartościowych obligacji komunalnych ,mogą emitować bony komunalne -krótkoterminowe/
Powyższe zasady ustalają jakie powinny być przepisy dotyczące finansów samorządów lokalnych aby mogły one być samodzielne i prowadzić własną politykę społeczną i gospodarczą na podległym im obszarze , wyznaczają one podstawowe wolności przyznanym samorządom terytorialnym
Polska ratyfikowała Europejską Kartę Samorządu Terytorialnego
ZADANIA SAMORZĄDÓW W POLSCE
Zadania -są to ściśle określone przez prawo zadania jednostek lokalnych które mogą one osiągnąć posiadając odpowiednie kompetencje i dzielą się na :
-zadania własne-są realizowane przez jednostkę samorządu terytorialnego samodzielnie z własnych środków i na własną odpowiedzialność
a) obligatoryjne-zadania wykonywane obowiązkowo wynikające z ustawy o samorządach ,obowiązek został zapisany w ustawie -sposób ich wykonania od jednostki samorządu terytorialnego
b)fakultatywne -są to inne zadania wykonywane przez władze lokalne ,wówczas gdy dysponuje one środkami publicznymi i związane są z zaspakajaniem potrzeb wspólnot lokalnych
-zadania zlecone-do wykonywania przez administrację państwową ,sfinansowane głównie dotacjami celowymi
ZADANIA GMIN- zgodnie z ustawą o samorządzie gminnym przyznano gminom prawo do wykonywania zadań na własna odpowiedzialność i we własnym imieniu
Do zakresu działania gminy należą wszystkie sprawy publiczne o znaczeniu lokalnym nie zastrzeżone ustawami na rzecz innych podmiotów
Zgodnie z art. 7 Ustawy zadania własne gminy obejmuje sprawy:
1.Ładu przestrzennego -gospodarki nieruchomościami ,ochrony środowiska i przyrody oraz gospodarki wodnej
2.Gminnych dróg, ulic, mostów, placów oraz organizacji ruchu drogowego
3.Infrastrukturze -wodociągów i zaopatrzenia w wodę, kanalizacji ,usuwanie i oczyszczanie ścieków komunalnych, utrzymanie czystości i porządku oraz urządzeń sanitarnych ,wysypisk i unieszkodliwienie odpadów komunalnych ,zaopatrzenie w energię elektryczną i cieplną oraz gaz
4.Lokalny transport zbiorowy
5.Ochrona zdrowia
6.Pomocy społecznej w tym ośrodków i zakładów opiekuńczych /zasiłki, lokalne domy pomocy społecznych/
7.Gminnego budownictwa mieszkaniowego/ budownictwo komunalne/
8. Edukacji publicznej-/przedszkola ,szkoły podstawowe ,gimnazja/
9.Kultury w tym bibliotek gminnych i innych placówek upowszechniania kultury
10.Kultury fizycznej i turystyki w tym terenów rekreacyjnych i urządzeń sportowych /lodowiska stadiony/
11.Targowisk i hal targowych -opłaty targowe
12.Zieleni miejskiej i zadrzewienia /zieleń miejska- parki/
13.Cmentarzy gminnych
14.Porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli oraz ochrony: p/pożarowej , p/powodziowej w tym wyposażenia i utrzymania gminnego magazynu p/powodziowego /straż miejska ,monitoringi/
15. Utrzymanie gminnych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej i administracyjnej
16.Polityki prorodzinnej w tym zapewnienia kobietom w ciąży opieki medycznej prawnej socjalnej
17.Wspierania i upowszechniania idei samorządowej
18. Promocji gminy
19.Współpracy z organizacjami samorządowymi
20.Współpracy ze społecznościami i regionalnymi innych państw
ZADANIA POWIATÓW
Powiat nie ograniczając uprawnień gminy wykonuje zadania publiczne o wymiarze lokalnym tj takie których bezpośrednim adresatem jest mieszkaniec określonej wspólnoty samorządowej i które uzupełniają zadania publiczne gminy
Według art. 4 o ustawie o samorządzie państwowym
-powiat wykonuje zadania publiczne o charakterze ponad gminnym w zakresie
1-edukacji publicznej
2-promocji i ochrony zdrowia
3-pomocy społecznej
4-polityki prorodzinnej
5-wspierania osób niepełnosprawnych,
6-transportu zbiorowego i dróg publicznych,
7-kultury oraz ochrony zabytków i opieki nad zabytkami,
8-kultury fizycznej i turystyki,
9-geodezji, kartografii i katastru,
10-gospodarki nieruchomościami,
11-administracji architektoniczno-budowlanej,
12-gospodarki wodnej,
13-ochrony środowiska i przyrody,
14-rolnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego,
15-porządku publicznego i bezpieczeństwa obywateli,
16-ochrony przeciwpowodziowej, w tym wyposażenia i utrzymania powiatowego magazynu przeciwpowodziowego, przeciwpożarowej i zapobiegania innym nadzwyczajnym zagrożeniom życia i zdrowia ludzi oraz środowiska,
17-przeciwdziałania bezrobociu oraz aktywizacji lokalnego rynku pracy,
18-ochrony praw konsumenta,
19-utrzymania powiatowych obiektów i urządzeń użyteczności publicznej oraz obiektów administracyjnych,
20-obronności,
21-promocji powiatu,
22-współpracy z organizacjami pozarządowymi.
23-powiatowych służb i straży
Zadania powiatu nie mogą naruszać zakresu działania gmin
ZADANIA WOJEWÓDZTW
Do zakresu działania samorządu wojewódzkiego należy wykonywanie zadań o charakterze wojewódzkim nie zastrzeżonych ustawami na rzecz organów administracji państwowej
Zgodnie z ustawą o samorządzie wojewódzkim samorząd określa strategię rozwoju województwa
Samorząd wojewódzki prowadzi politykę rozwoju województwa na którą składa się
1-tworzenie warunków rozwoju gospodarczego w tym kreowanie rynku pracy
2-utrzymanie i rozbudowa infrastruktury społecznej i technicznej o znaczeniu wojewódzkim
3-pozyskiwanie i łączenie środków finansowych publicznych prywatnych w celu realizacji zadań z zakresu użyteczności publicznej
4-wspieranie i prowadzenie działań na rzecz podnoszenia poziomu wykształcenia obywateli
5-racjonalne korzystanie z zasobów przyrody oraz kształtowanie środowiska naturalnego zgodnie z zasadą równoważonego rozwoju
6-wspieranie rozwoju nauki i współpracy między sferą nauki i gospodarki ,popieranie postępu technologicznego i innowacji
7-wspieranie rozwoju kultury oraz sprawowanie opieki nad dziedzictwem kulturowym i jego racjonalne wykorzystanie
8-promocja walorów i możliwości rozwojowych województwa
ZADANIA -artykuł-14 samorząd wojewódzki zgodnie z art. 14 ustawy o samorządzie wojewódzkim może też realizować inne zadania o zasięgu regionalnym a w szczególności w zakresie
1-edukacji publicznej w tym szkolnictwo wyższe
2-promocji i ochrony zdrowia
3-kultury i ochrony zabytków
4-pomocy społecznej
5-polityki prorodzinnej
6-modernizacji terenów wiejskich
7-zagospodarowania przestrzennego
8-ochrony środowiska
9-gospodarki wodnej w tym ochrony p/powodziowej a w szczególności wyposażenie i utrzymania wojewódzkich magazynów p/powodziowych
10-transportu zbiorowego i dróg publicznych /drogi wojewódzkie/
11-kultury fizycznej i turystyki
12-ochrony praw konsumentów
13-obronności
14-bezpieczeństwa publicznego
15-przeciwdziałaniu bezrobociu i aktywizacji lokalnego rynku pracy
Wykonywanie zadań publicznych o charakterze wojewódzkim służy tworzeniu podstaw rozwoju województwa i nierozerwalnie związana z podstawową misją samorządu wojewódzkiego, którą jest określenie strategii województwa i prowadzenie polityki wewnątrz regionalnej
GOSPODARKA BUDŻETOWA JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO
Organy samorządu lokalnego realizują zadania publiczne prowadząc samodzielną gospodarkę finansową na postawie budżetu
Gospodarka finansowa obejmuje czynności władz lokalnych związane zarówno z planowaniem i gromadzeniem środków finansowych jak również z ich wydatkowaniem i kontrolą operacji pieniężnych .
Zgodnie z art. 165 ustawy z dn 30.06.2005 o finansach publicznych budżet jednostki samorządu terytorialnego jest realnym planem dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów tej jednostki jest on uchwalony w formie ustawy budżetowej
Dochody budżetu jednostek samorządu terytorialnego ujmuje się w podziale na dochody bieżące i dochody majątkowe .
Do dochodów majątkowych zalicza się :
1-dochody i środki otrzymane na inwestycje
2-dochody ze sprzedaży majątku
3-dochody z tytułu przekształcenia praw użytkowania wieczystego w prawo własności
Przez dochody bieżące budżetu jedn. samorz. teryt. rozumie się dochody budżetowe niebędące dochodami majątkowymi
Wydatki budżetu jednostek sam. teryt. ujmuje się w przedziale na :
a)wydatki bieżące-przez te wydatki sam. teryt rozumie się wydatki budżetowe niebędące wydatkami majątkowymi
b)wydatki majątkowe-do wydatków majątkowych zalicza się wydatki na
-inwestycje i zakupy inwestycyjne
-zakup i objęcie akcji
-wniesienie wkładów do spółek prawa handlowego
ZWROTNE ŹRÓDŁA FINANSOWANIA SAMORZĄDU FINANSOWEGO
1 KREDYTY BANKOWE
2 POŻYCZKI
3 KREDYTY I POŻYCZKI ZACIĄGNIĘTE NA ZASADACH PREFERENCYJNYCH
4 PRAWO DO EMISJI PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH
Preferencyjność kredytów i pożyczek - może polegać na możliwości umorzenia części długu na niższym niż komercyjnego oprocentowaniu , na ustaleniu korzystnych warunków spłaty np.-karencji lub rozłożeniu rat na znaczne dłuższe terminy niż oferowane przez rynek
PRAWO DO EMISJI PAPIERÓW WARTOŚCIOWYCH
-OBLIGACJE KOMUNALNE -różnią się emitentem -jednostki samorządu terytorialnego
-jest papierem wartościowym emitowanym w serii , w której emitent stwierdza że jest dłużnikiem właściciela akcji i zobowiązuje się wobec niego do spełnienia określonego świadczenia
-pieniężne
-niepieniężne
-są emitowane przez jednostki samorządu terytorialnego
funkcje obligacji komunalnych
1.-kredytowa-emitent pozyskuje określoną sumę pieniędzy na określony czas
2.-prywatyzacyjna -emitent może prywatyzować przedsiębiorstwa komunalne
3.-promocyjna-popularyzacja wspólnoty samorządowej
Do ważnych zjawisk na rynku obligacji komunalnych należy zaliczyć pojawienie się instytucji credit ratingu -jest on procesem oceny i klasyfikacji ryzyka inwestycyjnego dłużnych papierów wartościowych kończących się przyznaniem się oceny wiarygodności finansowej bądź kredytowej
Ocena ratingowa -informuje obecnych i przyszłych inwestorów zarówno krajowych jak i zagranicznych o wiarygodności i opłacalności samorządu terytorialnego
-pozytywny rating może być argumentem do negocjacji korzystniejszych warunków emisji (bank -emitentem obligacji)
Obligacje komunalne dzielą się na :
-ogólne to papiery wartościowe zabezpieczone jedynie dochodami budżetowymi
-przychodowe- zabezpieczone są przyszłymi wpływami z opłat wnoszonych przez użytkowników usług lub urządzeń finansowych emisją
W Polsce większość dużych miast(województwa , powiaty) była emitentami obligacji komunalnych -
Pierwsze emisje obligacji w Polsce -1995 .pionierem emisji były USA
-BONY KOMUNALNE- są instrumentem o charakterze pożyczkowym stanowiącym zobowiązanie emitenta do zwrotu określonej nominalnie kwoty w dniu jego wymagalności aktualnemu posiadaczowi bonu
-są najczęściej papierami nie oprocentowanymi zaś funkcje wynagrodzenia pełni dyskonta czyli różnica pomiędzy oceną zakupu a ceną nominalną papieru
-termin zapadalności wynosi -7do 180 dni
-podobnie jak bony skarbowe służą głównie pokryciu niedoborów budżetowych
-instrument krótkoterminowy -pokrycie niedoborów
Bony komunalne-mogą być korzystniejszą formą pozyskania środków finansowych w porównaniu do krótkoterminowego kredytu bankowego
-korzystny dla emitenta może być niższy koszt pozyskania kapitału oraz szybkość uzyskania w ten sposób środków finansowych bez konieczności udzielenia zabezpieczeń i uniknięcia długich i skomplikowanych procedur kredytowych
-pomimo że b.k są instrumentem kredytowania krótkoterminowego to pozwalają na pozyskanie średnioterminowego finansowego po koszcie finansowania krótkoterminowego - przez tzw -rolowanie -czyli wykup danej emisji z wpływów następnej / może być rolowanie średnioterminowe do roku czasu/
-stosowanie tego instrumentu czyli rolowanie daje możliwość jednostkom samorządów terytorialnych dopasowania terminu wykupu danej emisji do indywidualnych potrzeb emitenta
Ograniczenia w zadłużeniu się jednostek samorządu terytorialnego mają na celu
-przeciwdziałają nadmiernemu narastaniu państwowego długu publicznego , którego elementem jest zadłużenie jednostek samorządu terytorialnego
-minimalizacje ryzyka niewypłacalności poszczególnych jednostek samorządu terytorialnego
Ograniczenia dotyczące zadłużenia wynikające z ustawy o finansach publicznych
1-łączna kwota przypadających do spłaty w danym roku budżetowym rat kredytów i pożyczek wraz z należnymi odsetkami wykupów papierów wartościowych w emitowanych przez jednostki samorządu terytorialnego wraz z należnymi odsetkami i dyskontem oraz potencjalnych spłat, kart wynikających z udzielonych poręczeń i gwarancji nie może przekroczyć 15% planowanych na dany rok budżetowy dochodów jednostki samorządu terytorialnego
2-łączna kwota długu jedn. sam teryt.na koniec roku budżetowego nie może przekraczać 60% wykonanych dochodów ogółem tej jednostki w roku budżetowym
3-w trakcie roku budżetowego łączna kwota długu jednostki sam. teryt. na koniec kwartału nie może przekroczyć -60% planowanych w danym roku budżetowym dochodów tej jednostki
Ograniczeń tych 3 w/w nie stosuje się do emitowanych papierów wartościowych , kredytów i pożyczek zaciąganych w związku ze środkami określonymi w umowie zawartej z podmiotem dysponującym funduszem strukturalnym lub funduszem spójności Unii Europejskiej
4-Ustawa o finansach publicznych wprowadziła 3 progi dotyczące wartości relacji łącznej kwoty państwowego długu publicznego do PKB- 50% ,55% , 60%- przekroczenie ich wiąże się z prowadzeniem procedur oszczędnościowych i sanacyjnych związanych z uchwaleniem deficytu budżetowego przez jednostki samorządowe
Jeżeli relacja ta osiągnie 60% PKB to jednostki samorządu terytorialnego nie mogą zaciągać zobowiązań
Regionalna izba obrachunkowa -to izba kontrolna
2