RANY - PRZYCZYNY, RODZAJE, NASTĘPSTWA.
Raną nazywamy przerwanie ciągłości tkanki. Jeżeli doszło do uszkodzenia tkanek położonych głębiej, narządów wewnętrznych oraz naczyń krwionośnych i nerwów to taką ranę nazywamy raną powikłaną.
Z każdą raną związane są 3 bezpośrednie następstwa : ból, krwawienie i możliwość zakażenia.
W ranie możemy wyróżnić : brzegi, ściany i dno rany.
W zależności od rodzaju urazu i charakterystycznych cech rany możemy wyróżnić następujące rodzaje ran :
Rana cięta - powstaje w następstwie działania narzędzia ostrego, tnącego, np. noża, brzytwy lub szkła. Brzegi rany są gładkie, krwawienie zwykle obfite, niebezpieczeństwo zakażenia jest zwykle małe. Odmianą jest rana płatowa, gdy narzędzie tnące jest ustawione pod pewnym kątem do powierzchni ciała oraz rana rąbana, gdy siła cięcia jest duża.
Rana kłuta - wywołana jest przez narzędzia ostre, których powierzchnia tnąca jest bardzo mała, np. gwóźdź, sztylet, widły itp. Często jest powikłana krwawieniem wewnętrznym i uszkodzeniem narządów wewnętrznych.
Rana tłuczona - powstaje w następstwie zadziałania narzędzia tępego, jak kamień, pałka, młotek itp. Brzegi rany są stłuczone, dno jest nierówne, krwawienie jest niewielkie, łatwo dochodzi do martwicy tkanek i zakażenia. Odmianą jest rana miażdżona, gdy zgniecenie tkanek jest rozległe i głębokie.
Rana szarpana - powstaje, gdy tępe narzędzie działa stycznie do powierzchni ciała i odrywa część tkanek. Odmianą jest rana kąsana, która stanowi duże ryzyko zakażenia.
Rana postrzałowa - powstaje na skutek działania pocisku lub odłamka po wybuchu granatu czy bomby. Rana jest zwykle powikłana uszkodzeniem narządów wewnętrznych.
Proces gojenia się ran jest bardzo złożony i można go podzielić na kilka faz, które się wzajemnie pokrywają :
Faza zapalna / wysiękowa, nazywana fazą oczyszczania - rozpoczyna się z chwilą zranienia i trwa około 3 dni. W tej fazie po ustaniu krwawienia dochodzi do powstania procesu zapalnego, którego celem jest wyeliminowanie szkodliwych czynników oraz oczyszczenie rany i przygotowanie jej do procesów proliferacyjnych.
Faza proliferacyjna - rozpoczyna się około 4 dnia po zranieniu. Celem tej fazy, zwanej fazą ziarninowania jest uzupełnienie ubytków tkanki tkanką ziarninową.
Faza różnicowania, dojrzewania, bliznowacenia i epitelizacji - rozpoczyna się między 6 a 10 dniem. Dochodzi do obkurczenia się rany i powstania tkanki bliznowatej oraz pokrycia jej nowym naskórkiem.
Sposoby gojenia się ran.
Możemy wyróżnić następujące sposoby gojenia się ran:
Gojenie się doraźne, czyli przez rychłozrost - odbywa się bez wyraźnych cech zapalenia. Przylegające do siebie brzegi rany sklejają się szybko za pomocą włóknika. Po pewnym czasie jego miejsce wypełniają włókna tkanki łącznej a od brzegów rany narasta świeży naskórek pokrywający całą powierzchnię rany. Powstaje cienka, linijna blizna. W ten sposób goją się rany czyste, nie zakażone.
Gojenie się przez ziarninowanie, czyli opóźnione - występuje wtedy, gdy brzegi rany są rozchylone, gdy powstał ubytek tkanki lub rana uległa zakażeniu. W pierwszym okresie zmiany zapalne mają duże nasilenie, dochodzi do wydalenia martwiczych tkanek. Pojawia się płyn wysiękowy barwy żółtozielonej nazywany ropą. Po wydaleniu obumarłych tkanek w dnie rany pojawia się młoda tkanka, czyli tzw. ziarnina. Po pewnym czasie przeistacza się ona w tkankę bliznowatą i pokrywa naskórkiem.
Gojenie się pod strupem - ma miejsce gdy na powierzchni rany powstaje skorupa utworzona z zaschniętej krwi, chłonki, obumarłych tkanek itp., czyli strup. Pod nim odbywa się proces gojenia. Po pewnym czasie strup odpada i ukazuje się zagojona, świeża blizna.
Czynniki opóźniające gojenie się rany możemy podzielić na
dwie grupy :
Czynniki miejscowe :
zbyt duża ilość tkanek martwiczych
krwiak w ranie
grube szwy
zakażenie rany
zaburzenia w krążeniu w okolicy rany
urazy rany
zimno działające miejscowo
miejscowe stosowanie antybiotyków i środków odkażających
Czynniki ogólne :
niedobór białka (głodzenie, wyniszczenie, przetoki itp.)
wiek podeszły
niedobór witamin i pierwiastków śladowych
niedokrwistość
utrata krwi
zaburzenia odporności
choroby przemiany materii, np. cukrzyca
obniżone ciśnienie parcjalne tlenu
leki przeciwzapalne, np. sterydy
leki cytotoksyczne
promieniowanie jonizujące