Oczywiście tę kwestie można rozpatrywać z punktu widzenia koncepcji stopni swobody. Więc nauczanie, opanowanie czynności ruchowej można także rozpatrywać jako pokonywanie nadmiernej ilości swobody poruszającego się organizmu. Czyli w ten sposób jednostka zostaje przekształcona w system regulująco-sterujacy. Można tutaj także wyodrębnić 3 fazy:
1 - wiązała by się z aktywnym pokonywaniem nadmiernej liczby stopni swobody. Organizm wyłącza niepotrzebne w danym ruchu stopnie swobody, przekształcając układ ruchu w układ zdolny do samosterowania. Głównie tu chodzi o samosterowanie parametrami przestrzennymi. Przypominam że rozpatrując to z tego punktu widzenia możemy też stwierdzić że ta metoda charakteryzuje się łączeniem wszystkich mięśni i stopni swobody ruchu, ale w trakcie ćwiczenia następuje stopniowe wyłączanie ruchu celem ekonomizacji ruchu w stawie. Z punktu widzenia fizjologii zachodzi tu zjawisko generalizacji wyrażające się w irradiacji pobudzenia CUN a więc pobudzeniu tych ośrodków, które nie są konieczne dla wykonywania danej czynności. Stąd też niepotrzebna liczba grup mięśniowych włączana do wykonywania czynności ruchowych powoduje że ten ruch jest nieekonomiczny.
2 - wiąże się z celowym wykorzystaniem stopni swobody i sił zewnętrznych. W pierwszym okresie wiąże się to z nadmierną ruchliwością, która jest procesem poszukiwania optymalnego wariantu. W sumie optymalizacja ruchu polega na uwzględnieniu indywidualnych cech osobnika. Z punktu widzenia fizjologii następuje tutaj analiza prowadząca do koncentracji pobudzenia co pozwala na pewniejsze wykonanie czynności zgodnie ze wzorcem.
3 - mamy do czynienia z celowym wykonywaniem najskuteczniejszych sił zewnętrznych przy zmiennych warunkach środowiska i sytuacji. W tej fazie doprowadzamy do pełnej automatyzacji opanowania czynności. Tutaj część zjawisk znaczeniowa programu ruchowego umożliwia wykorzystanie świadomości do celów bezpośrednio związanych z wykonywanym ruchem. Wiąże się to z twórczą zmianą, koncentrowaniem się na uzyskaniu ostatecznego efektu. Nie wiążemy świadomości z technika wykonywania danego ruchu, a z celem np.: chcemy uzyskać bramkę itp.
Są także 2-fazowe modele.
ogólna koordynacja (ramowa koordynacja)
koordynacja precyzyjna.
Głównym kryterium podziału były: utrzymywanie i zapominanie informacji o danej czynności.
W pierwszej fazie tej koordynacji ramowej chodzi o to by doprowadzić do wykonania ćwiczenia, a więc uzyskania celu bez uwzględnienia szczegółów. W tej fazie następuje też pamięciowe umocnienie koordynacji danej czynności. To umocnienie powoduje iż tej fazy nie zapomina się nigdy, zostaje ona mocno zakodowana w pamięci. Dotyczy to głównie ruchów cyklicznych.
Druga faza - koordynacja precyzyjna to jest właściwie interpretacja wszystkich parametrów czynności ruchowej, a więc dynamiczno-czasowo-przestrzennych. Ale brak ćwiczenia, powtarzania powoduje to iż dochodzi do utraty precyzji. Więc niejako jednostka wraca na szczebel ramowej koordynacji.
Uczenie się motoryczne jest związane z procesem pamięci.
Pamięć oznacza przechowywanie wewnętrznych reprezentacji w czasie, z możliwością wykorzystania ich w zachowaniu się organizmu. Te dwa procesy: pamięć i uczenie się warunkują nasze indywidualne zachowanie się, dostosowanie do środowiska.
Pamięć możemy rozpatrywać dwojako - jako zdolność i jako proces. Na tym zestawieniu są tu te główne kryteria jako zdolność i jako proces. Takie ujęcie jest w dalszym ciągu dyskusyjne, nie wszyscy się z takim podziałem zgadzają.
Podłożem anatomicznym i neurofizjologicznym pamięci i uczenia się jest układ nerwowy. Oba terminy pamięć i uczenie się mają charakter taki teoretyczny, reprezentują te same treści. Ale to nie jest do końca prawdziwe.
Empiryczne wskaźniki uczenia się i pamięci są w dużej mierze takie same. Brak zgodności w interpretacji relacji między uczeniem się i pamięcią spowodowały że występują trzy stanowiska. Chociaż są też stanowiska skrajne, że uczenie się związane jest tylko z nabywaniem, a pamięć z przechowywaniem. Stosunek w jakim pozostają oba te pojęcia można sprowadzić do trzech stanowisk.
jedno stanowisko można sprowadzić do tego że zakres obydwu tych pojęć jest jednakowy.
drugie ujmuje kwestię tak iż pamięć jest pojęciem nadrzędnym w stosunku do uczenia się.
trzecie jest odwrotne do drugiego.
Pamięć - to termin określający biochemiczne, neurofizjologiczne i psychologiczne struktury, funkcje warunkujące kodowanie, przechowywanie i dekodowanie informacji w układzie nerwowym. Pamięć wiąże się z zapamiętywaniem, przechowywaniem i odtwarzaniem informacji. Te struktury stanowią zapis całości indywidualnego doświadczenia i tożsamości człowieka.
Pamięć w aspekcie strukturalnym zależy od zmian powstałych w komórkach nerwowych pod wpływem bodźców, chodzi tu o pozostawienie śladów pamięciowych, engramów. Zmiany te które zachodzą w układzie nerwowym nie znikają po zaprzestaniu działania.
Neurofizjologiczne badania nad mechanizmami pamięci, nad procesami zapamiętywania, przechowywania i przypominania dowodzą istotnej roli kwasów nukleinowych. Najkrócej sprawę ujmując pamięć gatunkowa jest zakodowana w strukturze kwasu DNA. Natomiast struktura biochemiczna kwasu RNA umożliwia kodowanie informacji składającej się na pamięć osobniczą. Szczególną rolę w kształtowaniu się doświadczenia osobniczego, a więc w procesach pamięciowych szczególna rola przypada synapsom. Synapsa działa w sposób dynamiczny tzn. że jej przednie pobudzenie wpływa na następne odpowiedzi na impulsy. Procesom uczenia się motorycznego, pamięci motorycznej i ich podstaw biofizycznych, biochemicznych, neurofizjologicznych mało czasu poświęcamy, nas głównie interesują energetyczne.
Organizacja mózgowa pamięci przebiega w kilku kierunkach.
struktury podkorowe i pień mózgu - one głównie umożliwiają odbiór informacji i wstępne różnicowanie, przesyłanie do dalszej analizy na wyższe piętra CUN. Uszkodzenie tych okolic prowadzi do zaburzeń świadomości i niespecyficznych zaburzeń pamięci.
drugie piętro - to są struktury korowe łącznie z analizatorami. To piętro umożliwia opracowywanie danych o różnej modalności, a więc impulsy słuchowe, wzrokowe, kinestetyczne. Te struktury umożliwiają zapamiętywanie materiału do uczenia się. Uszkodzenie tych struktur powoduje wystąpienie specyficznych zaburzeń pamięci. Tutaj szczególna rola przypada zespołowi Hipokampa.
trzecie piętro - struktury kory przedruchowej i płatów czołowych. Te struktury odpowiadają za planowanie działań związanych z organizacją informacji, celowym przypominaniem.
Z procesami zapamiętywania, przechowywania i przypominania związane jest zjawisko zapominania.
Procesy te występują w różnych postaciach i mierzone są za pomocą różnych wskaźników. Bliższa analiza pozwoliła na wyodrębnienie kilku charakterystyk, a więc mówimy o:
właściwościach pamięci
rodzajach pamięci
systemach pamięci
modelach pamięci
Właściwości pamięci - mówimy tu głównie o następujących kryteriach:
szybkość pamięci - dotyczy głównie fazy zapamiętywania. Mierzy się czasem, liczbą błędu, liczbą powtórzeń koniecznych do opanowania nowego zadania.
trwałość pamięci - dotyczy fazy przechowywania. Oznacza czas w którym zakodowana informacja jest przechowywana.
dokładność pamięci - odnosi się do relacji między przypominaniem, a tym co stanowiło treść zapamiętania.
gotowość pamięci - odnosi się do fazy przypominania. Wyraża się w trwałości, szybkości natychmiastowego przypominania.
zakres pamięci - określa to ile różnorodnych informacji można zapamiętać w czasie tam jakiejś jednej ekspozycji.
Rodzaje pamięci - głównym kryterium jest czas utrzymywania się śladu pamięciowego i odtwarzania informacji. Wychodząc z tego kryterium dzielimy pamięć na dwa główne rodzaje:
pamięć krótkotrwałą - dzieli się na sensoryczną (ultrakrótkotrwałą) i pierwszorzędową. Jest określana jako pamięć świeża, pamięć operacyjna. Pamięć pierwszorzędowa jest związana z przejściowym przyjęciem pewnego werbalnego kodowania materiału informacyjnego. Ona często wygasa pod wpływem napływu nowych informacji. Pojemność jest tu niewielka.
pamięć długotrwałą - dzieli się na drugo- i trzeciorzędową.
pamięć drugorzędowa - może trwać latami, jest to już duża pojemność.
pamięć trzeciorzędowa - praktycznie nie wygasa.
Innym kryterium jest przedmiot pamięci, a więc treść: pamięć obrazowa, słowna, uczuciowa.
Kryterium ze względu na rozumienie: pamięć mechaniczna i logiczna
Kryterium ze względu na udział woli: dowolna i mimowolna
Kryterium ze względu na rodzaj przypominania: pamięć rozpoznawcza i odtwórcza.
Systemy pamięci - podstawowym kryterium jest charakter nabywanej informacji. Możemy wyodrębnić następujące systemy:
pamięć deklaratywna - pamięć mająca wyraźnie charakter pamięci świadomej. Jest to pamięć wiedzy. Możemy tu wyodrębnić pamięć: epizodyczną (związaną z miejscami i zdarzeniami), semantyczną (związaną z wyobrażeniami)
pamięć proceduralna - związana z nieświadomą formą pamięci. Jest to pamięć zachowania. Jest to pamięć związana z umiejętnościami, nawykami, z torowaniem i warunkowaniem.
Modele pamięci - jest to pewien spójny system założeń odnoszący się do właściwości struktury i funkcji pamięci. Modele pamięci są środkami pozwalającymi na poznanie bezpośrednio nieobserwowalnych procesów pamięciowych. Tworzymy my sami pewne modele pamięci, w których staramy się wyjaśniać procesy pamięciowe. One mogą dotyczyć różnych aspektów m.in. mogą dotyczyć ujmowania i opisywania aspektów pamięci na podstawie przekroju procesów psychicznych, mogą odwoływać się do danych neurofizjologicznych, czy do zjawisk fizycznych. Modele dotyczą również rodzaju pamięci np.: semantyczne, modele odnoszące się do analogii między umysłem, a komputerem.
Zapominanie - utrata zdolności do odtwarzania lub rozpoznania tego co zostało wcześniej przyswojone. Głównie to jest zanikanie nieużywanych informacji utrwalonych w postaci śladów pamięciowych.
Uczenie się jest to proces ściśle związany z pamięcią i dzisiaj modne jest takie ujęcie „uwolniony model uczenia się”. Ten paradygmat przetwarzania informacji do dzisiaj jest bardzo rozpowszechniony, wsparty wieloma empirycznymi badaniami i także badacze procesów uczenia się skonstruowali taki ogólny model wiążąc to z pamięcią operacyjną, długotrwałą i sensoryczną. Także te dwa zagadnienia: pamięć i uczenie się są właściwie nierozłączne.
Proces uczenia się przebiega nie w sposób jakiś jednostajnie narastający ale możemy wyodrębnić pewne fazy w tym procesie, wygląda to mniej więcej tak. To jest poziom uczenia się, a to jest czas.
Tutaj ten model wyodrębnia kilka tych faz.
Ta faza A - to jest pewne przyzwyczajanie się.
Faza B - to przyswajanie informacji, materiału, dochodzimy do stanu tej koordynacji ogólnej czy ramowej.
W fazie C - w procesie uczenia się możliwa jest czasowa stagnacja tzw. plateu, że mimo ćwiczenia nie ma postępu. Jest to przejściowa faza.
Faza D - jest związana z doskonaleniem i dochodzeniem do drugiej fazy precyzyjnej koordynacji.
Faza E - to już jest ta trzecia faza Mainerowska czyli stabilizacja, automatyzacja i dostosowania do różnorodnych sytuacji, warunków.
Ale w trakcie tego może wystąpić przejściowa faza F - gdzie następuje pewne obniżanie, labilizacja.
Mówiąc o uczeniu się należałoby wspomnieć o transferze uczenia. To są zmienne działania równolegle tych następczych procesów uczenia się. Uczę się pewnych czynności, one mogą mieć albo pozytywne albo negatywny wpływ na inne opanowania czynności.
Pozytywne to mówimy wtedy o transferentnych w negatywnych o interferentnych wpływach. Właściwie proces uczenia się jest ciągłym procesem, jak to Bernstein podkreślił „jest to swoistym powtarzaniem bez powtarzania” bo jeżeli to samo ćwiczenie powtarzamy to kolejne wykonanie nie wychodzi już z tego samego poziomu, jesteśmy już na jakimś innym pułapie, niedostrzegalnym często, ale nie są to już te same warunki.
Problem uczenia się, a rozwój osobniczy jednostki. W analizie tej problematyki wskazuje się, że w procesie ontogenezy występują fazy. Od ponad pół wieku panuje niekwestionowane do tej pory przekonanie iż najlepsze efekty w uczeniu motorycznym osiągają dzieci przed okresem dojrzewania. Zgodnie z tym poglądem dziecko pod koniec młodszego wieku szkolnego, a więc ok. 10-12 lat wchodzi w okres zwany „etapem dziecka doskonałego”, „złotym wiekiem dzieciństwa” lub „optymalnym wiekiem uczenia się”. Wskazuje się że dziecko w tym wieku charakteryzuje się niezwykłą wartością opanowania ruchu, nawet w skomplikowanej strukturze. Problem optymalnego wieku uczenia się rozumie się także w obszarze dyskusji i koncepcji tzw. sensytywnymi czy krytycznymi fazami czy okresami wskazując iż właśnie wiek ten stanowi taką sensytywną fazę dla motorycznego uczenia się. Ta korzystna faza ma niby kończyć się wraz z wejściem osobnika w ........ Badania te wskazują bez wyjątku, że wysokiej efektywności motorycznego uczenia się nie można ograniczyć do fazy............. Wręcz przeciwnie badania te dowodzą że młodzież w wieku .................., post........... opanowuje nowe czynności ruchowe w sposób nie gorszy, a nawet lepszy. Właściwie nie ma statystycznie wielkich różnic między tymi 10-11 letnimi, 16-17 letnimi, ale efekty tej stymulacji koordynacyjnej, kształtowaniem koordynacji w klasach, w których była pewna akcja stymulacji, koordynacji motorycznej w stosunku do klas w których nie było tej stymulacji efekty są znaczące natomiast między tymi grupami wekowymi te różnice nie są znaczące. O sukcesie motorycznego uczenia się decyduje przede wszystkim ilość, jakość i różnorodność dotychczasowych doświadczeń. Te z reguły są większe u młodzieży. Występujące trudności w wykonywaniu szeregu czynności ruchowych nie należy łączyć z kwestią obniżania się zdolności uczenia się, lecz z rozwojem niekorzystnych proporcji ciała związanych z tzw. skokiem pokwitania. Konsekwencją metodyczną tej sytuacji było do tej pory, są zalecenia dotyczące zmniejszenia wymagań koordynacyjnych w stosunku do dziewczyn np.: ćwicz ostrożnie, nie rób tak skomplikowanych ćwiczeń. Dzisiejsza praktyka zwłaszcza sportowa wskazują, że odwrotnie należy, właśnie w tym okresie naprzeciw tym niekorzystnym stosunkom biomechanicznym, antropologicznym należy stosować złożone ćwiczenia techniczne, środki oddziaływania, które powodują pewną niwelizację tych niekorzystnych czynników rozwojowych i pozwalanie na szybsze i skuteczniejsze nabywanie kolejnych czynności. Oczywiście ten pogląd dotychczasowy, tradycyjny na problem motorycznego uczenia się należy upatrywać w kilku przyczynach. Po pierwsze brak było jak do tej pory empirycznych badań, po prostu to się przyjęło jako kanon i wszyscy to powtarzali, że w tym wieku jest najlepiej, stąd też m.in. to że „czego Jaś się nie nauczył, tego Jan nie będzie umiał” to jest absolutnie nieprawdziwe względem najnowszych badań. Błędne wnioskowanie o obniżonej zdolności motorycznego uczenia się i na podstawie faktu uzewnętrzniania się tzw. Hubertalnej niezręczności, a to jest zupełnie coś innego niż obniżenie zdolności. Po trzecie utożsamiania wysokich przyrostów sprawności np.: koordynacyjnej, a nie wysokiego poziomu efektywności, bo zwykle ten który ma najniższy poziom wyjściowy sprawności np.: koordynacyjnej po oddziaływaniu uzyskuje wyższe efekty niż ten, który wychodzi z wysokiego pułapu. Bo trudno zejść z 10,2 na 9,9 sek. ale z 13 na 11 sek. można zejść i wtedy ten wielki przyrost wcale nie świadczy o lepszej zdolności. Po prostu on wyszedł z innego pułapu. Po czwarte do tej pory wykorzystano błędną argumentację neurofizjologiczną wskazującą na większą plastyczność CUN u dzieci. Jednoznacznie wykazano, że nie wielkość przyrostu, a poziom sprawności koordynacyjnej decyduje o efekcie. Neurofizjologia wykazała że ta plastyczność CUN dotyczy całego rozwoju.
1