- dozwolony użytek

Konieczność zamieszczania w prawie autorskim przepisów ograniczających monopol autorski nie wzbudzała w doktrynie przedmiotu właściwie nigdy wątpliwości. Regulacje takie zawierała już ustawa z 1926 r., w rozdziale drugim, zatytułowanym Ograniczenie praw autorskich. Obecnie obowiązująca ustawa również zawiera blok przepisów ograniczających wyłączne prawo autorskie, ujętych w wydzielonym oddziale rozdziału trzeciego, zatytułowanym Dozwolony użytek chronionych utworów. Uzasadnieniem ich wprowadzenia jest konieczność stworzenia przez państwo odpowiedniego klimatu dla zaspakajania potrzeb kulturalnych, informacyjnych, oraz naukowo-oświatowych. Coraz częściej podkreśla się także kwestię realizmu ustawodawcy, który wobec dokonującej się aktualnie rewolucji technologicznej nie powinien stanowić martwego prawa.

Przepisy o dozwolonym użytku stanowią w istocie rzeczy ingerencję w sferę autorskich uprawnień wyłącznych, skutecznych erga omnes, stąd też niedopuszczalna jest ich rozszerzająca interpretacja, czy stosowanie w drodze analogii, a pojawiające się wątpliwości należy rozstrzygać na korzyść uprawnionego.

Zgodnie z treścią art. 35 dozwolony użytek nie może naruszać normalnego korzystania utworu, ani godzić w słuszne interesy twórcy. Przepis ten powszechnie uznaje się za klauzulę generalną dotyczącą dozwolonego użytku. Ustanawia on w istocie rzeczy negatywne granice dozwolonego użytku. Przesłanki te sformułowano jednakże w sposób wybitnie nieostry - „normalne korzystanie z utworu” oraz „słuszny interes twórcy”. W literaturze przedmiotu zauważa się, iż ich dookreślenie może wywoływać niekiedy znaczne trudności związane w szczególności z nowymi koncepcjami ochrony dóbr niematerialnych, jak chociażby kwestia dopuszczalności i ochrony zabezpieczeń technicznych.

Najważniejszą regulacją w przedmiocie dozwolonego użytku jest art. 23, ustanawiający tzw. dozwolony użytek osobisty. Na mocy art. 23 ustawy bez zezwolenia twórcy wolno nieodpłatnie korzystać z już rozpowszechnionego utworu w zakresie własnego użytku osobistego. Jego literalne brzmienie świadczy, iż ustawodawca obejmuje nim wszelkie sposoby korzystania z utworu. Wydaje się, iż największe znaczenie w ramach tej instytucji odgrywać będą przede wszystkim wszelkie akty reprodukcji. Biorąc pod uwagę powyższą konstatację należy uznać, iż wszelkie zastrzeżenia dokonywane na egzemplarzach utworów odnośnie ich dalszej, ewentualnej reprodukcji nie znajdują w tym względzie zastosowania.

Instytucja dozwolonego użytku osobistego bez wątpienia wpływa negatywnie na sytuację majątkową chronionych podmiotów. W celu zminimalizowania jej skutków ustawodawca wprowadził w art. 20 ustawy obowiązkowe opłaty, nałożone na producentów i importerów urządzeń służących do reprodukcji dóbr niematerialnych oraz czystych nośników służących do ich utrwalania w zakresie własnego użytku osobistego, rozdysponowywanych następnie przez określone organizacje zbiorowego zarządzania pośród uprawnionych podmiotów.

Zgodnie z postanowieniami ustępu 2 analizowanej regulacji, zakres dozwolonego użytku osobistego ograniczono do korzystania z pojedynczych egzemplarzy chronionych dóbr, zaś w kontekście podmiotowym do kręgu osób pozostających w związku osobistym, w szczególności pokrewieństwa, powinowactwa lub stosunku towarzyskiego. Użytek wewnątrz zakładu pracy nie stanowi użytku osobistego i nie podlega regulacji z art. 23. Dozwolony użytek obejmuje generalnie wszystkie utwory, choc przepisy szczególne mogą niektóre kategorie utworów wyłączeń spod dozwolonego użytku osobistego, takim najbardziej istotnym wyjątkiem jest niewątpliwie program komputerowy.

przejście autorskich praw majątkowych

Konsekwencją przyjętej przez ustawodawcę dualistycznej koncepcji prawa autorskiego jest zbywalność autorskich praw majątkowych. Zasadę tą expressis verbis sformułowano w art. 41 ust. 1 pkt 1, stanowiącym, iż prawa te mogą zostać przeniesione na inne podmioty w drodze umów. Prawo autorskie wyróżnia dwie postacie umów dotyczących praw majątkowych: umowy o przeniesienie praw oraz umowy licencyjne, czyli o korzystanie z utworu. O przeniesieniu praw wypada mówić w sytuacji, gdy prawa autorskie do utworu w całości przechodzą na rzecz innego podmiotu lub co najmniej w takiej części, aby nie utraciły one swego immanentnego i samodzielnego znaczenia gospodarczego. W przypadku wężej określonego przenoszonego prawa mamy do czynienia raczej z licencją a nie z przeniesieniem.

Prawo majątkowe autorskie w odróżnieniu od prawa własności nie jest ukształtowane jako jednorodne prawo, taki swoisty monolit. Raczej przypomina wiązkę przewodów w kablu. Ustawa wyraźnie wprowadza tu pojęcie pól eksploatacji i każe wszelkie transakcje prowadzic z uwzględnieniem pól eksploatacji. Umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych są umowami mającymi na celu przejście jakiegoś gospodarczego i prawnie wyodrębnionego elementu całości prawa autorskiego. Zazwyczaj odwołuje się w tym względzie do sformułowanych w art. 50 pól eksploatacji. Pole te stanowią poszczególne, węższe uprawnienia nakierowane na różne formy gospodarczej eksploatacji utworu. W rezultacie tego przeniesienia twórca traci możliwość korzystania z utworu w określonym zakresie, a prawo to uzyskuje nabywca. Zgodnie z treścią art. 41 ust. 2 umowa przenosząca prawa obejmuje pola eksploatacji wyraźnie w niej wymienione. Postanowienie to ma na celu uniemożliwienie przejścia nadmiaru praw na kontrahenta w stosunku do zamierzonego użytku z utworu. Można zatem stwierdzić, iż przepis ten zawiera nakaz precyzyjnego formułowania umowy w kwestii uzyskiwanych przez nabywcę praw. W sytuacji nieprecyzyjnego określenia zakresu przenoszonych uprawnień należy stosować ogólne zasady wykładni umów i badać jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy art. 65 k.c. Dodatkowym kryterium ocennym jest tutaj także art. 49 ustawy, odwołujący się do charakteru i przeznaczenia utworu. Wydaje się, iż z treści tego art. nie należy wyprowadzać wniosku o niedopuszczalności możliwości przeniesienia całości praw majątkowych do utworu. Sytuację taką przewidują aż dwa artykuły: art. 46 i 49 ust. 2 zd. 1. Pomimo przeniesienia całości praw twórca zachowuje nadal: prawo do rozporządzania i korzystania z utworu na polach eksploatacji nieznanych w chwili zawierania umowy, wyłączne prawo zezwalania na wykonywanie praw zależnych do utworu art. 46, nabywca nie może czynić w utworze zmian bez zgody twórcy.

Zgodnie z treścią art. 53 umowy o przeniesienie prawa autorskiego wymagają formy pisemnej pod rygorem nieważności. Jeżeli zawarto umowę o korzystanie z utworu w jakimś zakresie bez zachowania formy pisemnej to może mieć ona postać jedynie licencji niewyłącznej. Zmiany umowy wymagają również postaci pisemnej ale pod rygorem skutków dowodowych.

Umowa licencyjna art. 67 ust. 1 stanowi upoważnienie do korzystania z utworu na ustalonych umownie polach eksploatacji oraz z określeniem zakresu, miejsca i czasu korzystania. Korzystanie z utworu należy rozumieć jako korzystanie z praw autorskich. Rozróżnienie w praktyce obu tych typów umów może stanowić znaczną trudność, jako że ustawa nie określa essentialia negotti umów autorskich, co więcej ustawa nie zawiera typowych umów o korzystanie z utworu i wszystkie umowy są umowami nienazwanymi. Treścią umowy licencyjnej jest upoważnienie do korzystania z prawa udzielone licencjobiorcy. Może to być upoważnienie do:

-prawa sporządzania kopii utworu w jakiejkolwiek postaci

-prawa wprowadzania do obrotu oryginału i kopii

-prawo najmu lub użyczenia

-prawo udostępniania dzieła do percepcji jednorazowej

-prawo wystawienia utworu.

Za charakterystyczny skutek udzielenia licencji uważa się na ogół uchylenie w stosunku do licencjobiorcy prawa licencjodawcy do występowania z roszczeniami z tytułu naruszenia prawa autorskiego.

Ramy czasowe mogą zostać określone umownie, poza umową wyznaczają je art. 66 i 68. Umowa może zostać zawarta na czas oznaczony niedużej jednak niż 5 lat, wygasa ona wraz z upływem terminu. Jeśli strony nie postanowiły inaczej nie można jej wypowiedzieć. Umowa może zostać zawarta na czas oznaczony przekraczający 5 lat. Po upływie 5 lat przekształca się ona w umowę zawartą na czas nieoznaczony. Umowa może również zostać zawarta na czas nieoznaczony. Może zostać rozwiązana przez każdą ze stron przy zachowaniu umownych terminów, wobec ich braku ustawodawca wyznaczył roczny termin wypowiedzenia na koniec roku kalendarzowego.

Ustawa wyszczególnia dwie formy umów licencyjnych:

1. umowa licencyjna wyłączna, na jej mocy licencjodawca zobowiązuje się do nieudzielania dalszych licencji na objętym umową polu oraz do nieskorzystania samemu z utworu na tym polu, powinna być zawarta w formie pisemnej ad solemnitatem, przyznaje licencjobiorcy prawo dochodzenia roszczeń z tytułu naruszeń prawa autorskiego w zakresie objętym umową licencyjną,

2. umowa licencyjna niewyłączna, licencjodawca pomimo udzielenia licencji może nadal korzystać z utworu i może udzielać dalszych licencji innym podmiotom. W razie wątpliwości interpretacyjnych ustawa konstruuje domniemanie udzielenia licencji niewyłącznej. Może zostać zawarta ustnie, choć gdy wartość udzielonego prawa przekracza 2000 zł należy zachować formę pisemną ad probationem.

Ustawa przewiduje dwa tryby wypowiedzenia umowy:

1. tryb zwykły polega na wypowiedzeniu z zachowaniem terminów umownych a w razie ich braku ustawowych (roczny)

2. tryb szczególny powstaje w przypadkach przewidzianych ustawą art. 56, 57, 58 . Postanowienia tego rodzaju może zawierać sama umowa.

10. Ochrona autorskich praw osobistych

Problematykę roszczeń służących ochronie autorskich praw osobistych reguluje art. 78 ustawy. Przepis ten ustanawia roszczenia mające na celu zapobieżenie ewentualnym naruszeniom oraz roszczenia przysługujące w razie dokonanych już naruszeń. W przypadku zaistnienia okoliczności mogących stanowić zagrożenie praw osobistych twórcy przyznano roszczenie o zaniechanie działań zmierzających w tym kierunku. Jeśli zaś doszło już do naruszenia praw osobistych twórcy katalog roszczeń obejmuje żądanie usunięcia skutków naruszenia (np. poprzez złożenie publicznego oświadczenia), żądanie przyznania zadośćuczynienia lub uiszczenia odpowiedniej sumy na wskazany przez twórcę cel społeczny (roszczenia te przysługują twórcy jedynie w przypadku zawinionego naruszenia).

Odpowiedzialność sprawcy naruszenia jest niezależna od winy i dobrej wiary, jednakże wobec sprawców działających w dobrej wierze zastosowane środki prawne winny mieć umiarkowany charakter. Ich dobór uzależniony jest zawsze od okoliczności konkretnej sprawy i należy do orzekającego sadu. Rozstrzygnięcie powinno być ściśle zindywidualizowane i precyzyjnie określać sposób zachowania strony pozwanej, tak aby nie zachodziła potrzeba jego konkretyzacji przez którąkolwiek ze stron.

Roszczenie o usunięcie skutków naruszenia może zostać zrealizowane nie tylko poprzez wskazane w ustawie złożenie określonego oświadczenia publicznego, lecz także w inny sposób wskazany przez sąd, np. poprzez zobowiązanie do ponownego opublikowania utworu w postaci niezawierającej zniekształceń. W przypadku naruszenia autorskich praw osobistych twórca może domagać się także zniszczenia bezprawnie wytworzonych egzemplarzy utworu.

Ustawa przyznaje twórcy prawo swobodnego wyboru podmiotu upoważnionego do wykonywania oraz ochrony autorskich praw osobistych po jego śmierci, wobec braku takich postanowień prawo to przysługuje zgodnie z treścią art. 78 ust. 2 kolejno wskazanym tam podmiotom.

11. Ochrona autorskich praw majątkowych

Naruszeniem autorskich praw majątkowych jest działanie powodujące wkroczenie w zakres cudzego prawa majątkowego. Uprawnionymi z tytułu art. 79 są twórca lub inny pierwotny podmiot prawa autorskiego oraz ich następcy prawni. Artykuł ten statuuje między innymi roszczenia:

- roszczenie o zaniechanie. Jest ono niezależne od winy sprawcy.

- roszczenie o naprawienie wyrządzonej szkody. Roszczenie to zostało ukształtowane analogicznie do odpowiedzialności deliktowej z art. 415 k.c. Poza samym naruszeniem praw majątkowych niezbędnym jest powstanie szkody majątkowej rozumianej jako uszczuplenie majątku lub utraty spodziewanych korzyści, wystąpienie adekwatnego związku przyczynowego oraz istnienie winy.

- roszczenie o zapłatę wielokrotności stosownego wynagrodzenia. Roszczenie to stosuje się alternatywnie wobec roszczenia o wydanie uzyskanych korzyści. Stosowne wynagrodzenie to wynagrodzenie, jakie uzyskałby twórca, gdyby pozwany zawarł z nim umowę o korzystanie z utworu w określonym zakresie. Kryterium winy będzie wpływać na wysokość zasądzonej kwoty. Jeśli naruszenie odbyło się w sposób niezawiniony twórcy przysługuje roszczenie o zasądzenie podwójnego stosownego wynagrodzenia, jeżeli natomiast działanie to było zawinione w potrójnej wysokości.

- roszczenie o wydanie uzyskanych korzyści. Przez uzyskane korzyści należy rozumieć uzyskane przez naruszającego przychody pomniejszone o wydatki rzeczowe, osobowe i podatkowe.

Niezależnie od w/w roszczeń podmiot autorskich praw majątkowych może w razie naruszenia tych praw dokonanego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej domagać się zasądzenia na rzecz FPT odpowiedniej sumy pieniężnej w kwocie nieniższej niż dwukrotna wysokość uprawdopodobnionych korzyści odniesionych przez sprawcę.

PRAWO WŁASNOŚCI PRZEMYSŁOWEJ

1. Ogólna charakterystyka dóbr własności przemysłowej i ich ochrony

Własność przemysłowa stanowi jedną z kategorii wyodrębnionych z szerszego zbioru praw na dobrach niematerialnych. Dobra niematerialne to wartości niezaliczane do świata rzeczy, wartości nieprzybierające same przez się postaci materialnej, choć zazwyczaj są ściśle związane z rzeczami, które stanowią dla nich materialny substrat, umożliwiający ich poznanie i korzystanie z nich. Dobra niematerialne klasyfikuje się zazwyczaj jako utwory, rozwiązania i oznaczenia. Rozwiązania, do których zalicza się wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe, topografie układów scalonych stanowią wytwór intelektu, oznaczenia zaś, do których zalicza się znaki towarowe, oznaczenia geograficzne, firmę stanowią natomiast sumę różnorodnych skojarzeń. Powyższa klasyfikacja nie posiada charakteru rozłącznego.

Pojęcie własności przemysłowej oraz jej zakres przedmiotowy sformułowano w konwencji paryskiej o ochronie własności przemysłowej z 1883 r. W myśl konwencji własność przemysłowa obejmuje szereg dóbr niematerialnych związanych z działalnością przemysłową bez względu na to, czy stanowią one wytwór intelektu, czy też przenosząc określone informacje stanowią jedynie instrument gry rynkowej. Konwencja w art. 1 wyszczególnia następujące dobra własności przemysłowej: wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysłowe, znaki towarowe, nazwy handlowe, oznaczenia geograficzne, oraz zwalczanie nieuczciwej konkurencji. Katalog ten ulega systematycznemu rozszerzaniu. Obecnie do własności przemysłowej zalicza się także topografie układów scalonych, nowe odmiany roślin, tajemnice techniczne, organizacyjne i handlowe.

Ochronę dóbr własności przemysłowej sensu stricto (wynalazki, wzory użytkowe i przemysłowe, zarejestrowane znaki towarowe i oznaczenia geograficzne oraz topografie układów scalonych) ukształtowano w oparciu o konstrukcję bezwzględnych i wyłącznych praw podmiotowych, przysługujących na podstawie decyzji administracyjnej Urzędu Patentowego RP. Decyzje te wydaje się na wniosek, w postępowaniu rejestracyjnym, i stanowią one podstawę do wpisu prawa do rejestru lub jego wykreślenie. W zakresie uzyskania prawa stosuje się zasadę pierwszeństwa, czyli przyznaje się je na rzecz podmiotu, który jako pierwszy dokonał zgłoszenia do rejestracji. Prawa te trwają dopóki nie upłynie ustawowy okres ochrony lub przed jego upływem nie zostanie wydana decyzja U.P. o unieważnieniu lub wygaśnięciu prawa.

Wyłączność tych praw wiąże się z przyznaniem uprawnionym pewnego monopolu, monopol ów wyznaczany jest poprzez kryterium zarobkowego lub zawodowego korzystania z oznaczonych dóbr. Jego zakres określono oddzielnie dla każdego z tych dóbr. Wspólnym jego ograniczeniem jest instytucja tzw. wyczerpania prawa, co oznacza, iż wyłączność z praw własności przemysłowej istnieje jedynie do momentu wprowadzenia przez uprawnionego lub za jego zgodą wytworu lub towaru do obrotu, z tą chwilą prawo ulega wyczerpaniu i dozwolony jest swobodny ich dalszy obrót.

Bezwzględny charakter tych praw przyznaje uprawnienia zakazowe, pozwalając na ściganie naruszeń ze skutecznością erga omnes.

Prawa te jako prawa majątkowe mogą stanowić przedmiot obrotu, bądź na podstawie umów o przeniesienie praw, bądź na podstawie umów upoważniających do korzystania z określonych dóbr.

Prawa te posiadają charakter czasowy - trwają dopóki nie upłynie ustawowy okres ochrony lub nie zostanie wydana decyzja o unieważnieniu lub wygaśnięciu przyznanego prawa.

Ochrona dóbr własności przemysłowej realizowana jest na drodze cywilnej, karnej oraz administracyjnej, pierwszoplanowe znaczenie odgrywają w tym względzie środki ochrony cywilnej. Ustawa ustanawia roszczenia o charakterze niemajątkowym: o zaniechanie naruszenia, o usunięcie jego skutków oraz o złożenie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie oraz roszczenia o charakterze majątkowym; o odszkodowanie i o wydanie bezpodstawnych korzyści.

W polskim systemie prawa obowiązuje zasada numerus clausus praw bezwzględnych, ustanawia je wyłącznie ustawodawca, określając przesłanki ich powstawania oraz ich treść. Pozostałe dobra własności przemysłowej mogą korzystać z ochrony deliktowej, na podstawie ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji. Ustawa zwalcza przejawy nieuczciwych praktyk uczestników rynku względem siebie. Czynem nieuczciwej konkurencji jest każde działanie sprzeczne z prawem lub dobrymi obyczajami, jeżeli zagraża lub narusza interes innego przedsiębiorcy, daje zatem naruszającemu przewagę konkurencyjną. Dobre obyczaje to powszechnie akceptowane w danym środowisku reguły postępowania, wynikające z przyjętych zwyczajów, nakazów moralnych, itp. Ustawa wyszczególnia czyny nieuczciwej konkurencji, np.: wprowadzające w błąd oznaczenie przedsiębiorstwa, fałszywe lub oszukańcze oznaczenie pochodzenia geograficznego, wprowadzające w błąd oznaczenie towarów lub usług, naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa.

Najważniejsze źródła:

- konwencja paryska o ochronie własności przemysłowej

- Porozumienie w Sprawie Handlowych Aspektów Własności Intelektualnej TRIPS z 1994 r. stanowiące załącznik do porozumienia ustanawiającego Światową Organizację Handlu WTO

- ustawa z 30 czerwca 2000 r. prawo własności przemysłowej stanowiąca kompleksowy akt prawny. Zakres przedmiotowy obejmuje w myśl art. 1 ust. 1 stosunki w zakresie wynalazków, wzorów użytkowych i przemysłowych, znaków towarowych, oznaczeń geograficznych i topografii układów scalonych, zasady na jakich przedsiębiorcy mogą przyjmować projekty racjonalizatorskie i wynagradzać ich twórców, zadania i organizację U.P. R.P. W porównaniu z konwencją paryską ustawa nie reguluje nazw handlowych (firmy) regulacje te zawiera k.c. W art. 2 wprowadza zasadę kumulatywnej ochrony, w grę będą wchodzić przepisy k.c. oraz u.z.n.k.

3. Wynalazek

Wynalazek jako przedmiot patentu

Regulacje ustawy wzorowane są na konwencji o patencie europejskim, zachowują także podobieństwo do poprzednio obowiązującej ustawy, zachowują zatem aktualność dotychczasowe poglądy doktryny, orzecznictwo sądowe oraz praktyka orzecznicza U.P. Należy również uwzględniać orzecznictwo Europejskiego Urzędu Patentowego (Technicznych Izb Odwoławczych oraz Wielkiej Izby Odwoławczej).

Ustawa nie formułuje definicji wynalazku jako takiego, definiuje jedynie pojęcie wynalazku, na który udziela się patentu. Patenty są udzielane - bez względu na dziedzinę techniki - na wynalazki, które są nowe, posiadają poziom wynalazczy i nadają się do przemysłowego stosowania (art. 24). Wynalazek musi stanowić rozwiązanie o charakterze technicznym. Przez pojęcie techniki rozumie się ogół znanych metod i sposobów oddziaływania na materię, służących zaspokojeniu praktycznych potrzeb człowieka. Dokonanie wynalazku oznacza zatem opracowanie nowego sposobu oddziaływania na materię w celu zaspokojenia potrzeb praktycznych. Ustalanie technicznego charakteru stanowi pierwszy etap postępowania. W doktrynie wyróżnia się następujące kategorie wynalazków: sposoby (czynności, operacje, ich kolejność i warunki w jakich są wykonywane), urządzenia (aparaty, maszyny), produkty, zastosowania.

Wynalazek uznaje się za nowy, jeśli nie jest on częścią stanu techniki (art. 25 ust. 1). Przez stan techniki rozumie się wszystko to, co przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo do uzyskania patentu zostało udostępnione do wiadomości powszechnej. Stan techniki obejmuje także informacje nieujawnione, jeżeli zawarte są one w zgłoszeniach wynalazków lub wzorów użytkowych, korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, pod warunkiem, że zgłoszenia te zostały ogłoszone w sposób określony w art. 43. Datą według której oznacza się pierwszeństwo jest data zgłoszenia w U.P., data pierwszeństwa konwencyjnego, data pierwszeństwa z wystawienia wynalazku na wystawie publicznej. Wyjątkiem od wymogu nowości jest wynalazek dotyczący nowego zastosowania znanych substancji.

Uznaje się, iż wynalazek posiada poziom wynalazczy wówczas, gdy wynalazek ten nie wynika dla znawcy w sposób oczywisty ze stanu techniki. Badając poziom wynalazczości inaczej określa się stan techniki, nie uwzględnia się bowiem zgłoszeń korzystających z wcześniejszego pierwszeństwa, nieudostępnionych do wiadomości powszechnej, lecz ogłoszonych zgodnie z art. 43.

Wynalazek uważany jest za nadający się do przemysłowego stosowania, gdy rozwiązanie odznacza się sprawnością techniczną, umożliwiające praktyczne zrealizowanie pomysłu.

Nie uważa się za wynalazki, na które udziela się patentu (z powodu braku cech technicznych albo abstrakcyjnego charakteru) w szczególności (art. 28): odkryć (stanowią stwierdzenie nieznanych przedtem właściwości lub zjawisk przyrodniczych, nie powodują skutku technicznego, ujawniają zjawiska obiektywnie istniejące, podczas gdy wynalazek musi określać nowe sposoby postępowania zmierzające do praktycznego wykorzystania zjawisk przyrodniczych), teorii naukowych i metod matematycznych, wytworów o charakterze jedynie estetycznym (ale nie obejmuje np. środków technicznych służących do uzyskania efektu estetycznego lub przedmiotów estetycznych jak choćby metoda szlifowania brylantów), planów, zasad i metod dotyczących działalności umysłowej lub gospodarczej oraz gier (np. metody nauki języka, gra rozumiana jako reguły, schemat organizacji produkcji), wytworów, których można wykazać niemożliwość wykorzystania, przedstawienia informacji (np. przedstawienie dźwięków za pomocą symboli), programów do maszyn cyfrowych (programy komputerowe, nie wyklucza się udzielania patentów na wynalazki dotyczące programów komputerowych, tzn. wynalazki zawierające program, albo zakładają jego użycie, pod warunkiem, że mają one charakter techniczny).

W art. 29 ustawodawca wprowadził zakaz udzielania patentu na niektóre wynalazki, jak:

- wynalazki, których wykorzystanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami o takiej sprzeczności nie przesądza fakt, że korzystanie jest zabronione przez prawo (obie te klauzule nie zostały przez ustawodawcę doprecyzowane, co zostawia pewien margines interpretacyjny);

- odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne (składające się w całości ze zjawisk naturalnych, takich jak krzyżowanie lub selekcja) sposoby hodowli roślin lub zwierząt, przepis ten nie ma zastosowania do mikrobiologicznych sposobów hodowli ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami (zakaz opatentowania odmian roślin wynika z istnienia odrębnego reżymu ich ochrony, a zatem z dążenia do unikania podwójnej ochrony. W Polsce materię tę normuje ustawa z 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin. Analogiczne przesłanki przemawiają za odmową patentowania ras zwierząt, choć w tej dziedzinie brak jest stosownych unormowań);

- sposoby leczenia ludzi i zwierząt metodami chirurgicznymi lub terapeutycznymi oraz sposoby diagnostyki stosowane na ludziach lub zwierzętach, przepis ten nie dotyczy produktów, a w szczególności substancji lub mieszanin stosowanych w diagnostyce lub leczeniu.

3. Wzór przemysłowy

Przedmiot ochrony

Istotą wzornictwa przemysłowego jest kształtowanie postaci, czyli nadawanie nowego wyglądu zewnętrznego przedmiotom wytwarzanym w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy. Działania te mają na celu podniesienie atrakcyjności tych przedmiotów, poprzez odwoływanie się do mechanizmów charakterystycznych dla takich zjawisk jak moda. Kształtowanie nowych postaci przedmiotów może wpływać także na poprawę ich właściwości technicznych, czyli parametrów z dziedziny wzorów użytkowych, główną jednak istotę wzoru przemysłowego stanowi zawsze wywołanie efektu wizualnego. Wzorem przemysłowym może być nowa postać samochodu, sprzętu agd, biżuterii, porcelany, konfekcji, itp.

Wzorem przemysłowym jest zgodnie z treścią art. 102 nowa i posiadająca indywidualny charakter postać wytworu lub jego części, nadana mu w szczególności przez cechy linii, konturów, kształtów, kolorystykę, strukturę lub materiał wytworu oraz przez jego ornamentację. Wytworem zaś jest każdy przedmiot wytworzony w sposób przemysłowy lub rzemieślniczy, obejmujący w szczególności opakowanie, symbole graficzne oraz kroje pisma typograficznego, z wyłączeniem programów komputerowych. Za wytwór uważa się także wytwór złożony, czyli przedmiot składający się z wielu wymienialnych części składowych umożliwiających jego rozłożenie i ponowne złożenie oraz część składową jeżeli po jej włączeniu do wytworu złożonego pozostaje widoczna w trakcie jego zwykłego używania, przez które rozumie się każde używanie, z wyłączeniem konserwacji, obsługi lub naprawy oraz jeżeli może być ona przedmiotem samodzielnego obrotu.

Wzór przemysłowy odznacza się indywidualnym charakterem, jeżeli ogólne wrażenie, jakie wywołuje na zorientowanym użytkowniku różni się od ogólnego wrażenia wywołanego na nim przez wzór publicznie udostępniony przed datą, według której oznacza się pierwszeństwo. Określenie zorientowany użytkownik oznacza osobę mającą określoną wiedzę ogólną, a nie eksperta z danej dziedziny. Przesłankę ogólnego wrażenia interpretuje się, w ten sposób, że ocenie badanego wzoru nie może towarzyszyć przekonanie, iż taką postać przedmiotu już widziano.

Wzór przemysłowy uważa się za nowy, jeżeli przed tą datą identyczny wzór nie został publicznie udostępniony. Wzór uważa się za identyczny z innym wzorem także wówczas, gdy różni się od niego nieistotnymi szczegółami. Wzoru nie uważa się za udostępniony publicznie, jeżeli nie mógł dotrzeć do wiadomości osób zajmujących się zawodowo dziedziną, której wzór dotyczy. Praw z rejestracji nie udziela się na wzory przemysłowe, których wykorzystywanie byłoby sprzeczne z porządkiem publicznym lub dobrymi obyczajami; korzystania z wzoru przemysłowego nie uważa się za sprzeczne z porządkiem publicznym tylko dlatego, że jest zabronione przez prawo (art. 106 ust. 1). Praw z rejestracji nie udziela się również, jeżeli wzory przemysłowe zawierają nazwy i symbole o znaczeniu państwowym, narodowym lub społecznym, nazwę RP lub jej symbole, i inne urzędowo uznane oznaczenia o charakterze symboli (art. 106 ust. 2).

4. Wzór użytkowy

Przedmiot ochrony

Koncepcja ochrony wzorów użytkowych narodziła się w końcu XIX w. w Niemczech, celem zapewnienia ochrony rozwiązaniom zmierzającym do udoskonalania przedmiotów. Wzór jest dobrem niematerialnym, różnym od utrwaleń (rysunek, model, wytwór).

Wzór użytkowy obok wynalazku, wzoru przemysłowego, topografii układów scalonych i projektów racjonalizatorskich zalicza się do szerszej kategorii projektów wynalazczych. Możliwa jest sytuacja, iż wyłącznie od decyzji uprawnionego będzie zależeć, czy określone dobro niematerialne będzie chronione jako wynalazek, wzór użytkowy, czy też wzór przemysłowy (kategorie te się krzyżują) niedopuszczalna jest natomiast ochrona kumulatywna, jedno rozwiązanie nie może być równocześnie przedmiotem patentu i prawa ochronnego.

Wynalazek jest rozwiązaniem polegającym na ustaleniu pewnej ogólnie ujętej reguły oddziaływania na materię, wzór użytkowy zaś rozwiązaniem dotyczącym konkretnego przedmiotu.

W myśl ustawy wzorem użytkowym jest nowe i użyteczne rozwiązanie o charakterze technicznym, dotyczące kształtu, budowy lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci (art. 94). Na podstawie powyższej definicji można wyodrębnić cztery przesłanki ochrony, zgodnie z którymi wzór użytkowy jest:

rozwiązaniem technicznym (przyjęcie przez wzór użytkowy formy rozwiązania oznacza, iż musi stanowić on rezultat samodzielnej działalności twórcy - nowość podmiotowa - przejawiający cechę zupełności, czyli ujawnienia wszelkich środków technicznych niezbędnych do osiągnięcia określonego zamierzenia. Techniczny charakter rozwiązania oznacza oddziaływanie na materię w celu osiągnięcia celu polegającego na zaspakajaniu innych potrzeb ludzkich niż tylko estetyczne.

dotyczącym kształtu, budowy, lub zestawienia przedmiotu o trwałej postaci (pojęcie wzoru użytkowego odnosi się do przedmiotów, a zatem trójwymiarowych obiektów materialnych).

użytecznym (wzór użytkowy uznaje się za rozwiązanie użyteczne, jeżeli pozwala ono na osiągnięcie celu mającego praktyczne znaczenie przy wytwarzaniu lub korzystaniu z wyrobów. Użyteczność oznacza pewną poręczność, funkcjonalność; wygodę, efektywność korzystania.

nowym (przy ocenie nowości wzoru użytkowego stosuje się odpowiednio regulacje dotyczące wynalazków. Nowość ocenia się w skali światowej. Wzór uważa się za nowy, jeśli nie jest stanem techniki. W przypadku wzoru użytkowego ocenia się jednak rozwiązanie techniczne dotyczące określonego przedmiotu, użycie elementów z tego wzoru w identycznej funkcji w innym przedmiocie prowadzi do nowego wzoru użytkowego. Wynalazek tymczasem jest rozwiązaniem istniejącym niezależnie od postaci jego realizacji, w szczególności przedmiotu, w jakim zostaje zmaterializowany, jest to rozwiązanie techniczne samo w sobie. Przykładem wynalazku jest mysz komputerowa, na podstawie tego wynalazku opracowano wiele wzorów użytkowych, dotyczących kształtu myszy, materiału kulki umożliwiającego bez poślizgowe przesuwanie się jej po podłożu. Sformułowanie ścisłych kryteriów nowości nie jest możliwe, podobieństwo należy niewątpliwie badać w odniesieniu do elementów istotnych z punktu widzenia użyteczności rozwiązania.

Na mocy art. 100 do wzorów użytkowych stosuje się odpowiednio art. 28 i 29 ustawy. Jeżeli idzie o art. 28 zawierający katalog rozwiązań, które nie mogą być uznane za wynalazki to większość z nich właściwie w ogóle nie spełnia przesłanek ustawowych ochrony (zwłaszcza trwałości postaci).

5. Znak towarowy

Zgodnie z treścią art. 120 ustawy znakiem towarowym może być każde oznaczenie, które można przedstawić w sposób graficzny, jeżeli nadaje się ono do odróżniania towarów jednego przedsiębiorstwa od towarów innego przedsiębiorstwa. Istotę znaku towarowego jako oznaczenia stanowi zatem zdolność do odróżniania jednorodnych towarów w obrocie. Znakami towarowymi mogą być tylko takie oznaczenia, które spełniają łącznie następujące cechy: są zmysłowo postrzegalne, jednolite i samodzielne względem towaru oraz muszą się dać przedstawić graficznie. Znakiem towarowym w szczególności może być wyraz, rysunek, ornament, kompozycja kolorystyczna, forma przestrzenna, a także melodia lub inny sygnał dźwiękowy. Katalog ten ma charakter otwarty, a formę przedstawieniową znaku towarowego ukształtowano wyjątkowo szeroko, jej w zasadzie jedynym ograniczeniem jest wymóg zdolności oznaczenia do odróżniania. W polskim prawie powstanie prawa do znaku towarowego następuje w wyniku rejestracji lub uzyskania przez znak towarowy cechy powszechnej znajomości.

W art. 131 ustawodawca określił bezwzględne przeszkody udzielenia prawa ochronnego. W myśl powyższej regulacji przesłankami skutkującymi odmową rejestracji są: działanie w złej wierze, zawieranie przez oznaczenie elementów symbolicznych, których komercjalizacja jest niedopuszczalna, przyjmowanie przez oznaczenie formy bądź innych właściwości towaru narzuconych przez naturę lub proces technologiczny, sprzeczność z obowiązującym porządkiem prawnym lub dobrymi obyczajami, wprowadzanie przez oznaczenie w błąd. Obok bezwzględnych przeszkód ustawodawca ustanawia przeszkody względne, mające zapobiegać kolizji praw.

- oznaczenia geograficzne:

Oznaczeniami geograficznymi są oznaczenia słowne, odnoszące się bezpośrednio lub pośrednio do nazwy miejsca, miejscowości, regionu lub kraju. Mają one identyfikować towary jako pochodzące z danego miejsca, konieczne jest przy tym, aby oznaczone tak dobro posiadało odpowiednia opinię - o określonej jakości lub innych cechach towaru utożsamianych z jego pochodzeniem geograficznym. Oznaczenia geograficzne pełnią zatem funkcję informacyjną, co do faktu pochodzenia określonego towaru z danego terytorium, gwarancyjną, poprzez wskazanie, że towar pochodzący z danego terytorium posiada przypisywane mu powszechnie walory oraz funkcję reklamową. Określenie bezpośrednio lub pośrednio oznacza, iż oznaczenie geograficzne nie zawsze musi stanowić jakąś nazwę geograficzną. Przykładem są dotychczas zarejestrowane w Urzędzie Patentowym następujące oznaczenia geograficzne: redykołka, bryndza, oscypek, bunc, żentyca.

Pojecie oznaczenia geograficznego obejmuje dwie kategorie oznaczeń: nazwy regionalne i oznaczenia pochodzenia. Prawo do oznaczenia geograficznego nabywa się przez jego rejestrację w Urzędzie Patentowym RP.

6. Topografia układów scalonych

Topografia układu scalonego to rozwiązanie polegające na przestrzennym, wyrażonym w dowolny sposób rozplanowaniu elementów, z których co najmniej jeden jest elementem aktywnym, oraz wszystkich lub części połączeń układu scalonego. Topografia układów scalonych zalicza się do najmłodszych przedmiotów ochrony w prawie własności przemysłowej, pierwszy taki układ powstał bowiem dopiero w 1958 r. Układy scalone stanowią miniaturowe układy elektroniczne, charakteryzujące się tym, że ich elementy wraz z połączeniami wytwarzane są w jednym cyklu technologicznym wewnątrz lub na powierzchni półprzewodnika. Przesłanki zdolności rejestrowej topografii układów scalonych stanowią oryginalność, określana przez ustawodawcę jako wynik pracy intelektualnej twórcy, nieznany powszechnie w chwili powstawania oraz nieoczywistość.

---