MAŚCI = UNGUENTA
są półstałą postacią leku przeznaczoną do nanoszenia przede wszystkim na skórę lub błony śluzowe w celu:
Wywołania działania miejscowego
Wywołania działania ogólnego w wyniku przez skórnej penetracji substancji leczniczych
(obecnie rzadko, bo częściej w systemach transdermalnych)
Uzyskania działania nawilżającego lub ochronnego.
Maści są układami o konsystencji półstałe i właściwościach plastycznych, co umożliwia ich rozsmarowanie i odpowiednią przyczepność do skóry lub błony śluzowej.
Ze względu na drogę podania wyróżniamy maści:
-na skórę
- na błony śluzowe
- do ucha
-do nosa
-doodbytnicza
-dopochwowa
-do oczu.
Ze względu na właściwości podłoża wyróżniamy:
- Maści: zwyczajowo tym terminem określa się maści sporządzone na podłożu liofilowym, nie zawierające wody.
- kremy: emulsja
- żele ; podłoże hydrofilowe
Maśli składają się z jednoskładnikowego lub złożonego podłoża, w którym zazwyczaj znajduje się substancja lecznicza. Może ona występować jako:
- rozpuszczona=> maści typu roztwory
-zawieszona=> maść typu zawiesina
- wemulgowana => maść typu emulsja
- zawieszona i wemulgowana lub zawieszona i rozpuszczona => maść wielofazowa.
Wyróżniamy podłoża:
- lipofilowe = hydrofobowe: tłuszcze i to co się miesza z tłuszczami
- hydrofilowe= liofobowe: wodne roztwory koloidów
- absorpcyjne: podłoże lipofilowe (tłuste!!) zawierające rozpuszczone w sobie emulgatory, dzięki czemu po dodaniu wody powstaje emulsja.
Podłoże maści może mieć wpływ na działanie preparatu i uwalnianie substancji leczniczej do tkanki (nie może szkodzić, ale może pomagać).
Maści bezwodne:
Maść hydrofobowa = lipofilowa:
Są to preparaty na podłożach bezwodnych, które mają możliwość zaabsorbować tylko bardzo maleńkie ilości wody.
Najbardziej typowe składniki takiej maści:
Węglowodory stałe, półstałe, ciekłe, lub ich mieszaniny (wazelina, parafina stała, parafina ciekła), oleje roślinne (przyp!!!!), tłuszcze zwierzęce (smalec), syntetyczne glicerydy, woski!!, poliakrylisiloksany (syntetyczne podłoże).
Podłoża te nie zawierają emulgatorów!!!
Maści absorbcyjne:
Są to bezwodne preparaty na podłożach lipofilowych zawierające emulgator typu w/o!!!
Dzięki temu mogą zaabsorbować duże ilości wody.
Najczęściej spotykane podłoża absorpcyjne:
Lanolina, euceryna, maść cholesterolowa, hascobaza,
Maści hydrofilowe:
Są to preparaty na podłożach, które mieszają się z wodą.
Praktyczne zastosowanie mają tutaj mieszaniny stałych i ciekłych makr ogoli (polioksyetylenoglikoli). Sprawiają wrażenie tłustości, ale bardzo dobrze rozpuszczają się w wodzie.
Charakterystyka podłoży maściowych: Podłoża lipofilowe : TŁUSTE!!
Wazelina:
-wazelina biała = vaselinum album - lepiej oczyszczona
- wazelina żółta = vaselimum flavum
Wazelinę otrzymuje się w podczas destylacji ropy naftowej jako jedną z frakcji. Dalej poddaje się oczyszczeniu najpierw do wazeliny żółtej, a potem do białej.
Stanowi ona mieszaninę węglowodorów o różnej długości łańcuchów, dzięki czemu otrzymuje się konsystencję półstałą, mazistą.
Wazelina charakteryzuje się charakterystyczną, fluoryzującą poświatą. Można ją wyciągać.
Temperatura kroplenia: 40 - 60° C
Zalety wazeliny:
+trwała konsystencja: miękka, więc nie potrzeba dodatkowego zmiękczania
+ na skórę działa okluzyjnie= zabezpiecza przed parowaniem wody ze skóry i hamuje wymianę gazową; natłuszcza skórę, działa ochronnie i uplastycznia skórę = emolient
+dobrze się miesza z lipidami i emulgatorami (można z niej zrobić podłoże absorpcyjne)
+ nie powoduje uczuleń
+ tania
Wady:
- nie posiada praktycznie ŻADNYCH zdolności wiązania wody
Liczba wodna wynosi ok. 10, tzn, że w 100 g czystej wazeliny można wemulgować (wkręcić) 10 g wody (to baaardzo mało i nie radzę;) )
- tłusta w dotyku i niezmywalna wodą
- przy długim stosowaniu może prowadzić do akantozy: miejscowe zgrubienie naskórka
Parafina stała = paraffinum solidum= Ceresinum (Cerezyna)
Parafina ciekła = paraffinum liquidum
Parafina używana jest jako podłoże do maści tylko w połączeniu parafiny stałej i ciekłej. Układ jest bardzo podobny do wazeliny, ale cząsteczki w parafinie są bardziej jednolite, bo bardziej syntetyczne.
Parafina nie może stanowić samodzielnego podłoża, ale może stanowić jeden ze składników.
Smalec wieprzowy = Adeps suillus:
Otrzymuje się go z powłok brzusznych tłuszczowych (a nie ze słoninki;) ).
Może stanowić samodzielne podłoże. Jest mieszaniną naturalnych tłuszczy z łańcuchami nasyconymi (stałych) i nienasyconymi (ciekłych)
Plastibase:
Jest to mieszanina parafiny ciekłej z polietylenem (polimerem wielkocząsteczkowym) - jest to postać OLEOŻELU!!!
Dodatki do maści o właściwościach lipofilowych:
- mirystynian izopropylu: jest bardzo dobrym emolientem, nie daje uczucia tłustości.
- silikony: liniowe polimery (np. dimetikon): poprawia rozsmarowywalność, nie daje uczucia tłustości, przepuszcza gazy, więc nie ma efektu okluzji.
Podłoża ABSORPCYJNE:
Są to podłoża o charakterze liofilowym (samo podłoże jest bezwodne) zawierające rozpuszczone w sobie emulgatory w/o, mogą więc zaabsorbować większe ilości wody, tworząc układy emulsyjne.
Podłoże lipofilowe + emulgator w/o = podłoże absorpcyjne + woda = krem
Lanolina = Adeps lanae = Cera Lanae = Lanolinum anhydricum
Lanolinę otrzymuje się z wełny owczej. Jest to wydzielina gruczołów łojowych owcy, która ma bardzo charakterystyczny zapach i poddawana jest oczyszczaniu.
Nie może być samodzielnym podłożem maściowym. Najczęściej stosuje się w połączeniu z wazeliną.
Emulgatorami (naturalnymi) w lanolinie są sterole: cholesterol, lanosterol.
Temp. Kroplenia ok. 40° C
Liczba wodna: 200 - 300 (100g lanoliny wiąże 200 - 300 g wody)
Lanolina uwodniona = Lanolinum hydricum:
Zawiera 25% wody i może stanowić samodzielne podłoże, ponieważ dobrze się rozsmarowuje.
Alkohole sterolowe otrzymywane z lanoliny: Alkoholes lanae wykorzystuje się do produkcji innych podłoży absorpcyjnych:
LANOCERYT = EUCERYT: jest to mieszanina cholesterolu (min 30%) i innych steroli!!!!!!!
Euceryna = Eucerinum:
Rp. Euceryt 6.0
Wazelina biała 94.0
Lub
Rp. Cholesterol 2.0
Alkohol cetylowy 3.0
Wazelina 95.0
Liczba wodna euceryny: 300
Woski:
- wosk żółty - Cera Flava:
Otrzymuje się przez stopienie pozbawionych miodu plastrów wosku, wytworzonych przez pszczoły
- wosk biały - Cera Alba :
Otrzymuje się przez wybielenie wosku żółtego.
Woski pełnią rolę emulgatorów pomocniczych. Praktycznie stosuje się je głównie do utwardzania podłóż maściowych.
Cetaceum = Olbrot
Otrzymuje się z masy wypełniającej jamy głowy waleni. Ma słabe właściwości emulgujące.
Dodaje się do maści, ponieważ nadaje ładnego połysku tzw. „elegancji farmaceutycznej”.
Dodatki do podłoży absorpcyjnych:
- Cetiole - syntetyczne woski płynne
- Spany - estry sorbitanu i wyższych kwasów tłuszczowych - jako emulgatory towarzyszące.
- alkohole tłuszczowe: np. alkohol cetostearylowy=cetylowy - Est słabym emulgatorem w/o, zwiększa lepkość maści lub kremie.
FARMAKOPEALNE PODŁOŻA MAŚCIOWE:
Unguentum album = maść biała:
Rp. Cera alba 5.0
Vaselinum album 95.0
Składniki podłoża topi się razem i potem studzi.
Unguentum Simple = maść zwykła
Rp. Lanolinum anhydricum 10.0
Vaselinum flavum 90.0
Może przyjąć do 40% wody.
Vaselinum hydrophyllicum = Wazelina hydrofilowa
Rp. Cholesteroli 3.0
Alk. Stearynicum 3.0
Cera alba 8.0
Vaselinum album 84.0
Może przyjąć do 250 % wody.
Unguentum molle = maść miękka
Rp. Lanolinum 50.0
Vaselinum flavum 50.0
KREMY:
Są to układy emulsyjne zawierającą fazę wodną i olejową.
KREMY hydrofobowe = lipofilowe:
Fazą zewnętrzna jest faza olejowa, tzn jest to emulsja w/o;
Są one znicza jest trudno zmywalne wodą.
Zawierają emulgatory typu w/o, np.: lanolina, euceryna, estry sorbitanu (TWEENY)
Terapeutycznie lepszy (lepsza biodostępność).
W warunkach receptury aptecznej wykonuje się je przez wemulgowanie wody lub roztwory wodnego do podłoża absorpcyjnego.
KREMY hydrofilowe:
Fazą zewnętrzną jest faza wodna.
Są łatwo zmywalne wodą
Zawierają emulgatory typu o/w, np.: mydła sodowe, polisorbaty (TWEENY).
PODZIAŁ MAŚCI ZE WZGLĘDU NA SPOSÓB WPROWADZENIA SUBSTANCJI LECZNICZEJ:
Maści - roztwory: substancja lecznicza jest ROZPUSZCZONA w podłożu.
- kamforowa
Rp. Camphorae 10.0
Vaselinum album 90.0
- tranowa
- z salicylanem metylu
Rp. Methyli salicylas 20.0
Vaselinum ablum 40.0
Lanolinum 40.0
- mentolowa
- z witaminą A
Maści roztwory sporządza się przez STOPIENIE podłoża i rozpuszczenie w nim substancji. POdłoze topi się na łaźni wodnej i dodaje substancję, którą należy rozpuścić. Jeśli dodawane są olejki (mentol, kamfora), to należy uważać, alby temperatura nie była zbyt wysoka, ponieważ w wyższej temperaturze olejki się ulatniają.
Maśli roztwory mogą być sporządzone na podłożu liofilowym (dla substancji rozpuszczalnych w tłuszczach), lub hydofilowych (dla substancji rozpuszczalnych w wodzie)
Maści - zawiesiny: substancja lecznicza jest ZAWIESZONA w podłożu.
- siarkowa (sporządza się ją tradycyjnie na smalcu wieprzowym)
Rp. Sulphur precipitatum 30.0
Adeps suillus 70.0
- cynkowa
- z kwasem salicylowym
- z hydrokortyzonem
Maści zawiesiny przygotowuje się w następujący sposób:
Substancje leczniczą (lecznicze) należy rozetrzeć w moździerzu (żeby cząstki były wystarczająco małe). Następnie dodaje się podłoże: najpierw małą ilość - sporządza się koncentrat, a potem pozostałą ilość podłoża.
Maści - emulsje w/o:
- z jodkiem potasu (KI)
- z kwasem bornym
- z mocznikiem
W recepturze aptecznej sporządza się przez wemulgowanie wodnego roztworu z substancją leczniczą do przygotowanego wcześniej i dobrze roztartego podłoża.
Maść wielofazowa:
Stanowi układ połączonych ze sobą 2 rodzajów wyżej wymienionych maści:
Maść roztwór + zawiesina: jedna substancja jest rozpuszczona , a druga zawieszona.
Maść zawiesina + emulsja: jedna substancja rozpuszczona w jednej z faz emulsji, a druga zawieszona.
-z kortykosteroidami
- maść majerankowa
Rp. Majoranae herba 2.0
Ethanolum 1.0
Vaselinum album 10.0
SUBSTANCJE POMOCNICZE W MAŚCIACH:
- podłoże: dobiera się w zależności od stanu miejsca aplikacji.
- substancje konserwujące: najczęściej stosowanymi środkami konserwującymi w maściach są PARABENY!!! (metylparaben, etylparaben, propylparaben)
- emulgatory
- przeciwutleniacze
- promotory wchłaniania