Pomiary kątowe zakresu ruchu, zapisy pomiarów, metoda SFTR
Zakres ruchu
droga jaką pokonuje cześć ruchoma ciała względem części nieruchomej
Zakres pełny
od pełnego skurczu do pełnego rozkurczu
Zakres środkowy
od niepełnego skurczu do niepełnego rozkurczu - codzienne ruchy
Zakres wewnętrzny
od pełnego skurczu do niepełnego rozkurczu
Zakres zewnętrzny
od pełnego rozkurczu - rozciągnięcia do niepełnego skurczu
Podstawowe czynniki wpływające na zakres ruchu
wiek
płeć
rodzaj ruchu
opór końcowy - end feel
wzorzec torebkowy
wzorzec nietorebkowy
Rodzaj ruchu
ruch czynny - jest to zakres uzyskany podczas samodzielnego wykonania ruchu
daje terapeucie informacje na temat: możliwości ruchowych, koordynacji, siły i zakresu ruchu badanego
Rodzaj ruchu
ruch bierny - ruch wykonany przez terapeutę, bez udziału badanego
zakres ruchu biernego jest zazwyczaj nieznacznie większy od zakresu ruchu czynnego
daje terapeucie informacje na temat: o integralności powierzchni stawowych, rozciągliwości torebki stawowej, współdziałaniu więzadeł i mięśni
Opór końcowy - end feel
czucie ruchu
na zakres końcowy ma wpływ wiele struktur okołostawowych
np. torebka stawowa w czasie ruchu w pewnym kierunku ogranicza jego zakres, co jest zdeterminowane jej rozciągnięciem
End feel fizjologiczny
miękki - ruch ograniczany jest przez kurczące się lub rozciągane mięśnie
średni (mocny) - ruch ograniczany jest przez napięcie torebki stawowej i więzadeł
twardy - ruch ograniczają elementy kostne
End feel patologiczny
mało elastyczny - zabliźnienia
spastyczny - zwiększone napięcie mięśniowe,
sprężysty blok - uszkodzenie wewnątrz stawowe,
pusty - ból
przedwczesny - skrócenie więzadeł, torebki stawowej
zbyt miękki - hipermobilność,
miękki - obrzęk
średni - przykurcze torebki stawowej i więzadeł
Wzorzec torebkowy - capsular patterns
określa charakterystyczne, proporcjonalne ograniczenie ruchów danego stawu występujące w przypadku obkurczenia się torebki stawowej
Wzorzec nietorebkowy - noncapsular patterns
ograniczenie ruchu spowodowane przez obkurczenie więzadeł, mięśni, zrosty części torebki stawowej, dotyczące tylko jednego lub najwyżej dwóch ruchów stawu
Wyniki pomiaru
HIPOMOBILNOŚĆ
ankyloza - usztywnienie, brak ruchomości
różnego stopnia ograniczenia ruchomości
PRAWIDŁOWY ZAKRES RUCHU
HIPERMOBILNOŚĆ
nadmierna ruchomość
niestabilność
Przystępując do pomiarów należy:
znać budowę stawu,
prawidłowy opór końcowy,
patologiczny opór końcowy,
wzorzec torebkowy badanego stawu,
wyjaśnić ruch badanemu,
uzyskać jak największe rozluźnienie badającego,
przyjąć prawidłową pozycję wyjściową,
Przystępując do pomiarów należy:
ułożyć oś goniometru możliwie najbliżej osi obrotu badanego stawu,
polecić wykonać ruch w możliwie pełnym zakresie do granicy bólu,
zbadać zakres ruchu czynnego w chorym stawie i w stawach sąsiednich,
zbadanie zakresu ruchu czynnego w tym samym stawie drugiej kończyny,
użyć tej samej metody pomiarowej przy kolejnym badaniu,
Goniometr
nazwa wywodzi się z greki: gonia - kąt, metron - mierzyć
Goniometria
zajmuje się tylko mierzeniem zakresu ruchów kątowych w stawach tworzonych przez połączenia ruchome kości
Goniometry
mają różne rozmiary i formy
wielkość goniometru powinna być dobrana w zależności od wielkości mierzonego stawu
Goniometr
Goniometr
nowoczesny, uniwersalny pochyłomierz do pomiaru zakresu ruchu w stawach kończyn jak również zakresu ruchomości kręgosłupa.
w każdej pozycji pomiarowej można "zamrozić" wartość na wyświetlaczu.
Inklinometr
inklinometr do pomiaru krzywizn ciała i zakresu ruchu.
urządzenie umożliwia dokonywanie pomiarów zgięcia i wyprostu kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej jak również pomiar wartości kifozy i lordozy oraz zakresu ruchu w innych stawach.
Goniometry historyczne
goniometr ręczny (1)
goniometr Mitscherlicha (2) na rysunkach z r.1900
Goniometr metalowy
goniometr metalowy do pomiaru zakresu ruchu stawu dłoni i palców.
zakres pomiarowy 150 stopni.
krótkie ramiona przystosowane specjalnie do pomiaru zakresu ruchu paliczków.
Goniometry profesjonalne
profesjonalny zestaw goniometrów metalowych
Podstawowe rodzaje pomiarów zakresu ruchów w stawach
orientacyjne - orientacyjna metoda pozwalająca na ocenę opozycji kciuka
goniometryczne
radiograficzne, fotograficzne, wideo
linijne
wizualne
Najczęściej spotykane rodzaj goniometrów
goniometr uniwersalny
goniometr palcowy
goniometr „dwupłatowy” - do pomiaru zgięcia grzbietowego i podeszwowego stopy
Najczęściej spotykane rodzaj goniometrów
grawitacyjny - inklinometr, skoliometr - wahadłowy, cieczowy, goniometr Bankova
„OB. Goniometr” - składający się z kompasu umożliwiającego pomiar w płaszczyźnie horyzontalnej i inklinometru działającego zgodnie z siłą grawitacji
elektrogoniometr
Inklinometr
Radiograficzne - radiologiczne
analiza ruchu, pomiary goniometryczne sprzężone z programami komputerowymi na bieżąco analizowane
np. rękawica umożliwiająca pomiar zakresu ruchów ręki
Linijne
metoda Boyesa - polegającą na mierzeniu odległości miedzy końcem opuszki palca a punktami leżącymi na dłoni
pomiary ruchomości poszczególnych odcinków kręgosłupa - Otto - Wurma, Pavelki
Wizualne
„odstock join measurements” - prosta metoda wizualna, pozwalająca na zbadanie oraz zapis zakresu ruchu stawów
jest to metoda alternatywna
Ograniczenie zakresu ruchu czynnego - przyczyny
zaburzenia bilansu mięśniowego,
zmiany zapalne czy zwyrodnieniowe w obrębie stawu, struktur okołostawowych,
pooperacyjne lub pourazowe blizny w obrębie skóry, ścięgien, bloków bliznowatych,
nieprawidłowe ustawienie odłamów kostnych,
Ograniczenie zakresu ruchu czynnego - przyczyny
zerwanie lub przecięcie ścięgien i mięśni odpowiedzialnych za ruch,
wypadnięcie funkcji mięśni unerwianych przez uszkodzony nerw,
obrzęk,
ból,
przykurcz więzadeł, torebki stawowej czy mięśni,
Ograniczenie zakresu ruchu biernego - przyczyny
zmiany zapalne, zwyrodnieniowe w obrębie stawu, struktur okołostawowych,
pooperacyjne lub pourazowe blizny w obrębie skóry, ścięgien, bloków bliznowatych,
nieprawidłowe ustawienie odłamów kostnych,
obrzęk,
ból,
przykurcz więzadeł, torebki stawowej, mięśni,
Sposoby zapisów wyników pomiarów zakresów ruchu
zapisy w tabelach,
tablice obrazowe,
zapis wyników pomiarów na szkicu reki,
zapis metodą „przerysowywania drutu,”
zapis wg American Medical Association Guide to Evaluation Method - „+”, „-”
Sposoby zapisów wyników pomiarów zakresów ruchu
metoda zera neutralnego,
metoda J. Schlaaffa - ograniczył zapis do trzech podstawowych płaszczyzn - strzałkowej, czołowej i poprzecznej,
metoda SFTR - opracowana pod koniec lat 60 przez O.A.Russe'a i J.J. Gerhardta w 1975,
Metoda SFTR
S- sagittal - płaszczyzna strzałkowa
F - frontal -płaszczyzna czołowa
T - trasverse - płaszczyzna poprzeczna
R - rotation - płaszczyzna ( płaszczyzny ) skrętna
Ogólne zasady pomiaru i zapisu:
ruchy we wszystkich stawach mierzone są z pozycji neutralnego zera,
są to takie ustawienia stawów, jakie przyjmują one u człowieka w pozycji stojącej z kończynami górnymi zwieszonymi wzdłuż tułowia, z rękami w supinacji skierowanymi dłońmi do przodu,
Trzy podstawowe płaszczyzny
Wszystkie pozycje i ruchy opisywane są w trzech podstawowych płaszczyznach:
strzałkowej (S)
czołowej (F)
poprzecznej (T)
wszystkie ruchy, nawet bardzo złożone, należy zredukować do jednej z tych płaszczyzn lub płaszczyzny równoległej do którejś z nich.
ruchy rotacyjne oznacza się litera R niezależnie od tego, w jakim położeniu dana część ciała wykonuje ruch skrętu.
Sposoby zapisywania wyników pomiarów
Zapisuje się za pomocą trzech liczb, wg następującego schematu:
A - ruchy wyprostu i wszystkie ruchy prowadzone od ciała zapisuje się jako pierwsze w członie
B - ruchy zgięcia i wszystkie ruchy prowadzone do ciała zapisuje się jako ostatnie
Sposoby zapisywania wyników pomiarów
C - pozycja wyjściowa , którą z reguły jest pozycja 0*, zapisywana jest w środku tego, złożonego z trzech liczb członu. Pozycje wyjściowe o innej niż 0* wielkości badanego stawu zdarzają się raczej rzadko, przeważnie w warunkach patologii
D - skłony oraz skręty głowy i kręgosłupa w lewą stronę zapisywane są jako pierwsze, natomiast w prawą stronę - jako ostatnie
E - rotacja zewnętrzna kończyny zapisywana jest jako pierwsza, a wewnętrzna jako ostatnia.
Przykładowy zapis ruchu wyprostu i zgięcia w stawie biodrowym:
S 10 - 0 - 150
S - sagittal - (płaszczyzna strzałkowa)
10* - wyprost ( zapisywany jako pierwszy członie)
0* - pozycja wyjściowa do badań
150* - zgięcie ( zapisywane jest jako ostatnie)
Kolejność czynności wykonywanych podczas badań przedstawia się następująco:
- przyjęcie prawidłowego ułożenia przez badanego,
- demonstracja i opis ruchu, który ma być wykonany,
- próba wykonania ruchu przez badanego,
- przyłożenie taśmy bądź kątomierza,
- dokonanie pomiaru czynnego zakresu ruchu, a następnie biernego.
Każdy z wyżej wymienionych zakresów ruchów badamy dwukrotnie, a w dokumentacji wpisujemy wynik lepszy.
Zapis pomiaru dla stawu barkowego
S: 50-0-170 norma
S: 50-0-90 - przykurcz wyprostny - ograniczenie zgięcia (o 80 stopni)
S: 20-0-170 - przykurcz zgięciowy -ograniczony wyprost (o30 stopni)
S: 0-36-150 - ograniczenie wyprostu i zgięcia (36 brakuje do pozycji 0 i jeszcze 50 do pełnego wyprostu - czyli przykurcz zgięciowy wynosi 86 stopni a 20 stopni brakuje do pełnego zgięcia
S: 0-30 - usztywnienie (ankyloza) w wyproście 30 stopni
S: 30-0 - usztywnienie w zgięciu 30 stopni
Zapis pomiaru dla stawu łokciowego
S: 0-0-150
F: 10-0 - koślawość - jeśli istnieje możliwość biernego zwiększania istniejącej koślawości, np. do 20 stopni, zapis będzie wyglądał następująco F: 20-10-0
F: 0-1- - szpotawość
Zapis pomiaru dla stawu śródstopno-paliczkowego
1) T: 50-0 - koślawość palucha
Zapis pomiaru zakresu ruchomości powinien zawierać
nazwisko i imię, wiek, płeć badanego,
nazwisko badającego,
typ użytego goniometru,
datę i czas pomiaru,
strona ciała, staw i badany ruch,
Zapis pomiaru zakresu ruchomości powinien zawierać
zakres ruchu - w stopniach w pozycji początkowej i końcowej,
typ mierzonego ruchu - czynny/bierny,
informacje subiektywne - dyskomfort lub ból, badanego podczas badania,
informacje obiektywne - ochronne napięcie mięśni, wzorzec torebkowy i nietorebkowy,
dokładny opis odstępstw od standardowych pozycji,
Najczęstsze błędy pomiarowe
niewłaściwy goniometr,
przyjmowanie przez pacjenta różnych pozycji podczas kolejnego badania tego samego stawu,
niewłaściwa lub niedbała pozycja,
nieprawidłowa stabilizacja lub jej brak.
Najczęstsze błędy pomiarowe
niewłaściwe ustawienie ramion goniometru przed pomiarem,
niewłaściwe wykonanie ruchu przez pacjenta (kompensacja, współwystępowanie innych ruchów, brak właściwego poinstruowania pacjenta o wyglądzie badanego ruchu, wykonanie ruchu w niepełnym zakresie),
niewłaściwe ustawienie ramion goniometru w pozycji końcowej,
odczytanie wyniku pomiaru po złej stronie skali goniometru,
W trakcie badania szczególną uwagę zwracamy gdy:
występuje stan zapalny lub zakażenie struktur badanego stawu, więzadeł, mięśni,
pomiar prowadzony jest w obszarze ze znaczna osteoporozą lub gdy ciągłość kości jest naruszona - badanie biernego zakresu ruchu musi zostać wykonane szczególnie ostrożnie lub całkowicie pominięte,
w badanym stawie spodziewamy się hipermobilności lub możliwości luksacji - zwichnięcia,
zastosowana technika może zwiększyć istniejące objawy bólowe,
W trakcie badania szczególną uwagę zwracamy gdy:
pacjent choruje na hemofilię,
w badanym obszarze znajduje się krwiak - szczególnie w stawie łokciowym, biodrowym i kolanowym,
w stawie spodziewamy się ankylozy,
badamy pacjenta w krótkim okresie od uraz, który wymagał zespolenia chirurgicznego tkanek miękkich, ścięgien, więzadeł, mięśni.
Wyprost w stawie biodrowym
S:15-0-125
Pozycja wyjściowa do pomiaru odwiedzenia i przywiedzenia w stawie biodrowym
Pomiar ruchu odwiedzenia w stawie biodrowym
F:45-0-25
Pozycja wyjściowa i pomiar ruchu przywiedzenia w stawie biodrowym
Pomiar ruchu rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym
R:45-0-45
Pomiar ruchu rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym
Pomiar ruchu zgięcia w stawie kolanowym
S:0-0-130
Pomiar przeprostu w stawie kolanowym
Pomiar zgięcia grzbietowego
S:20-0-45
Pomiar zgięcia podeszwowego
Pomiar ruchu odwracania
R: 20-0-40
Pomiar ruchu nawracania
Pomiar ruchu zgięcia w stawie barkowym
S: 50-0-170
Pomiar zakresu wyprostu w stawie barkowym
Pomiar zakresu odwiedzenia
F:170-0-0
Pomiar rotacji zewnętrznej i wewnętrznej
R: 90-0-80
Pomiar przeprostu w stawie łokciowym
Pomiar supinacji i pronacji
R: 90-0-80
Pomiar wyprostu i zgięcia
S: 50-0-60
Odwodzenie do pormieniowe i przywodzenie łokciowe
F: 20-030