Pomiary kątowe zakresu ruchu, zapisy pomiarów, metoda SFTR

Zakres ruchu

• droga jaką pokonuje cześć ruchoma ciała względem części nieruchomej

Zakres pełny

• od pełnego skurczu do pełnego rozkurczu

Zakres środkowy

• od niepełnego skurczu do niepełnego rozkurczu - codzienne ruchy

Zakres wewnętrzny

• od pełnego skurczu do niepełnego rozkurczu

Zakres zewnętrzny

• od pełnego rozkurczu - rozciągnięcia do niepełnego skurczu

Podstawowe czynniki wpływające na zakres ruchu

• wiek

• płeć

• rodzaj ruchu

• opór końcowy - end feel

• wzorzec torebkowy

• wzorzec nietorebkowy

Rodzaj ruchu

• ruch czynny - jest to zakres uzyskany podczas samodzielnego wykonania ruchu

• daje terapeucie informacje na temat: możliwości ruchowych, koordynacji, siły i zakresu ruchu badanego

Rodzaj ruchu

• ruch bierny - ruch wykonany przez terapeutę, bez udziału badanego

• zakres ruchu biernego jest zazwyczaj nieznacznie większy od zakresu ruchu czynnego

• daje terapeucie informacje na temat: o integralności powierzchni stawowych, rozciągliwości torebki stawowej, współdziałaniu więzadeł i mięśni

Opór końcowy - end feel

• czucie ruchu

• na zakres końcowy ma wpływ wiele struktur okołostawowych

• np. torebka stawowa w czasie ruchu w pewnym kierunku ogranicza jego zakres, co jest zdeterminowane jej rozciągnięciem

End feel fizjologiczny

• miękki - ruch ograniczany jest przez kurczące się lub rozciągane mięśnie

• średni (mocny) - ruch ograniczany jest przez napięcie torebki stawowej i więzadeł

• twardy - ruch ograniczają elementy kostne

End feel patologiczny

• mało elastyczny - zabliźnienia

• spastyczny - zwiększone napięcie mięśniowe,

• sprężysty blok - uszkodzenie wewnątrz stawowe,

• pusty - ból

• przedwczesny - skrócenie więzadeł, torebki stawowej

• zbyt miękki - hipermobilność,

• miękki - obrzęk

• średni - przykurcze torebki stawowej i więzadeł

Wzorzec torebkowy - capsular patterns

• określa charakterystyczne, proporcjonalne ograniczenie ruchów danego stawu występujące w przypadku obkurczenia się torebki stawowej

Wzorzec nietorebkowy - noncapsular patterns

• ograniczenie ruchu spowodowane przez obkurczenie więzadeł, mięśni, zrosty części torebki stawowej, dotyczące tylko jednego lub najwyżej dwóch ruchów stawu

Wyniki pomiaru

HIPOMOBILNOŚĆ

• ankyloza - usztywnienie, brak ruchomości

• różnego stopnia ograniczenia ruchomości

PRAWIDŁOWY ZAKRES RUCHU

HIPERMOBILNOŚĆ

• nadmierna ruchomość

• niestabilność

Przystępując do pomiarów należy:

• znać budowę stawu,

• prawidłowy opór końcowy,

• patologiczny opór końcowy,

• wzorzec torebkowy badanego stawu,

• wyjaśnić ruch badanemu,

• uzyskać jak największe rozluźnienie badającego,

• przyjąć prawidłową pozycję wyjściową,

Przystępując do pomiarów należy:

• ułożyć oś goniometru możliwie najbliżej osi obrotu badanego stawu,

• polecić wykonać ruch w możliwie pełnym zakresie do granicy bólu,

• zbadać zakres ruchu czynnego w chorym stawie i w stawach sąsiednich,

• zbadanie zakresu ruchu czynnego w tym samym stawie drugiej kończyny,

• użyć tej samej metody pomiarowej przy kolejnym badaniu,

Goniometr

• nazwa wywodzi się z greki: gonia - kąt, metron - mierzyć

Goniometria

• zajmuje się tylko mierzeniem zakresu ruchów kątowych w stawach tworzonych przez połączenia ruchome kości

Goniometry

• mają różne rozmiary i formy

• wielkość goniometru powinna być dobrana w zależności od wielkości mierzonego stawu

Goniometr

Goniometr

• nowoczesny, uniwersalny pochyłomierz do pomiaru zakresu ruchu w stawach kończyn jak również zakresu ruchomości kręgosłupa.

• w każdej pozycji pomiarowej można "zamrozić" wartość na wyświetlaczu.

Inklinometr

• inklinometr do pomiaru krzywizn ciała i zakresu ruchu.

• urządzenie umożliwia dokonywanie pomiarów zgięcia i wyprostu kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej jak również pomiar wartości kifozy i lordozy oraz zakresu ruchu w innych stawach.

Goniometry historyczne

• goniometr ręczny (1)

• goniometr Mitscherlicha (2) na rysunkach z r.1900

Goniometr metalowy

• goniometr metalowy do pomiaru zakresu ruchu stawu dłoni i palców.

• zakres pomiarowy 150 stopni.

• krótkie ramiona przystosowane specjalnie do pomiaru zakresu ruchu paliczków.

Goniometry profesjonalne

• profesjonalny zestaw goniometrów metalowych

Podstawowe rodzaje pomiarów zakresu ruchów w stawach

• orientacyjne - orientacyjna metoda pozwalająca na ocenę opozycji kciuka

• goniometryczne

• radiograficzne, fotograficzne, wideo

• linijne

• wizualne

Najczęściej spotykane rodzaj goniometrów

• goniometr uniwersalny

• goniometr palcowy

• goniometr „dwupłatowy” - do pomiaru zgięcia grzbietowego i podeszwowego stopy

Najczęściej spotykane rodzaj goniometrów

• grawitacyjny - inklinometr, skoliometr - wahadłowy, cieczowy, goniometr Bankova

• „OB. Goniometr” - składający się z kompasu umożliwiającego pomiar w płaszczyźnie horyzontalnej i inklinometru działającego zgodnie z siłą grawitacji

• elektrogoniometr

Inklinometr

Radiograficzne - radiologiczne

• analiza ruchu, pomiary goniometryczne sprzężone z programami komputerowymi na bieżąco analizowane

• np. rękawica umożliwiająca pomiar zakresu ruchów ręki

Linijne

• metoda Boyesa - polegającą na mierzeniu odległości miedzy końcem opuszki palca a punktami leżącymi na dłoni

• pomiary ruchomości poszczególnych odcinków kręgosłupa - Otto - Wurma, Pavelki

Wizualne

• „odstock join measurements” - prosta metoda wizualna, pozwalająca na zbadanie oraz zapis zakresu ruchu stawów

• jest to metoda alternatywna

Ograniczenie zakresu ruchu czynnego - przyczyny

• zaburzenia bilansu mięśniowego,

• zmiany zapalne czy zwyrodnieniowe w obrębie stawu, struktur okołostawowych,

• pooperacyjne lub pourazowe blizny w obrębie skóry, ścięgien, bloków bliznowatych,

• nieprawidłowe ustawienie odłamów kostnych,

Ograniczenie zakresu ruchu czynnego - przyczyny

• zerwanie lub przecięcie ścięgien i mięśni odpowiedzialnych za ruch,

• wypadnięcie funkcji mięśni unerwianych przez uszkodzony nerw,

• obrzęk,

• ból,

• przykurcz więzadeł, torebki stawowej czy mięśni,

Ograniczenie zakresu ruchu biernego - przyczyny

• zmiany zapalne, zwyrodnieniowe w obrębie stawu, struktur okołostawowych,

• pooperacyjne lub pourazowe blizny w obrębie skóry, ścięgien, bloków bliznowatych,

• nieprawidłowe ustawienie odłamów kostnych,

• obrzęk,

• ból,

• przykurcz więzadeł, torebki stawowej, mięśni,

Sposoby zapisów wyników pomiarów zakresów ruchu

• zapisy w tabelach,

• tablice obrazowe,

• zapis wyników pomiarów na szkicu reki,

• zapis metodą „przerysowywania drutu,”

• zapis wg American Medical Association Guide to Evaluation Method - „+”, „-”

Sposoby zapisów wyników pomiarów zakresów ruchu

• metoda zera neutralnego,

• metoda J. Schlaaffa - ograniczył zapis do trzech podstawowych płaszczyzn - strzałkowej, czołowej i poprzecznej,

• metoda SFTR - opracowana pod koniec lat 60 przez O.A.Russe'a i J.J. Gerhardta w 1975,

Metoda SFTR

 

• S- sagittal - płaszczyzna strzałkowa

• F - frontal -płaszczyzna czołowa

 

• T - trasverse - płaszczyzna poprzeczna

• R - rotation - płaszczyzna ( płaszczyzny ) skrętna

Ogólne zasady pomiaru i zapisu:

 

• ruchy we wszystkich stawach mierzone są z pozycji neutralnego zera,

• są to takie ustawienia stawów, jakie przyjmują one u człowieka w pozycji stojącej z kończynami górnymi zwieszonymi wzdłuż tułowia, z rękami w supinacji skierowanymi dłońmi do przodu,

Trzy podstawowe płaszczyzny

Wszystkie pozycje i ruchy opisywane są w trzech podstawowych płaszczyznach:

•         strzałkowej (S)

•         czołowej (F)

•         poprzecznej (T)

• wszystkie ruchy, nawet bardzo złożone, należy zredukować do jednej z tych płaszczyzn lub płaszczyzny równoległej do którejś z nich.

• ruchy rotacyjne oznacza się litera R niezależnie od tego, w jakim położeniu dana część ciała wykonuje ruch skrętu.

Sposoby zapisywania wyników pomiarów

Zapisuje się za pomocą trzech liczb, wg następującego schematu:

• A - ruchy wyprostu i wszystkie ruchy prowadzone od ciała zapisuje się jako pierwsze w członie

• B - ruchy zgięcia i wszystkie ruchy prowadzone do ciała zapisuje się jako ostatnie

Sposoby zapisywania wyników pomiarów

• C - pozycja wyjściowa , którą z reguły jest pozycja 0*, zapisywana jest w środku tego, złożonego z trzech liczb członu. Pozycje wyjściowe o innej niż 0* wielkości badanego stawu zdarzają się raczej rzadko, przeważnie w warunkach patologii

• D - skłony oraz skręty głowy i kręgosłupa w lewą stronę zapisywane są jako pierwsze, natomiast w prawą stronę - jako ostatnie

• E - rotacja zewnętrzna kończyny zapisywana jest jako pierwsza, a wewnętrzna jako ostatnia.

Przykładowy zapis ruchu wyprostu i zgięcia w stawie biodrowym:

       S    10  -  0  -  150

• S   -  sagittal - (płaszczyzna strzałkowa)

• 10*  -  wyprost ( zapisywany jako pierwszy członie)

•  0*  -  pozycja wyjściowa do badań

• 150* -  zgięcie  ( zapisywane jest jako ostatnie)

Kolejność czynności wykonywanych podczas badań przedstawia się następująco:

    - przyjęcie prawidłowego ułożenia przez badanego,
    - demonstracja i opis ruchu, który ma być wykonany,
    - próba wykonania ruchu przez badanego,
    - przyłożenie taśmy bądź kątomierza,
    - dokonanie pomiaru czynnego zakresu ruchu, a następnie biernego.

Każdy z wyżej wymienionych zakresów ruchów  badamy dwukrotnie, a w dokumentacji wpisujemy wynik lepszy.

Zapis pomiaru dla stawu barkowego

• S: 50-0-170 norma

• S: 50-0-90 - przykurcz wyprostny - ograniczenie zgięcia (o 80 stopni)

• S: 20-0-170 - przykurcz zgięciowy -ograniczony wyprost (o30 stopni)

• S: 0-36-150 - ograniczenie wyprostu i zgięcia (36 brakuje do pozycji 0 i jeszcze 50 do pełnego wyprostu - czyli przykurcz zgięciowy wynosi 86 stopni a 20 stopni brakuje do pełnego zgięcia

• S: 0-30 - usztywnienie (ankyloza) w wyproście 30 stopni

• S: 30-0 - usztywnienie w zgięciu 30 stopni

Zapis pomiaru dla stawu łokciowego

• S: 0-0-150

• F: 10-0 - koślawość - jeśli istnieje możliwość biernego zwiększania istniejącej koślawości, np. do 20 stopni, zapis będzie wyglądał następująco F: 20-10-0

• F: 0-1- - szpotawość

Zapis pomiaru dla stawu śródstopno-paliczkowego

1) T: 50-0 - koślawość palucha

Zapis pomiaru zakresu ruchomości powinien zawierać

• nazwisko i imię, wiek, płeć badanego,

• nazwisko badającego,

• typ użytego goniometru,

• datę i czas pomiaru,

• strona ciała, staw i badany ruch,

Zapis pomiaru zakresu ruchomości powinien zawierać

• zakres ruchu - w stopniach w pozycji początkowej i końcowej,

• typ mierzonego ruchu - czynny/bierny,

• informacje subiektywne - dyskomfort lub ból, badanego podczas badania,

• informacje obiektywne - ochronne napięcie mięśni, wzorzec torebkowy i nietorebkowy,

• dokładny opis odstępstw od standardowych pozycji,

Najczęstsze błędy pomiarowe

• niewłaściwy goniometr,

• przyjmowanie przez pacjenta różnych pozycji podczas kolejnego badania tego samego stawu,

• niewłaściwa lub niedbała pozycja,

• nieprawidłowa stabilizacja lub jej brak.

Najczęstsze błędy pomiarowe

• niewłaściwe ustawienie ramion goniometru przed pomiarem,

• niewłaściwe wykonanie ruchu przez pacjenta (kompensacja, współwystępowanie innych ruchów, brak właściwego poinstruowania pacjenta o wyglądzie badanego ruchu, wykonanie ruchu w niepełnym zakresie),

• niewłaściwe ustawienie ramion goniometru w pozycji końcowej,

• odczytanie wyniku pomiaru po złej stronie skali goniometru,

W trakcie badania szczególną uwagę zwracamy gdy:

• występuje stan zapalny lub zakażenie struktur badanego stawu, więzadeł, mięśni,

• pomiar prowadzony jest w obszarze ze znaczna osteoporozą lub gdy ciągłość kości jest naruszona - badanie biernego zakresu ruchu musi zostać wykonane szczególnie ostrożnie lub całkowicie pominięte,

• w badanym stawie spodziewamy się hipermobilności lub możliwości luksacji - zwichnięcia,

• zastosowana technika może zwiększyć istniejące objawy bólowe,

W trakcie badania szczególną uwagę zwracamy gdy:

• pacjent choruje na hemofilię,

• w badanym obszarze znajduje się krwiak - szczególnie w stawie łokciowym, biodrowym i kolanowym,

• w stawie spodziewamy się ankylozy,

• badamy pacjenta w krótkim okresie od uraz, który wymagał zespolenia chirurgicznego tkanek miękkich, ścięgien, więzadeł, mięśni.

Wyprost w stawie biodrowym
S:15-0-125

Pozycja wyjściowa do pomiaru odwiedzenia i przywiedzenia w stawie biodrowym

Pomiar ruchu odwiedzenia w stawie biodrowym
F:45-0-25

Pozycja wyjściowa i pomiar ruchu przywiedzenia w stawie biodrowym

Pomiar ruchu rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym
R:45-0-45

Pomiar ruchu rotacji zewnętrznej w stawie biodrowym

Pomiar ruchu zgięcia w stawie kolanowym
S:0-0-130

Pomiar przeprostu w stawie kolanowym

Pomiar zgięcia grzbietowego
S:20-0-45

Pomiar zgięcia podeszwowego

Pomiar ruchu odwracania
R: 20-0-40

Pomiar ruchu nawracania

Pomiar ruchu zgięcia w stawie barkowym
S: 50-0-170

Pomiar zakresu wyprostu w stawie barkowym

Pomiar zakresu odwiedzenia
F:170-0-0

Pomiar rotacji zewnętrznej i wewnętrznej
R: 90-0-80

Pomiar przeprostu w stawie łokciowym

Pomiar supinacji i pronacji
R: 90-0-80

Pomiar wyprostu i zgięcia
S: 50-0-60

Odwodzenie do pormieniowe i przywodzenie łokciowe
F: 20-030