MODELOWANIE -
Pojęcie modelowania odnosi się do procesu uczenia się zachowań (nabywania zachowań) poprzez obserwowanie zachowań innego człowieka tzw. modela. Mechanizm modelowania może służyć przejmowaniu zachowań pozytywnych jak i negatywnych, czyli pożądanych społecznie i niepożądanych społecznie.
Model- osoba, która dostarcza wzorów zachowania, jego zachowania są postrzegane jako skutecznie wiodące do celów, które odpowiadają jednostce, jej potrzebom, postawom i dążeniom.
Czynniki ułatwiające modelowanie:
czynniki związane z cechami modela:
kompetencja, wysoka pozycja społeczna, prestiż, autorytet,
spostrzegane podobieństwo modela, np. osoba tej samej płci lub w podobnym wieku,
inteligencja- jesteśmy bardziej skłonni naśladować bardziej inteligentnych i bardziej sprawnych,
pozytywne następstwa zachowania się modela
czynniki związane z otoczeniem:
bardziej skuteczne jest obserwowanie „na żywo” w sytuacji naturalnej i przy aktywnym udziale osoby obserwującej.
cechy samej osoby obserwującej:
zewnątrzsterowność- czyli uleganie opiniom innych osób (podatność na modelowanie),
poziom sprawności i umiejętności,
stopień rozwoju umysłowego,
motywacja.
Wyróżnia się dwie fazy modelowania: przyswojenie i wykonanie. Przyswojenie polega na zrozumieniu sensu danego zachowania i utrwaleniu go w pamięci, wykonanie zaś wymaga ponadto sprawności i umiejętności bądź zaistnienia odpowiednich warunków czy okazji, bądź tez wystarczająco silnej motywacji dla wprowadzenia w czyn, tego co zostało zaobserwowane i przyswojone.
4 rodzaje skutków modelowania (wg Alberta Bandury):
zaznajomienie się z nieznanym dotąd wzorem zachowania (np. nauka jazdy na rowerze),
tzw. efekt rozhamowania- polega na rozhamowaniu reakcji, które obserwator uprzednio nauczył się hamować; efekt ten jest skutkiem obserwacji pozytywnych konsekwencji spotykających osobę modela za określone zachowanie, np. osoba powstrzymująca się od alkoholu widzi jak dobrze bawią się osoby po alkoholu i też zaczyna pić!
tzw. efekt zahamowania, czyli zahamowanie reakcji, jest on skutkiem obserwacji negatywnych konsekwencji spotykających modela za określone zachowanie, np. uczniowie obserwują kary jakie doświadcza inny uczeń, np. za złe zachowanie; publiczne egzekucje, odstraszenie poprzez obserwację negatywnych skutków zachowania,
efekt facylitacji,
Ad. B.
ĆWICZENIE I POWTARZANIE czynności - jest nieodzownym warunkiem wytworzenia u człowieka umiejętności zachowania się we właściwy tj. oczekiwany przez wychowawcę sposób w konkretnych sytuacjach. Wdrażanie poprzez trening do określonych zachowań doprowadza do ukształtowania się zasobu nawyków i przyzwyczajeń ułatwiających postępowanie zgodne ze wskazówkami i wymaganiami wychowawców, nie jest jednak wystarczające do dokonania głębszych zmian w psychice wychowanka.
WZMOCNIENIA POZYTYWNE I NEGATYWNE - do kategorii wzmocnień, które odgrywają szczególną rolę w procesie wychowania, należą nagrody i kary, czyli wzmocnienia pozytywne i negatywne, następujące po reakcji jednostki. Każdy człowiek z jednej strony dąży do uniknięcia kary, z drugiej zaś do uzyskania nagrody. Kary powinny zatem przyczyniać się do eliminowania zachowań niepożądanych, niezgodnych z celami wychowania, nagrody zaś powinny być wykorzystywane do wzmacniania zachowań pożądanych.
Prawo efektu: skojarzenia bodźca z reakcją utrwalają się wtedy, gdy towarzyszy im stan przyjemności i zadowolenia i przeciwnie - osłabiają się związki wywołujące stan przykrości, niezadowolenia. Pojęcia przyjemności i przykrości, oznaczające subiektywne stany emocjonalne, zastąpiono następnie pojęciami nagrody i kary albo wzmocnienia pozytywnego i negatywnego, utrzymując w mocy prawo efektu.
Zasady skutecznego nagradzania:
prawdopodobieństwo wystąpienia danej reakcji (zachowania) wzrasta wraz ze wzrostem wartości, częstości, regularności nagród otrzymywanych w następstwie występowania tego rodzaju zachowania (reakcji),
jeśli jakaś nagroda jest często powtarzana w krótkim okresie czasu, to każda następna nagroda tego samego rodzaju w coraz mniejszym stopniu zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia nagradzanej reakcji,
nagrody opóźnione są mniej skuteczne niż nagrody bezpośrednie,
gdy powtarzanie jakiejś wyuczonej reakcji nie przynosi żadnych nagród, prawdopodobieństwo występowania tej reakcji stopniowo słabnie. Jest to tzw. zjawisko wygaszania reakcji.
Ad. C.
INTERAKCJA SPOŁECZNA I PEŁNIENIE RÓL SPOŁECZNYCH - w tej grupie rozpatrywać należy psychologiczne mechanizmy wychowania, jakie wiążą się przede wszystkim ze społecznymi sytuacjami wychowawczymi.
Społeczne sytuacje wychowawcze stanowią układ stymulacyjno-zadaniowy, pole emitowania sygnałów wychowawczych wywołujących zmiany w strukturze psychicznej wychowanka, które zachodzą przede wszystkim na podstawie procesów interakcji i pełnienia ról społecznych. Wychowanek uczestnicząc w różnych społecznych interakcjach uczy się i przyswaja normy związane z pełnieniem różnych ról społecznych. Odróżnia się bowiem nakazy i przepisy roli narzucane społecznie, tj. „ standard pożądanych przez grupę zachowań osoby zajmującej w niej określoną pozycję”.
Ad. D.
INTERIORYZACJA - jest procesem rozwojowym polegającym na przekształceniu zewnętrznych czynności podmiotu w jego czynności wewnętrzne, psychiczne. Zdolność do interioryzacji czynności zewnętrznych, ich przekształcania w czynności wyobrażeniowe, psychiczne, jest warunkiem internalizacji norm społecznych oraz przepisów ról, tj. zbioru przywilejów, wymagań i reguł składających się na koncepcję roli. Zdolność interioryzacji pojawia się dopiero na określonym etapie rozwoju ocen moralnych.
INTERNALIZACJA - to proces asymilacji norm, wartości i postaw reprezentowanych przez grupę społeczną. Jednostka może uważać owe normy czy poglądy i postawy grupy za obce jej własnym przekonaniom narzucone z zewnątrz, stopniowo jednak przyswaja je, asymiluje tzn. włącza do systemu swoich poglądów, wartości i norm, aż wreszcie mogą się one stać jej własnymi przekonaniami.
Pojęcie to w psychologii wychowania używa się w węższym lub szerszym zakresie.
W znaczeniu węższym- owa internalizacja polega na tym, że określona norma staje się uwewnętrznioną regułą zachowania w rozmaitych sytuacjach, np. Nie kradnij! Nie kłam! Słuchaj starszych!
W znaczeniu szerszym- internalizacja oznacza zdolność jednostki do wewnętrznej kontroli. Działania człowieka nie zależą od wzmocnień czy też od bezpośrednich konsekwencji postępowania, bowiem jednostka staje się bardziej aktywna i twórcza, co przejawia się w tym, że podejmuje inicjatywę nie czekając na nakazy i polecenia z zewnątrz.
Ponad wskazane powyżej mechanizmy, znaczącymi w życiu człowieka są również te opisywane poniżej:
Personalizacja- to ogół procesów, w których osobowość człowieka zaczyna się kształtować pod wpływem jego własnej aktywności. Jest ona wyrazem autonomii, człowiek sam sobie stawia zadania, sam je realizuje oraz sam je ocenia.
4 mechanizmy personalizacyjne:
stawianie zadań i planowanie życia- umiejętność działania dla odroczonych celów,
transakcyjność- transakcja jednostki z otoczeniem, uruchamiająca różnorodne możliwości zachowania; (moja postawa wobec problemu)
poszukiwanie wzorów,
autokreacja- budujemy własny obraz siebie.
Mechanizm kontroli społecznej
Kontrola społeczna- jest to osobotwórczy wpływ bezpośredniego otoczenia społecznego jednostki, reakcje środowiska na zachowania jednostki mające charakter aprobaty lub dezaprobaty. Pewne czyny oceniane są w grupie społecznej zawsze tak samo przez różnych ich członków, wynika to z ogólnych norm i wzorów postępowania.
Postacie mechanizmu kontroli społecznej:
Duża grupa- kontrola społeczna jest luźniejsza, dezaprobata lub aprobata nie pociąga dalszych konsekwencji dla jednostki.
Mała grupa- mechanizm kontroli społecznej jest tu bardzo skuteczny, bo wszyscy jej członkowie wchodzą we wzajemne interakcje, każda jednostka jest zidentyfikowana, dlatego też aprobata i dezaprobata pociągają za sobą różnego rodzaju konsekwencje, im bardziej atrakcyjne jest dla danej jednostki członkostwo w określonej grupie, tym silniej poddaje się ona wpływom działającej w niej kontroli społecznej.
W zakresie wpływów środowiska społecznego wyróżnia się:
ułatwienie społeczne (facylitacji)- obecność innych osób wywiera pobudzający lub hamujący wpływ na aktywność jednostki.
zaraźliwość psychiczna- pewne określone formy aktywności osoby, zaczynają się udzielać szerszemu ogółowi osób (możliwe tylko dzięki bezpośredniemu kontaktowi osób)