OCHRONA
ŚRODOWISKA
MORSKIEGO
KAROLINA
GLEINERT
Środowisko morskie to ekosystem wodny, w którym funkcjonują charakterystyczne dla niego zespoły roślin i zwierząt.
Pierwsze żywe istoty na Ziemi pojawiły się właśnie w wodach morskich.
Morze od tysięcy lat ma duże znaczenia w życiu człowieka. Od bardzo dawna ludzie żywili się rybami i wykorzystywali morze jako drogą transportu. Później zaczęło korzystać z bogactw naturalnych, w jakie obfituje dno morskie: ropa naftowa, minerały: ropa naftowa, minerały. Obecnie zasoby te są zagrożone nadmierną eksploatacją i wzrostem zanieczyszczenia wód.
Ludzie od pewnego czasu traktują to środowisko jak wysypisko śmieci. Tylko dzięki temu, że morze ma duże możliwości samooczyszczania się, życie w nim jeszcze nie zanikło.
Prawie połowa wszystkich trafiających do morza trujących substancji powstaje na wybrzeżach bądź jest przynoszona przez rzeki z głębi lądów. Około 1/3 pochodzi z powietrza, a 1/10 to zanieczyszczenia pochodząca ze statków. Dalsze 10% powstaje w wyniku zatapiania w morzu odpadów. Tylko niewielka cześć, ok. 1% to rezultat działalności morskich platform wiertniczych.
Najbardziej zanieczyszczone są morza zamknięte albo połączone z otwartym oceanem jedynie wąskimi przesmykami. Silnie zagrożone są też te akweny, w których nie występują silne prądy morskie.
Największym zagrożeniem dla wód przybrzeżnych są ścieki komunalne, przemysłowe i portowe.
Często miasta nie mają żadnych oczyszczalni ścieków, tylko wypompowują je wprost do morza. W wyniku takiego działania plaża ulegają skażeniu bakteriologicznemu, co z kolei stanowi zagrożenie dla zdrowia i życia mieszkańców tych miast.
Ścieki komunalne w niewielkich ilościach wprawdzie wzbogacają zawartość odżywczą wody i wspomagają rozwój wielu gatunkowych morskich roślin i zwierząt, jednak wielkie ich ilości stanowią śmiertelne zagrożenie dla całego ekosystemu.
Poważnie zagrożone są również główne morskie szlaki komunikacyjne. Wiatry przenoszą nad morza chmury zanieczyszcza: gazów, pyłów i kwaśnych deszczów znad regionów silnie uprzemysłowionych.
Przykładem tego niszczącego procesu są morze Północne i Bałtyckie, jedne z najbardziej zanieczyszczonych akwenów na świecie.
Stosowanie w rolnictwie środków chwastoowadobójczych to następne źródło zanieczyszczeń. Deszcze wypłukują te środki do rzek, które niosą trujące substancje do morza.
Ścieki przemysłowe, zawierające substancje chemiczne nawozy sztuczne, metale ciężkie, pestycydy stanowią wielkie zagrożenie dla równowagi naturalnej zwierząt morskich.
Najbardziej zagrożone są jednak wody przybrzeżne. Tu znajduje się najwięcej źródeł zanieczyszczeń nadmorskiego przemysłu przez wyloty kolektorów ściekowych, ruch jednostek morskich. Turyści, wczasowicze także poprzez wyrzucania opakowań z plastyku, szkła i śmieci zanieczyszczają plaża a nawet dno morskie.
Inną niezwykle groźną dla morskich organizmów jest substancja do produkcji farb przeciwporostowych, których maluje się kadłuby i stępki statków oraz łodzi.
(Slajd 5)Główne zanieczyszczenia wnoszone do środowiska morskiego przez statki to olej a dokładnie ropa surowa, paliwa i oleje smarowe, szlam, mieszaniny olejowo-wodne. Ich wycieki zarówno przypadkowe, jak i będące wynikiem świadomego działania powodują skażenie plaż, wyginięcie tysięcy ryb i ptaków morskich. Największe wycieki ropy naftowej związane są zawsze z katastrofami morskimi, przez która skażeniu ulega całe środowisko wodne.
Inne źródła to przewożenia niebezpiecznych radioaktywnych ładunków i odpadów radioaktywne z zatopionych łodzi podwodnych o napędzie atomowych, usuwanie do morza wody pochodzącej z mycia zbiorników ładunkowych, ścieki sanitarne, takie jak: ciecz i odpady z łazienek, umywalek, pisuarów, ustępów, kratek ściekowych, pomieszczeń medycznych, ładowni, (w których przewozi się żywe zwierzęta), ścieki z pralni i kuchni.
Następne to śmieci okrętowe, czyli odpady produktów spożywczych, gospodarczych i eksploatacyjnych, odpady ładunkowe, konserwacyjne, tworzywa trudno rozkładające się.
Ponadto substancje zawarte w spalinach wylotowych silników, turbin gazowych, kotłów, spalarek, freony, opary z przewożonego ładunku, niepożądane mikroorganizmy. Sprawy te regulują przepisy jak na slajdzie 8.
Wprowadzenie do eksploatacji statków o napędzie mechanicznych stworzyło nowy rodzaj zagrożenia - zagrożenie akustyczne. Hałas wytwarzany przez maszyny okrętowe, platformy powoduje dezorientację ssaków morskich.
Również górnictwo morskie powoduje niekiedy znaczne straty w środowisku, np. usunięcie naturalnego falochronu powoduje rozbijanie przez fale żywej części rafy.
Inną formę zanieczyszczania wód morskich są zakwity glonów i przypływy planktonu, które spowodowane są duże zawartością pochodzących z przemysłu metali, stymulujących rozwój planktonu. Zwierzęta morskie filtrujące wodę są narażone na odkładania są toksyn w ich organizmach, obumierając stają się pożywką dla bakterii, które z kolei zużywają nadmierne ilości tlenu.
Skażenie chemiczne wody nie wpływa jednakowo niekorzystnie na wszystkie zamieszkujące je organizmy. Niektórym z nich, zwłaszcza tym najprostszym, zanieczyszczenie wydaje się służyć. Wieloszczety chętnie zasiedlają takie wody, wykorzystywane są, więc do określenie stopnia zanieczyszczenie.
Problem zanieczyszczenie środowiska morskiego został dostrzeżony po II wojnie światowej, gdy zaczęło dochodzić do rozlewów ropy naft z zatopionych tankowców. Powstały konwencje międzynarodowe o zasięgu światowych i konwencje międzynarodowe o zasięgu regionalny, o ochronie morza, morskie parki narodowe w rejonach raf koralowych, wybrzeży i wód przybrzeżnych.
Wymienię i opiszę te konwencje:
1. MARPOL 73/78 Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu morza przez statki .
Konwencja ta zawiera załączniki:
I „Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu olejami” - Zawiera wymagania techniczne dotyczące ograniczania do minimum zanieczyszczenia środowiska przez statki na skutek odprowadzenia do morza oleju w dowolnej postaci i stężeniu. Obejmuje on również prawidła budowy zbiornikowców, które mają na celu ograniczenie zanieczyszczenia morza
w przypadku uszkodzenia kadłuba statku.
II „Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu szkodliwymi substancjami ciekłymi przewożonymi luzem” - Przepisy zawarte w Załączniku mają na celu ograniczenie ilości usuwanych do morza (z wodą po umyciu zbiorników) przewożonych luzem substancji chemicznych. Podane są także szczegółowe wymagania dotyczące sposobu postępowania
z pozostałościami szkodliwych ładunków płynnych
III „Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu szkodliwymi substancjami przewożonymi morzem w opakowaniach, kontenerach, zbiornikach przenośnych lub w cysternach drogowych i kolejowych” - Dotyczy wszystkich statków przewożących substancje szkodliwe w postaci opakowanej. Wymaga się, aby załadowca wystawił certyfikat lub deklarację stwierdzającą, że wysyłany towar jest odpowiednio opakowany, oznakowany i że spełnia warunki przewozu związane z ochroną środowiska morskiego. Każdy statek przewożący substancje szkodliwe w postaci opakowanej musi posiadać wykaz takich ładunków, ze wskazaniem miejsca ich umieszczenia. Załącznik zawiera również wykaz substancji szkodliwych, wraz z warunkami ich rozmieszczania i zabezpieczania.
IV „Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu ściekami ze statków” - Dotyczy warunków usuwania ze statków do morza ścieków sanitarnych. Wszedł w życie 27 września 2003 r.
Nie ratyfikowały go Chiny, Liberia, USA, Kanada, Cypr,...··
V „Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu śmieciami ze statków” - Dotyczy warunków usuwania ze statków do morza odpadów stałych, inaczej śmieci.
VI „Przepisy o zapobieganiu zanieczyszczaniu powietrza” - Dotyczy zapobieganiu zanieczyszczaniu powietrza przed zanieczyszczaniem ze statków (freony, halony, tlenki azotu i siarki, lotne związki organiczne, pyły, jakość paliwa, wymagania dotyczące spalarek okrętowych). Tekst Załącznika podpisano w grudniu 1997. Wszedł w życie (w skali światowej) 19 maja 2005 r.
Wymagania Konwencji dotyczą obszaru wszystkich akwenów świata, przy czym wyróżniono dwa rodzaje akwenów:
Obszary specjalne (Special Areas) -
Obszary szczególnie wrażliwe (Particularly Sensitive Sea Areas) - akweny, które uznano za wymagające szczególnej ochrony ze strony IMO z powodu ich znaczenia dla przyrody i na które żegluga wpływa negatywnie (stąd między innymi ograniczenie żeglugi na tych akwenach) - .
2. LDC 1972 (DUMPING-72)
Międzynarodowa konwencja o zapobieganiu zanieczyszczaniu mórz przez zatapianie odpadów i innych substancji. -
3. INTERVENTION 1969
Międzynarodowa konwencja dotycząca interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia olejami .
4. INTERVENTION PROT 1973
Protokół dotyczący interwencji na morzu pełnym w razie zanieczyszczenia substancjami innymi niż olej.
5. CLC 1969
CLC PROT 1976
CLC PROT 1992
Międzynarodowa konwencja o odpowiedzialności cywilnej za szkody spowodowane zanieczyszczeniem olejami - Konwencja związana z INTERVENTION. Według niej właściciel statku ponosi pełną odpowiedzialność za jakąkolwiek szkodę wynikłą na skutek zanieczyszczenia morza olejami w związku z wypadkiem morskim. Nie jest odpowiedzialny, jeżeli szkoda jest wynikiem działań wojennych, nieuniknionych zjawisk natury lub, że została spowodowana przez działanie lub niedbalstwo osoby trzeciej. Konwencja z 1969 roku odnosi się tylko do przypadków zanieczyszczenia morza ropą naftową. Dalsze prace rozszerzyły zakres jej obowiązywania na inne zanieczyszczenia.
Załącznik zawiera wzór certyfikatu ubezpieczenia lub innego finansowego zabezpieczenia.
6. OPRC 1990
Międzynarodowa konwencja o współpracy, gotowości i zwalczaniu zanieczyszczeń olejowych
7. HELCOM 1992 uprzednio HELCOM 1974
Konwencja o ochronie środowiska morskiego obszaru Morza Bałtyckiego
8. Konwencja Helsińska
WYBRANE INNE MIĘDZYNARODOWE KONWENCJE
Konwencja w sprawie trans granicznego zanieczyszczania powietrza na dalekie odległości (Genewa - 1979) i przyjęte w latach następnych protokoły, a w szczególności: Protokół azotowy - (Sofia 1988) i II Protokół Siarkowy - (Oslo 1994).
Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu, podpisana podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w 1992, także przez Polskę, która ją ratyfikowała w 1994 r.
Konwencja o ocenach oddziaływania na środowisko w kontekście trans granicznym z dn. 25 lutego 1991 r., Espoo, Finlandia.
Przesyłanie odpadów Dyrektywa Unii Europejskiej, 93/259/EEC
Kadłuby statków należy malować farbę oparte na miedzi, która jest 1000 razy mniej szkodliwa dla środowiska.
Przepisy ustaw o ochronie morza zawierają też wymagania dotyczące sposobu postępowania z pozostałościami szkodliwymi ładunków płynnych, ograniczenie ilości substancji chemicznych po przewożonych ładunkach, jakie mogą być usunięte do morza - załącznik IV konwencji MARPOL 73/78.
Wysyłany towar musi posiadać deklarację, że jest on odpowiednio opakowany, oznakowany oraz wykaz substancji szkodliwych wraz z warunkami ich rozmieszczania i zabezpieczenia - załącznik III konwencji MARPOL 73/78.
A ponadto warunki usuwania ze statków do morza ścieków sanitarnych, śmieci, zapobiegania zanieczyszczeniu powietrza przez jednostki pływające. Precyzuje dane, które odpady mogą być zatapiane, ich miejsce i metody - załącznik IV konwencji MARPOL 73/78.
Podane są też sposoby zapobiegania zanieczyszczeniom podczas wydobywania ropy naftowej i gazu ziemnego.
Jedną z metod ograniczenie zanieczyszczeń wody jest ich zatapianie w szczelnych zbiornikach, gromadzenie zdawanie w portach. Spalanie odpadów jest zabronione według konwencji Helsińskiej o Ochronie Środowiska Morskiego obszaru Morza Bałtyckiego sporządzonej w Helsinkach dnia 9.04.1992 (Dz.U. z 2000, Nr. 28, poz. 346) art.9.
Odpady przedostające się do środowiska morskiego z lądu muszą być usunięte zanim dostaną się do morza.
Wytwarzający je zobowiązany jest do stosowania takich sposobów i form produkcji oraz usług, aby zapobiegać ich powstawania albo utrzymać ich ilość na jak najniższym poziomie.
Ścieki winni być oczyszczone w oczyszczalniach, do takiego stopnia, aby nie powodować stałego wzrostu zawartości zanieczyszczeń.
Odpady niebezpieczne składowana winny być w podziemnych, szczelnych betonowych zbiornikach, przetworzenie ich w nowy produkt.
Pozostałe odpady można kompostować, spalać w spalarkach, suszyć i termicznie rozkładać substancję palną.
Dopuszczalnym sposobem unieszkodliwiania odpadów jest także ich składowanie na składowiskach, wylewiskach i zwałowiskach.
Morze Bałtyckie jest najbardziej zagrożonym akwenem. Tu na niewielkich głębinach zatopione są zapasy broni chemicznej, pozostałej po obu wojnach światowych.
Obecnie posiada 3 obszary chronione w strefie nadmorskiej, są to: Wolińskie Park Narodowy, Słowiński Park Narodowy i Nadmorski Park Krajobrazowy.
Morze Bałtyckie należy do Obszaru Specjalnego, gdzie obowiązują ostrzejsze ograniczenia niż w pozostałych akwenach dotyczących usuwania określonych zanieczyszczeń do środowiska morskiego.
Wody balastowe, czyli wody służące jako dodatkowy ładunek wpływający na polepszenie stateczności statku, zawierają pozostałości ładunkowe.
Szacuje się, że każdego roku światowa flota przenosi 10 bilionów ton wód balastowych po całym świecie, i średnio ponad 3000 gatunków roślin i zwierząt jest dziennie w tych wodach transportowanych. Większość z nich po przeniesieniu do nowego środowiska (większe zasolenie wody, inna temperatura, różna fauna i flora) ginie, jednak są gatunki które przystosowują się do nowych warunków powodując zagrożenie dla morskich ekosystemów i bioróżnorodności. Przykładem mogą być wody Bałtyku, gdzie obecnie mamy ponad 100 gatunków obcych , tj. krab, babka bycza i organizmy zooplanktonowe. Większość z nich trafiła z Ameryki Północnej i rejonów Morza Kaspijskiego głównie poprzez wody balastowe statków. Bałtyk jest szczególnie wrażliwy na nowo wprowadzane gatunki, gdyż jest ubogi w gatunki rodzime.
Oprócz wnoszenia do środowiska wyższych organizmów, wody balastowe mogą być źródłem zakażeń patogenami. Skażenie wód balastowych może powodować różnego rodzaju epidemie, które mogą ujawnić się dopiero po pewnym czasie od zrzucenia balastu.
Powyższe przykłady dowodzą ogromu problemu zanieczyszczeń biologicznych wód balastowych i świadczą o potrzebie odkażania zapełnionych zbiorników balastowych w celu pozbycia się zagrożeń. Najlepszym sposobem byłaby dezynfekcja wód balastowych środkiem chemicznym, który nie wpływa szkodliwie na środowisko, ulega biodegradacji i nie powoduje uszkodzeń osprzętu statku.
P.I.W. IMPULS przystąpiło do prac nad zastosowaniem systemu dozującego bezpośrednio do zbiorników balastowych związku chemicznego na bazie kwasu nadoctowego. Steridial (dezynfektor na bazie kw. nadoctowego) jest jednym z silniej działających środków odkażających, a przy tym całkowicie biodegradalny. Po krótkim czasie rozkłada się do obojętnych dla człowieka substancji chemicznych (woda i kwas octowy), a jednocześnie ma szerokie spektrum działania (bakterie, grzyby, wirusy) i nie powoduje uodpornień. Skutecznie i szybko odkaża wodę znajdującą się w zbiornikach balastowych, przez co po wypompowaniu cieczy, woda która pozostaje na dnie nie zaraża nowo nabieranej. Ponadto Steridial jest z powodzeniem stosowany do odkażania wody pitnej i technologicznej, co zostało potwierdzone badaniami na statku MS INOWROCŁAW.
W celu zwiększenia skuteczności dezynfekcji wód balastowych proponowanym preparatem dezynfekującym - Steridial, należy opracować i wdrożyć system równomiernego dozowania w/w preparatu do wody morskiej w trakcie jej pompowania z akwenu morskiego do zbiornika balastowego. Umożliwi to równomierne rozprowadzenie preparatu dezynfekcyjnego w wodzie wypełniającej zbiorniki balastowe, tym samym skuteczniejszą jej dezynfekcję.
Przedsiębiorstwo Innowacyjno - Wdrożeniowe „IMPULS” posiada w pełni opanowaną i wdrożoną produkcję preparatu dezynfekcyjnego. W chwili obecnej - z własnych środków finansowych - są prowadzone prace nad opracowaniem i wdrożeniem skutecznego i jednocześnie ekonomicznego systemu dozowania preparatu dezynfekcyjnego do wody morskiej w trakcie balastowania statku.
Ignorowanie problemu skażeń biologicznych wód balastowych jest zjawiskiem bardzo niebezpiecznym. Skażone biologicznie wody balastowe są „tykającą bombą zegarową” grożącą wybuchem epidemii w którejkolwiek części świata.
Towarzystwa klasyfikacyjne: Lloyd's Register of Shipping, Bureau Veritas, Registro Italiano Navale, American Bureau of Shipping, Det Norske Veritas, Germanischer Lloyd, Nippon Kaiji Kyokai, Rosyjski Morski Rejestr Nawigacyjny, Hellenic Register of Shipping, Polski Rejestr Statków, China Classification Society, Korean Register of Shipping, Registro Internacional Naval, Indian Register of Shipping.
LITERATURA
Ekologia “Ochrona i środowisko” RES Polonia, Łódź 1997 r.
Świat Wiedzy - Atlas Świata
Życie Świata - Planeta Ziemi
Encyklopedia geograficzna świata - tom VII „Oceany i Morza”
Ustawa o zapobieganiu zanieczyszczeniu morza przez statki.