Bilans płatniczy i jego składniki

Bilans płatniczy - to sporządzane za określony okres zestawienie wykazujące sytuację płatniczą kraju z tytułu kontaktów zagranicznych.

Bilans płatniczy jest syntetycznym zestawieniem wszystkich płatności dokonanych między rezydentami krajowymi a zagranicą, dotyczącym określonego okresu, zazwyczaj jednego roku kalendarzowego.

Głównym celem sporządzania bilansu płatniczego jest zapewnienie informacji o stanie stosunków finansowych państwa z zagranicą, przeznaczonej dla administracji gospodarczej.

Oddziałuje on na kierunki polityki gospodarczej państwa, zwłaszcza:

• monetarnej,

• fiskalnej,

• handlowej,

• kursu walutowego.

Bilans jest zestawieniem sporządzanym według ogólnych zasad księgowości. Transakcje międzynarodowe są w nim sklasyfikowane jako kredytowe (ma) lub debetowe (winien).

Transakcje kredytowe to transakcje, które powodują otrzymanie płatności od podmiotów zagranicznych. Transakcje debetowe zaś to takie transakcje, które wymagają płatności na rzecz

podmiotów zagranicznych ze strony danego kraju.

Bilans płatniczy jest pojęciem bardzo szerokim i dzieli się na:

1. Bilans obrotów bieżących - zestawienie płatności danego kraju wynikające
   z międzynarodowego obrotu towarami i usługami, dochodów z kapitału i transferów jednostronnych. Zalicza się do niego:

1. bilans handlowy - należności i zobowiązania z tytułu eksportu i importu towarów;

2. bilans usług - zestawienie obrotów usługami, patentami, licencjami, prawami autorskimi;

3. bilans dywidend i procentów - płatności związane z obsługą kapitału ulokowanego za granicą, a w szczególności spłat odsetek (nie rat kredytów!);

4. bilans transferów nieodpłatnych - przekazy jednostronne np. umorzenie zadłużenia, pomoc zagraniczna, przelewane środki pieniężne przez obywateli;

2. Bilans obrotów kapitałowych - zestawienie transakcji zakupu i sprzedaży szeroko rozumianych aktywów dokonywanych zarówno przez sektor prywatny jak i przez bank centralny:

1. rachunek kapitałowy - transfery kapitałowe o charakterze bezzwrotnym przeznaczone na finansowanie środków trwałych, umorzenie długów oraz nabywanie i zbywanie aktywów niefinansowych i nieprodukowanych (praw autorskich itp.);

2. rachunek finansowy - zestawienie trzech grup aktywów i pasywów finansowych:

1. inwestycji bezpośrednich (np. budowa nowego przedsiębiorstwa za granicą, zakup przedsiębiorstwa za granicą, reinwestycja zysków
   w przedsiębiorstwie);

2. inwestycji portfelowych - w lokaty zagraniczne, papiery wartościowe np. zakup akcji przedsiębiorstwa zagranicznego, w którym nadal duży wpływ na działalność firmy ma kapitał krajowy;

3. innych inwetycji:

• kredyty bankowe, kupieckie;

• rezerwy monetarne - to w głównej mierze środki znajdujące się na rachunkach w zagranicznych bankach należące do rządu danego kraju. Jeżeli występuje deficyt we wszystkich poniższych pozycjach to kwota ta musi zostać pokryta z rezerw monetarnych. Jeśli występuje nadwyżka to saldo (wynik) powiększa rezerwy monetarne;

Bilans obrotów wyrównawczych - zawiera zmiany stanu oficjalnych rezerw danego kraju w walutach wymienialnych, specjalnych prawach ciągnienia i złocie.

Bilans płatniczy jest zestawieniem wszystkich międzynarodowych transakcji ekonomicznych i finansowych w ciągu roku między danym krajem a resztą świata.

Bilans handlowy, zestawienie wartości eksportu i importu danego kraju, sporządzane najczęściej za okres jednego roku; zestawia się tylko wartość towarów lub też wartość towarów z kosztami ich transportu oraz ubezpieczenia; bilans handlowy wykazujący nadwyżkę wartości eksportu nad wartością importu — a zatem mający saldo dodatnie — określa się jako bilans handlowy czynny (aktywny); w przypadku salda ujemnego, bilans handlowy określa się jako bierny (pasywny).

Bilans handlowy jest to wartość eksportu netto. Gdy eksport jest większy od importu od importu, występuje nadwyżka handlowa. Gdy import przewyższa eksport, gospodarka wykazuje deficyt handlowy.

Bilans handlowy jest to bilans handlu zagranicznego zwany inaczej bilansem obrotów bieżących. Stanowi on zestawienie wartości eksportu oraz importu towarów, w danym okresie. Bilans handlowy może być dodatni (aktywny, czynny), gdy występuje przewaga wartości eksportu nad wartością importu, lub ujemny (bierny), gdy wartość importu jest wyższa od wartości eksportu.

Różnica pomiędzy wartością eksportu i wartością importu nazywana jest saldem bilansu handlowego lub eksportem netto dóbr i usług. Bilans handlowy jest częścią bilansu płatniczego.

Wzrost dochodu narodowego, a więc przyrost dochodu właścicieli czynników wytwórczych oznacza wzrost popytu krajowego na artykuły krajowe jak i importowane. Przyrost importu zależy od krańcowej stopy importu, czyli relacji miedzy przyrostem dochodu a przyrostem importu:

Im wyższa krańcowa stopa importu, w tym większym stopniu przyrost dochodu narodowego pogarsza bilans handlowy.

Dochód narodowy rośnie tzn. rosną dochody obywateli będących właścicielami czynników produkcji. Ludzie bogaci kupują więcej, mając dużo pieniędzy chcą kupować artykuły importowane tzn. więcej pieniędzy ucieka zagranicę kraju. Jeśli popyt krajowy wchłonie całą krajową produkcję to rzeczywiście przy zerowym eksporcie krajowych produktów bilans handlowy ulegnie pogorszeniu.

Gdy eksport jest większy od importu to bilans handlowy jest dodatni. Wtedy eksporterzy otrzymują waluty obce za wyeksportowane towary i sprzedają je w kraju za złote, przy czym sprzedaje się ich więcej niż potrzeba na import. Taka sytuacja prowadzi do wzmocnienia waluty krajowej i osłabienia waluty obcej.

Gdy sytuacja jest odwrotna i import jest większy od eksportu to bilans handlowy jest ujemny. Wówczas więcej kupuje się waluty obcej za złote na importowane towary niż sprzedaje waluty obce pochodzące z eksportu za złote. Taka sytuacja prowadzi do umocnienia waluty obcej i osłabienia waluty krajowej.

Informacji o wymianie kraju z zagranicą i ostatecznych obrotach finansowych dostarcza nam bilans płatniczy kraju.

---