Pedagogika humanistyczna.
Istnieją różne rodzaje postaw, jakie nauczyciel może przyjąć wobec swoich podopiecznych. Może na przykład kłaść duży nacisk na nauczany przedmiot, wprowadzając dzieci w te aspekty danego przedmiotu, które są uważane za niezbędne, lub też może kłaść nacisk na dzieci, określając ich potrzeby i dając im możliwość uczenia się w sposób adekwatny do tych potrzeb. Nauczyciel może pozwolić swym wychowankom na dokonywanie samodzielnych wyborów, wzbudzając ich zainteresowanie światem, pomagając im w rozwinięciu pewności siebie, niezależności i odpowiedzialności. Zasadniczą rolą nauczyciela winno być wspieranie podopiecznych w nabywaniu kompetencji samodzielnego podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów poprzez edukację opartą na przekazywaniu im informacji o intelektualnej i naukowej spuściźnie naszych przodków. Przekazując te informacje, pedagog musi osobiście wprowadzać w życie zawarte w tej spuściźnie rady, tak, by wzorujące się na nim dzieci potrafiły prawidłowo funkcjonować w społeczeństwie.
Od wielu już lat dydaktycy spierają się o zasadniczą rolę i sposób działania placówek edukacyjnych. Różnice poglądów są ściśle związane z różnicami w podejściu do osobowości wychowanków. Istnieje na przykład grupa pedagogów, która dostrzega w młodym człowieku potencjał do konstruktywnego, czynnego i twórczego działania. Jest i taka, której członkowie dostrzegają w młodzieży wiele negatywnych cech, jak samolubność i próżność, z którymi należy walczyć przy użyciu autorytarnych metod edukacyjnych. Zwolenników wspierania twórczego kształcenia, dążącego do rozwijania nowych nieograniczonych umiejętności, sprzyjającego człowieczeństwu, opartego na sile umysłu i właściwościach duszy należą do nurtu pedagogiki humanistycznej. Stronnicy ograniczania indywidualizmu i samodzielnego
myślenia i działania wychowanków i poddania ich woli pedagogów, jako najlepszych wzorców, zaliczani są do nurtu antyhumanistycznej pedagogiki autorytarnej. W książce zatytułowanej "Mieć czy być?" wybitny specjalista z dziedziny psychologii, twórca etyki humanistycznej Erich Fromm sprzeciwia się zwolennikom drugiego z przytoczonych nurtów podważając zasadność istnienia dwóch podstawowych stylów życia:
- społeczeństwa nabywców, których nadrzędną ideą jest własność, a podstawowym hasłem "MIEĆ";
- społeczeństwa produktywnego, dla którego członków istotą życia jest byt, a podstawowym hasłem "BYĆ".
Jako zwolennik zdrowego społeczeństwa, Fromm podkreśla znaczenie jednostki, potrafiącej kochać, działać, istnieć w społeczeństwie. Jednostka ta musi być wolna, nie może więc podlegać zasadom antyhumanistycznej pedagogiki autorytarnej. Promując kształtowanie społeczeństwa przemysłowego nastawionego na formowanie jednostek, Fromm odrzuca zarówno konsumpcyjny (typu "MIEĆ"), jak i produkcyjny (typu BYĆ) model społeczny. Celem uformowania zdrowego społeczeństwa należy dążyć do reformy założeń edukacji, sposobów ich realizacji, a także postaw nauczycieli. Nauczyciel wyznający zasady pedagogiki humanistycznej widzi w wychowankach możliwości rozwoju osobowości, zwraca uwagę na ich zalety i ich różne osobowości. Postępuje zwykle według zasad demokratycznego wychowania. Taki nauczyciel ma świadomość, że wpajanie zasad demokracji musi nastąpić jak najwcześniej, przy wzajemnym zaangażowaniu szkoły, wychowanków i nauczycieli.
Erich Fromm opowiada się za tzw. demokracją uczestniczącą, w której każdy członek społeczności traktuje kwestie dotyczące ogółu na równi z własnymi, osobistymi problemami. Stworzenie podwalin demokracji uczestniczącej wymaga istnienia rozwiniętego systemu przekazywania informacji w placówkach edukacyjnych oraz doprowadzenia do sytuacji, w
której zarządzenia wydawane przez oddziały nadzoru społecznego jak rady szkół, komitety rodzicielskie, samorządy studenckie i szkolne będą uznawane przez organy sprawujące nadzór pedagogiczny. Demokratyczny system podejmowania decyzji w szkołach kłóci się z rozpowszechnioną obecnie biurokracją, dlatego zwolennicy humanistycznej pedagogiki winni dążyć do reform w regułach funkcjonowania placówek edukacyjnych. Należy pamiętać, że placówki edukacyjne mogą sprzyjać kształtowaniu pozytywnych postaw, lub hamować ten proces. Działające zgodnie z zasadami humanistycznej pedagogiki placówki dydaktyczne mają za zadanie przygotowywanie podopiecznych do asymilacji (ćwiczenia przygotowujące do właściwego wykorzystywania przedmiotów) oraz do socjalizacji. Zdaniem Fromma, na skutek prowadzonego w ten sposób procesu kształcenia umysły podopiecznych będzie charakteryzować:
1) umiejętność pełnego i świadomego uczestniczenia i znalezienia się w każdych warunkach;
2) indywidualny i właściwy sposób okazywania miłości a także zdolność do racjonalnego rozumowania;
3) świadomość, że wolność daje możliwość pełnej samorealizacji;
4) zdolność do wyzbywania się negatywnych postaw i emocji;
5) kształtowanie świadomości, swojej i innych osób;
6) odczuwanie miłości, zadowolenia, respektu, pozytywnych doznań w różnych sytuacjach życiowych;
7) przekonanie o własnej wartości, śniadość niepowtarzalności i wyjątkowości;
8) rezygnacja ze stylu życia skoncentrowanego na posiadaniu, zbieraniu przedmiotów, posiadaniu mocy, celem funkcjonowania według zasad współżycia w społeczeństwie i przyjęcia reguł stylu "BYĆ".
Jak już wspominaliśmy, jednym z warunków realizacji założeń pedagogiki humanistycznej jest właściwa postawa pedagogów. Przede wszystkim, nauczyciele nie mogą czuć się słabi i zrozpaczeni.
Nauczyciel działający zgodnie z zasadami pedagogiki humanistycznej jest aktywny, działa rozsądnie, powodując się intuicją, umysłem, kultem życia, ufa metamorfozom dokonującym się w nim i w jego otoczeniu, nie oczekuje na przyzwolenie, na powstanie odpowiednich prądów, lecz jest ich prekursorem. Fromm wyznaje wiarę w niezależność jednostki, jej uprawnienie do stanowienia o sobie i możliwość sprzeciwu wobec każdego, kto nie respektuje tego uprawnienia. W kontekście nauczania chodzi tutaj o możliwość wyrażania sprzeciwu względem przełożonych, jaką winni dysponować nauczyciele, w warunkach ograniczenia ich swobód, niezależności, lub gdy honor jakiejś jednostki czy jej życie znajdują się w niebezpieczeństwie. Należy bowiem uświadomić sobie, że bagatelizowanie negatywnych emocji wśród grona pedagogów, którego nadrzędnym zadaniem jest zarażanie podopiecznych zamiłowaniem do życia, powoduje wzmożoną rozpacz całych społeczeństw (tak postsocjalistycznych jak przemysłowych). Aktualnie powszechne jest tzw. wypalenie zawodowe nauczycieli, czyli fenomen rozpaczy, apatii, przemęczenia ciała i ducha, spadku poziomu, lub zupełnego zaniku zadowolenia i sumienności w trakcie wykonywanej pracy.
Kształtowanie się demokracji uczestniczącej w powiązaniu z pedagogiką humanistyczną wymaga działań, które zapobiegałyby tym negatywnym zjawiskom. Celem przygotowania młodych pokoleń do prawidłowego funkcjonowania w społeczeństwie należy dążyć do wdrażania w wychowanie podstaw antropologii, która koncentruje się na potrzebach ludzkości.