2.1. Prawo wspólnotowe - specyfika porządku prawnego.
Bezpośrednie obowiązywanie prawa wspólnotowego.
Obowiązująca w prawie krajowym norma jest częścią porządku prawnego państw członkowskich. Obowiązuje od momentu wejścia w życie, a wchodzi w życie po promulgacji, albo po upływie terminu vacatio legis. Norma prawa wspólnotowego obowiązuje obok normy prawa krajowego. Normy krajowe obowiązują obok norm wspólnotowych ponieważ często mają charakter wykonawczy w stosunku do nich. Normy prawa członkowskiego obowiązują bez aktu inkorporacji.
Bezpośrednie stosowanie prawa wspólnotowego jest konsekwencją jego bezpośredniego obowiązywania dla organów państw członkowskich. Normy prawa wspólnotowego stanowią podstawę prawną dla działań organów państw członkowskich, które opierają na nich swoje działania. Wyróżniamy cztery różne typy norm prawa wspólnotowego w dwóch grupach:
A . Normy prawa pierwotnego:
- normy traktatowe;
B. Normy prawa wtórnego:
- rozporządzenia,
- dyrektywy,
- decyzje.
Zarówno normy prawa pierwotnego, jak i wtórnego są stosowane bezpośrednio. Przykładowe orzeczenie ETS potwierdzające tę regułę.
Van Gend & Loos 26/62
EWG stanowi nowy porządek międzynarodowo prawny:
Tworzą go:
prawo pierwotne,
prawo stanowione przez organy Wspólnot,
umowy międzynarodowe zawierane przez Wspólnoty.
Costa vs. ENEL 6/64
Nowy porządek prawny został włączony do porządków prawnych państw członkowskich i musi być stosowany przez ich sądy.
2.1.2. Bezpośredni skutek norm prawa wspólnotowego.
Normy mogą być samodzielnym źródłem praw lub obowiązków jednostek (osób fizycznych i prawnych). Aby mówić o bezpośrednim skutkowaniu norm prawa wspólnotowego i aby wszystkie postanowienia były bezpośrednio skuteczne to:
norma musi być wystarczająco precyzyjna i jasna, norma niejasna i nieprecyzyjna nie daje pewności;
norma musi być bezwarunkowa;
stosowanie normy nie może być uzależnione od dalszych działań ze strony organów wspólnotowych albo organów państw członkowskich, wobec tego nie są skuteczne tzw. normy programowe, określające żądania i cele UE.
Z bezpośredniej skuteczności norm prawa wspólnotowego wynikają pewne prawa jednostek, ale i pewne obowiązki.
Dlatego należy wyróżnić tutaj dwa rodzaje sytuacji:
Obowiązek jednostki w stosunku do państwa tzw. układ wertykalny - pionowy;
Obowiązek jednostki w stosunku do drugiej jednostki tzw. układ horyzontalny - poziomy.
Defrenne vs. Sabene 43/75
Efekt horyzontalny postanowień Traktatu (nie tylko w reakcji jednostka - państwo, ale także jednostka - jednostka).
Aby przepisy dyrektyw były bezpośrednio skuteczne muszą być precyzyjne i bezwarunkowe. Jeżeli z norm dyrektyw wynikają prawa jednostek wobec państwa a także upłynął już termin implementacji dyrektywy przez dane państwo członkowskie a dyrektywa nie została implementowana, lub nieprawidłowo implementowana, obywatel wspólnoty może się na tę dyrektywę powołać. Jeżeli z dyrektywy wynikają obowiązki jednostki wobec państwa lub innej jednostki, czyli obowiązki w układzie horyzontalnym, to dyrektywa ta nie może mieć przyznanej bezpośredniej skuteczności. W przypadku układu horyzontalnego powołujemy się na przepis krajowy. Wątpliwość co do dopuszczenia bezpośredniego skutku dyrektyw w układzie horyzontalnym wynika stąd, że przyznanie praw jednej stronie powoduje jednoczesne obciążenie obowiązkami drugiej strony. Bezpośredni wertykalny skutek należy przyznać tylko tym dyrektywom, z których wynikają obowiązki państwa członkowskiego wobec jednostki. Jest to konsekwencja wiążącego charakteru obowiązku nałożonego na państwo przez art. 249 TWE. Obowiązek ten byłby okazją gdyby państwom członkowskim wolno było się uchylić poprzez zaniechanie implementowania dyrektywy od skutków, które pewne przepisy dyrektywy są w stanie wywołać ze względu na swój przedmiot. I tak możliwość spierania się przez jednostki na normach dyrektyw przeciwko państwom, jednostkom organizacyjnym została ustanowiona w celu uniemożliwienia państwu czerpania korzyści z zaniechania wykonania obowiązku polegającego na stosowaniu prawa wspólnotowego. W sytuacji gdy prawo wspólnotowe wymaga wydania przez państwo przepisów, które mają normować stosunki państwa z jednostkami i przyznawać im pewne prawa, państwo nie może zwolnić się od tych obowiązków i pozbawić przez to jednostki należnych im korzyści.
ETS odrzucił możliwość bezpośredniej skuteczności dyrektyw, których treścią jest nakładanie na jednostki obowiązków egzekwowanych przez organy państwa. Adresatem obowiązku jest państwo, a nie jednostka. Obowiązki jednostek mogą wynikać z norm aktu krajowego implementującego dyrektywy.
Marshall 152/84
Państwo nie może się powołać przeciwko osobie prywatnej na fakt nie wykonania przez to państwo dyrektywy. Natomiast osoba prywatna może się powołać na argument niewykonania przez państwo członkowskie dyrektywy w sporze z tym państwem.
Faccini Dori 91/92
Dyrektywy nie mają skutku horyzontalnego (pomiędzy jednostkami), a jedynie wertykalny (państwo - jednostka).
Przykłady orzeczeń ETS dotyczące bezpośredniego stosowania prawa
Wspólnot Europejskich.
Variola 34/73
Rozporządzenie skutkuje natychmiastowo, nadaje osobom prywatnym prawa podlegające ochronie sądów krajowych. Uchylenie rozporządzenia nie znosi praw prywatnych, które ono stworzyło.
Gred vs. Finanzamt Traunstein 9/79
Decyzje wiążą adresatów we wszystkich elementach. Decyzje (odróżnieniu od rozporządzeń) wiążą adresatów indywidualnie określonych.
Van Duyn 41/47
Dyrektywy stosuje się bezpośrednio.
Kolpinghuis Nijmegen 80/86
Sądy krajowe mają obowiązek interpretowania prawa krajowego w świetle litery i celu dyrektywy. Dyrektywa nie może samodzielnie stanowić podstawy odpowiedzialności karnej lub zaostrzać odpowiedzialności karnej osób naruszającej jej przepisy.
Foster vs. British Gas 188/89
Bezwarunkowe i wystarczająco precyzyjne normy dyrektyw mogą być powoływane także przeciwko podmiotom innym niż państwo, które wykonują zadania służby publicznej pod kontrolą państwa i zostały w tym celu wyposażone w uprawnienia inne niż wynikające ze zwykłych norm stosowanych między jednostkami.